Wikipedija

Ćerka cara Dušana

Ćerka cara Dušana prema mišljenju modernih istoričara nije postojala i on je u braku sa Jelenom Asen, imao samo jedno dete, sina i naslednika Uroša[1]. Međutim, pojedini istoričari, na osnovu nekih određenih izvora, smatraju da je ona ipak postojala[n 1]. Njeno eventualno postojanje pominje isključivo jedna vizantijska istorija, u čiju verodostojnost ne treba sumnjati,[2] kao i tumačenje jedne freske Dušanove porodice u manastirskoj crkvi Visokih Dečana, dok je ostali istorijski izvori ne pominju, niti je prikazana na nekoj drugoj fresci.

Freska Dušanove porodice iz Dečana, na kojoj su prikazani njegov sin Uroš, supruga Jelena i još jedna figura

Navod Nićifora Grigore uredi

Vizantijski istoričar i Dušanov savremenik, Nićifor Grigora, u svom delu „Romejska istorija“ govori o srpskom poslanstvu upućenom emiru Orhanu 1351. godine rečima[2][3]:

... vladar Tribala (Srba) poslao je poslanstvo, tražeći da bračnom zajednicom poveže svoju kćer sa jednim od sinova Orhana, da bi, pošto rodbinska veza učvrsti međusobne sporazume, veća sigurnost bila pružena tribalskoj zemlji. Jer, tako se ovaj varvarin Orhan uzdigao snagom, da je ne samo slobodno pljačkao Makedoniju i Trakiju i u Trakiji Romeje (Vizantince) i Mize (Bugare), nego je dugo i Tribalima zadavao veliki strah, šaljući na njihovu zemlju neprijateljsku vojsku i kad god bi hteo odatle dovlačeći veliki plen. Varvarin, primivši radosno ovo poslanstvo, poslao je i potvrdu ugovora kao i poslanike da potvrde brak. Pošto je njima, kada su se vraćali sa tribalskim poslanicima i velikim darovima negde oko prolaza Rodosa zasedu postavio zet carev po kćeri, sin grofa (Κοντού) koji je nekada vladao Etolcima i Akarnacima njihove darove je na najdrskiji način zaplenio, jedne od poslanika je brzo ubio a druge je žive zarobio.

 
Lik malog Uroša sa freske
 
Lik druge figure sa freske

U komentarima Grigorinog dela, u sklopu knjige „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI“ (obrađivali su ga Ćirković i Ferjančić) kaže se da u njegov navod nema razloga sumnjati[2] i da to nameće pitanje broja dece Stefana Dušana i žene mu Jelene[2].

Nešto kasnije u svom delu, Grigora pominje Dušanove pregovore sa vizantijskim carem Jovanom V o sklapanju saveza (proleće 1351[2]). On je Jovanu ponudio da savez učvrste sklapanjem braka, između njega i Teodore, sestre Dušanove supruge Jelene, dok bi njegova tadašnja supruga Jelena Kantakuzin, bila predata Srbima na čuvanje[3]. Iako je Jovan prihvatio ovaj predlog[2], do realizacije ovog braka nije došlo, ali je savez ostao na snazi i srpske snage (4.000 konjanika[3]) su se u jesen 1352. godine, pridružile Jovanu u borbi protiv Kantakuzina i Osmanlija (bitka kod Dimotike)[4][5].

Freska u Dečanima uredi

 
Deo freske na kojoj je mlađa figura, koja se nalazi sa Jelenine leve strane

Pored navoda Nićifora Grigore, potvrda postojanja Dušanove ćerke mogla bi da bude freska na zapadnom zidu južnog (svetog Nikole) paraklisa naosa u Dečanima, na kojoj su oko kraljice Jelene naslikani mladi Uroš sa vencem i još jedna mlada figura, viša (starija) od Uroša, a smatra se da je freska nastala pre jeseni 1343. godine[6]. Figura jedina na glavi nema venac na kompoziciji, natpis pored nje je u celini uništen[2], zbog čega je nemoguće, sa sigurnošću, utvrditi o kome je reč, a jedino je njeno odelo ukrašeno dvoglavim orlovima, simbolom Nemanjića, ali i Paleologa. Neki su smatrali da bi to mogao da bude portret Dušanove ćerke ili čak Uroševe verenice[n 2], ali je danas prihvaćeno stanovište da je najverovatnije u pitanju Dušanov polubrat, Simeon Siniša[7][8][9]. Branislav Todić smatra da nije u pitanju Dušanova ćerka, jer se kraljevske kćeri ne slikaju u prvoj zoni među stojećim figurama, već samo u okviru šire kompozicije ili loze Nemanjića[2], pa bio ovo predstavljalo presedan u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti. U narteksu iste crkve, naslikana je 1346/1347. godine[6] Loza Nemanjića[10], na kojoj su vidljivi tragovi kasnijih prepravki stilske prirode. U sklopu nje, naslikane su četiri ženske figure i nijedna od njih ne predstavlja eventualnu Dušanovu ćerku[n 3]. Pored njih, na kompoziciji se nalazi i Dušanov polubrat Simeon Siniša, kao i njegov rano preminuli brat Dušman.

