Kriza 3. vijeka – razlika između verzija

 

== Vojna anarhija ==

=== Carevi i uzurpatori (235–270) ===

[[Datoteka:max_thrax.jpg|right|thumb|250px|Car Maksimin Tračanin (vladao 235-238), prvi u nizu careva tokom krize 3. veka]]

 

 

=== Ilirski carevi (270–284) ===

:''Vidi glavni članak: [[Ilirski carevi]]''

 

 

== Dezintegracija carstva ==

=== Napadi varvara na zapadu ===

Goti su bili [[Germani]] koji su krenuli iz današnje [[Švedska|Švedske]], a pratili su ih [[Vandali]], [[Burgundi]] i [[Gepidi]]. Nadirući ka jugoistoku, prema Crnom moru, oni su za vreme [[Marko Aurelije|Marka Aurelija]] odgurnuli [[Markomani|Markomane]], [[Kvadi|Kvade]] i [[Sarmati|Sarmate]] na rimski limes. Rimljani su postali svesni prisustva Gota kada su ovi 238. godine napali [[Antička Grčka|grčke]] gradove na crnomorskoj obali. Pretorijski prefekt Timesitej borio se protiv njih pod Gordijanom III, a za vreme Filipa i Decija opseli su, pod vođstvom svojih kraljeva Ostrogota i Knive, gradove [[Mezija|Mezije]] i [[Trakija|Trakije]]. Od 253. godine pojavljuju se krimejski Goti i Heruli; oni su se otisnuli na more i počeli da pustoše obale Crnog i [[Egejsko more|Egejskog mora]], kao i neke grčke gradove. Tako su 267. godine zauzeli i opljačkali [[Atina|Atinu]], uprkos odbrani koju je organizovao istoričar [[Deksip]]a. Posle Galijenove pobede na Nestu i Klaudijeve kod Naisa, opasnost je nakratko bila otklonjena. Međutim, oblasti na srednjem Dunavu još uvek su pritiskali Markomani, Kvadi, [[Jazigi]], Sarmati i [[Karpi]] iz slobodne [[Dakija|Dakije]], a njima su se kasnije priključili [[Roksolani]] i Vandali. I pored upornog otpora, Dakija je postepeno preplavljena varvarima, te su je rimske trupe napustile, mada se nisu i zvanično evakuisale. Kada je Valerijan bio zarobljen (259/260), varvari su teško pritiskali Panoniju, pa je Regalijan, jedan od uzurpatora kojeg su proglasile panonske trupe, poginuo u borbi protiv varvara. Odbrana je bila koncentrisana oko [[Sremska Mitrovica|Sirmija]], [[Sisak|Siscije]] i [[Ptuj|Petovija]], starih tvrđava koje je Galijen obnovio, a mnogi su gradovi bili spaljeni.

 

 

=== Teškoće na istoku ===

 

 

 

== Ekonomska i socijalna kriza ==

Tokom pola veka varvarske invazije i građanski ratovi razarali su i slabili carstvo. Najteže su prilike zavladale šezdesetih godina 3. veka, ali je ceo period od 235. do 284. godine doveo carstvo do ruba propasti. Mnoge su oblasti opustele (severna Galija, Dakija, Mezija, Trakija i brojni egejski gradovi); mnogi su važni gradovi bili opljačkani ili razoreni ([[Bizant]], Antiohija, [[Olbija]], [[Lugdum]]); severnu Italiju preplavili su Alemani. Tokom te krize car je ili koncentrisao snage za odbranu jedne tačke, izazivajući tako napad varvara na drugom mestu, ili je neku napadnutu granicu u potpunosti prepuštao sudbini. Svaki vojskovođa koji je postigao neki uspeh bio bi proglašen za cara, čim bi izvojevao pobedu nad varvarima. Računajući nekoliko sinova i braće, više od 40 careva je vladalo tokom nekog vremena, dužeg ili (češće) kraćeg. Politička je destabilizacija hranila sama sebe, ali je takođe bila odgovorna za uništavanje života i trošenje materijalnog bogatstva u velikim razmerama. Da bi se izborili s trošenjem materijalnog bogatstva, carevi su jedan za drugim brzo i značajno smanjivali procenat dragocenih metala u standardnom [[Srebro|srebrnom]] novcu, gotovo do same nule, kako bi ga mogli izdavati u velikim količinama. To je tako postala valuta "na poverenje", ali se držala ne tako loše sve do šezdesetih godina, kada je poverenje nestalo i kada su ljudi požurili da novac pretvore u neku robu sa stvarnom vrednošću. To je izazvalo [[Inflacija|inflaciju]] neverovatnih razmera, koja je trajala decenijama.

 

U međuvremenu, tokom 3. veka su se odvijale neke velike promene koje nisu bile povezane s političkom i ekonomskom krizom. Civilno se stanovništvo sve više žalilo na maltretiranja i pljačke od strane vojnika koji su bili stacionari među njima. Iznuđivanje poreza čiji su prihodi išli vojsci takođe je sve češće izazivalo žalbe. Istovremeno, zahtevi vojnika, pre svega onih stacioniranih u prestonici, da se mešaju u civilnu upravu postajali su sve drskiji. Izbor cara je sve otvorenije postajao prerogativ vojske, a ne senata. Pri tome su tokom šezdesetih godina senatori uglavnom izgubili visoke komandne položaje u vojsci. [[Viteški stalež]], u kome su se često mogli naći ljudi koji iza sebe imaju vojničku karijeru, bio je jedini dobitnik u ovoj novoj politici. Ukratko, moć vojnika, na višim i na nižim položajima, postavljala se nasuprot moći civilnog stanovništva. Ova je promena, nadalje, proizvela i neke posledice u [[Kultura|kulturi]]. Naime, nastavljajući tendencije kojima se može ući u trag već od 1. veka, vojnici su se regrutovali iz najzaostalijih oblasti, pre svega iz podunavskih provincija. I ovde je, kao i u celom severnom obodu carstva, državna politika bila da se čitavim varvarskim plemenima dozvoli da se nasele na nezauzetoj zemlji, gde su zatim živeli, bavili se [[Poljoprivreda|poljoprivredom]], plaćali poreze i svoje sinove davali u vojsku. Zajedno sa seoskim stanovništvom takvi su imigranti, kojih je bilo sve više od vladavine Marka Aurelija, proizveli jednu vrlo ne-rimsku mešavinu. Upravo iz takve sredine Maksimin se uzdigao na presto 235. godine, kao kasnije [[Galerije]] (cezar od 293).

 

* [http://history.boisestate.edu/westciv/empire/15.shtml Crisis of the Third Century (235-285) at boisestate.edu]

* [http://www.accla.org/actaaccla/kramer.html CRISIS OF THE THIRD CENTURY Hugh Kramer]