Žikica Jovanović Španac
Živorad Jovanović, poznatiji kao Žikica Jovanović Španac (1914 — 1942) je bio učesnik španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, jedan od vođa ustanka u Srbiji i narodni heroj Jugoslavije.
| ŽIKICA JOVANOVIĆ ŠPANAC | |
|---|---|
 Žikica Jovanović Španac | |
| Datum rođenja | 1914. |
| Mesto rođenja | Valjevo Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 13. mart 1942. (28 god.) |
| Mesto smrti | Radanovci, kod Kosjerića Srbija |
| Profesija | student |
| Član KPJ od | 1935. |
| Učešće u ratovima | Španski građanski rat Narodnooslobodilačka borba |
| Narodni heroj od | 6. jula 1945. |
Rana biografija uredi
Rođen je 1914. godine u Valjevu. Posle završene osnovne škole upisao se u valjevsku gimnaziju, iz koje je kasnije izbačen jer je došao u dodir sa radničkim pokretom i širio marksističke ideje. Dalje školovanje je nastavio u Beogradu, gde je kasnije počeo da studira jugoslovensku književnost na Filozofskom fakultetu.
Tokom studentskih dana još aktivnije učestvuje u akcijama studenata Beogradskog univerziteta. Zbog svoje političke aktivnosti i opredeljenosti za radnički pokret primljen je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije 1935. godine. Jedno vreme je radio i kao novinar „Politike“, odakle je izbačen 1936. godine.
Rat u Španiji uredi
Imao je 22 godine kada se 1937. godine, pred diplomski ispit, uputio u Španiju da pomogne radnicima Madrida i Andaluzije u njihovoj borbi protiv fašizma. Borio se na strani Narodne republike Španije.
Pred polazak u Španiju, rekao je svojim roditeljima da ide na studije u Francusku. Iz Španije je svojoj majci to u jednom pismu objasnio sledećim rečima: „Majko, ja nisam mogao ostati slep i gluv za bolove i dozive čovečanstva. Ja to nisam mogao. Ja volim čoveka. Ti si mi udahnula tu ljubav. Razumi to i, molim te, oprosti mi što sam ti naneo bol. Tebi i ocu...“
Posle sloma Španske republike, 1939. godine, zajedno sa ostalim borcima Internacionalnih brigada prešao je u Francusku, gde je oko godinu dana proveo u logorima. Septembra 1940. godine, s jednom grupom jugoslovenskih dobrovoljaca vratio su u Jugoslaviju.
Odmah po dolasku u Kraljevinu Jugoslaviju je uhapšen i ispitivan od strane specijalne policije. Ali ga to nije zaustavilo da nastavi svoje revolucionarno-pobunjeničke aktivnosti. Učestvovao je u demonstracijama u Beogradu 27. marta 1941. godine. Kada je počeo Aprilski rat u Jugoslaviji, prijavio se kao dobrovoljac, ali ga Kraljevska vojska nije primila.
Ustanak u Srbiji uredi
Posle kapitulacije i okupacije Kraljevine Jugoslavije, zajedno sa drugim komunistima radio je na organizovanju ustanka u zapadnoj Srbiji. Okružni komitet KPJ za Valjevo doneo je 25. juna 1941. godine odluku o formiranju Valjevskog partizanskog odreda i odred je formiran 11. jula. Ali je Žikica još ranije, zajedno sa dr. Mišom Pantićem i Čedom Milosavljevićem, formirao Rađevsku partizansku četu i postao njen politički komesar.
Vjekoslav Spoja, borac Rađevske čete
Sa svojom četom on je izveo prvu ustaničku akciju u Srbiji, 7. jula 1941. godine u selu Bela Crkva, kod Krupnja. Tada je pištoljem (nosio je dva pištolja na bokovima, kao i svi komesari iz španskog rata) ubio dva žandarma - narednika Bogdana Lončara i kaplara Milenka Brakovića koji su došli da rasture narodni zbor na kome je Žikica održao antifašistički govor. Taj dan se u SFRJ smatrao početkom ustanka naroda Srbije protiv okupatora i slavio se kao Dan ustanka (Okružni sud u Šapcu doneo je 2009. godine presudu o rehabilitaciji ove dvojice žandarma).
Žikica se kasnije sa svojom četom priključio Valjevskom partizanskom odredu u kom je najpre obavljao dužnost komandanta, a potom političkog komesara bataljona.
Žikica Jovanović je imao posebno istaknutu ulogu tokom bitke za Krupanj, septembra 1941. godine. On je predvodio akciju bombaša koji su pod zaštitom vatre ubacivali eksploziv u zgradu bolnice u kojoj se utvrdio nemački garnizon. Svi bombaši su bili omladinci koji su se dobrovoljno javili za ovaj težak i opasan zadatak.[2] Nakon napada partizanskih bombaša, Nemci su istakli belu zastavu, prvu otkako su počeli da porobljavaju druge narode i zemlje.[2]
Slom ustanka i smrt uredi
Posle Prve neprijateljske ofanzive i povlačenja partizanskih jedinica u Sandžak, novembra 1941. godine, ostao je u zapadnoj Srbiji. Sa preostalim borcima učestvovao je u borbama sa daleko nadmoćnijim Nemačkim i Nedićevim jedinicama.
Januara 1942. godine postao je član štaba Grupe partizanskih odreda zapadne Srbije i učestvovao u mnogim borbama: kod sela Ba i Planinca, kod Mionice, u selu Komiriću, kod Krupnja i okolini Valjeva. Tokom februara učestvovao je u borbama južno od Valjeva, na planinama Maljenu i Povlenu.
Poginuo 13. marta 1942. godine u 27-oj godini života, u borbi protiv četnika u selu Radanovcu, kod Kosjerića. Prema jednoj od teorija zavere, optužen je za "trockizam" i likvidiran u partizanima po Titovom naređenju.[3]
Ukazom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije maršala Josipa Broza Tita, progašen je za narodnog heroja 6. jula 1945. godine.
Literatura uredi
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
- Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.
Izvori uredi
- ↑ Antifašizam pred izazovima savremenosti
- ↑ 2,0 2,1 https://www.znaci.org/00001/9_5.htm
- ↑ Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti“. Polinom, Beograd 2011.