Irina, kao Dušanova ćerka uredi

Pojedini autori su pokušali da Dušanovu ćerku identifikuju sa Irinom[11], suprugom kesara Preljuba (kasnije Radoslava Hlapena) i majkom Tome Preljubovića, ali je ta hipoteza odbačena kao pogrešna[1]. Oni su potvrdu ovoga videli u visokoj tituli kesara (cezara) koja je dodeljena Preljubu, što bi upućivalo na njegovu bliskost sa vladajućom porodicom[n 4], kao i na vrlo blagonaklon[1] odnos između cara Uroša prema Irini. On je čak, u svojoj povelji Velikoj Lavri svetog Atanasija na Svetoj gori od 15.04.1357. godine, naziva ljubljenom sestrom[1].

Prvi problem u ovoj identifikaciji predstavlja činjenica da je u doba kada Grigora pominje udaju Dušanove ćerke (1351), Irina već bila udata za Preljuba (Toma je rođen pre 1350[n 5]), koji od 1348. godine ima titulu kesara i upravlja Tesalijom iz Trikale. Sama titula je, u hijerarhijskom smislu, ispod titula sevastokratora (dodeljene mužu Dušanove polusestre) i despota (bratu Dušanove žene)[12], a upotreba termina brat/sestra u poveljama nije nužno označavala krvno srodstvo, već i ličniji odnos vladara sa nekim od svojih podanika[n 6],za posebno prijateljstvo, bliskost, ili kakav drugi naročit odnos obeležen možda zahvalnošću[13], ali se smatra se da je Irina, na neki način, bila rodbinski povezana sa Dušanovom porodicom[14]. Pored toga, u slučaju da je Irina bila Dušanova ćerka, to bi značilo da se njen sin Toma oženio svojom tetkom, pošto je otac njegove supruge Marijin, bio Dušanov polubrat, Simeon Siniša.

Napomene uredi

  1. ↑ Postojanje ove hipoteze navedeno je u fusnotama knjiga:
    Grupa autora, „Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele (prema tablicama Alekse Ivića)“ (drugo znatno dopunjeno i prošireno izdanje), Beograd, 1991. ISBN 86-7685-007-0
    Vizantološki institut SANU, „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI“ , Beograd, 1986.
  2. ↑ Ovu tezu, pored ostalih, pominje Miloš Blagojević u svojoj knjizi „Srbija u doba Nemanjića“.
  3. ↑ Naslikane su Dušanove polusestre Jelena i Teodora, njegova tetka Carica Zorica i sestra njegovog dede Milutina, Brnjača.
  4. ↑ Ljudi blisko povezani sa vladajućom porodicom dobijali su visoke dvorske titule. Dejan, muž Dušanove polusestre Teodore, nosio je titule sevastokratora i despota.Jovan Asen, brat carice Jelene, dobio je titulu despota.
  5. ↑ Toma se u doba očeva smrti (1355/1356) pominje kao maloletan, a već 1366. godine se ženi Marijom Angelinom Nemanjić i preuzima vlast nad oblašću oko Janjine, koja se nalazila na udaru Albanaca.
  6. ↑ Knez Lazar svog vojvodu Crepa (pobednika na Dubočici) naziva bratom, a isti izraz koristi i za supruga svoje sestre Dragane, čelnika Musu.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Grupa autora, „Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele (prema tablicama Alekse Ivića)“ (drugo znatno dopunjeno i prošireno izdanje), Beograd, 1991. ISBN 86-7685-007-0
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Vizantološki institut SANU, „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije VI“ , Beograd, 1986.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Nićifor Grigora, „Romejska istorija“
  4. ↑ Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
  5. ↑ Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
  6. ↑ 6,0 6,1 Svetozar Radojčić, „Portreti srpskih vladara u srednjem veku“ (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama), Beograd, 1996. ISBN 86-80879-07-X
  7. ↑ Grupa autora, „Srpska država Nemanjića: 1321 — 1371“ (Ilustrovana istorija Srba, knjiga 3), Beograd. 1991. ISBN 978-86-7467-011-8. pp.
  8. ↑ „Dečani, Freske: Naos Južni brod (paraklis sv. Nikole) Zapadni zid”. Arhivirano iz originala na datum 2008-12-02. Pristupljeno 15. 6. 2010. 
  9. ↑ Šablon:MB-SUDN
  10. ↑ „Dečani, Freske: Priprata Južni brod Istočni zid”. Arhivirano iz originala na datum 2009-09-08. Pristupljeno 15. 6. 2010. 
  11. ↑ J. V. A. Fine, „The Late Medieval Balkans, A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest“, 1994.
  12. ↑ Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
  13. ↑ Marko Šuica, „Nemirno doba srpskog srednjeg veka“ , Beograd, 2000. ISBN 86-355-0452-6
  14. ↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda I“ , Beograd, 1981.
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ćerka_cara_Dušana&oldid=41559486