|
[[Datoteka:Eparhije-SPC.JPG|thumb|Područje nadležnosti [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]]]]
'''Političko delovanje''' je jedno od bitnih obeležja [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]], koja se tokom povesti pored verskih poslova bavila i [[nacija|nacionalnom]] [[politika|politikom]].<ref name="Memoari II">[http://www.27mart.com/images/File/Memoari%20patrijarha%20Gavrila%20II%20deo.pdf MEMOARI PATRIJARHA SPRSKOG GAVRILA II]: "''Srpska crkva je, pored duhovnog rada, često vodila i nacionalnu politiku, naročito za vreme turske vladavine''."</ref><ref>»''Od kada je nastala, vidovitošću sv. Save, srpska Crkva je bila više nosilac i čuvar srpstva, dakle srpske narodne svesti, nego što je bila verska ustanova''«. Milan St. Protić: Uspon i pad srpske ideje, Beograd, 1995, str. 381.</ref><ref>[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/273/273_20.html Mirko Đorđević, Ratni krst srpske Crkve]: "''Crkva se opredelila za političku ulogu, na širem se planu pojavila kao »generator nacionalne ideje« umesto da bude ono što joj njena priroda i nalaže – snaga jevanđelja koje nije spojivo ni sa kakvim oblikom nacionalizma''".</ref>
Tokom [[Otomanska Srbija|otomanskog perioda]], srpska crkva (odnosno [[pećka patrijaršija]]) je u tim okolnostima često preuzimala ne samo [[vera|versko]] nego i [[politika|političko]] vođstvo.<ref name="Mikić6">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_6 Grigorije Mikić, Istorijski udeo Srpske Crkve u kulturnom, političkom i nacionalnom životu našega naroda]: "''Srpska Crkva je izvršila još jednu posebnu istorijsku zadaću, kakvu Crkve na drugim stranama nisu imale, barem ne u tolikoj meri. Kada smo ostali bez svoje države naša je Crkva, čim se snašla u novim prilikama, preuzela voćstvo svoga narodi, ne samo versko nego i političko''".</ref> Čak i u kasnije, uključujući i XX vek, Crkva je ostavljala po strani svoje primarne dužnosti, kako bi se aktivno uključila u borbu za "[[Velika Srbija|ujedinjenje srpstva]]".<ref>intervju patrijarha Pavla, Danas, 5.-7. januar 2001: "''Crkva je tokom cele svoje istorije, uključujući i XX vek, morala da ostavi po strani svoje primarne dužnosti, kako bi se aktivno uključila u borbu za ujedinjenje srpstva, u kojoj je sveštenik morao da bude i učitelj, i sudija, i da uzme pušku da brani sebe i svoju porodicu''."</ref>
Početkom [[20. vek]]a, crkva u Srbiji ([[beogradska mitropolija]]) je podržala stvaranje [[Kraljevina Jugoslavija|Jugoslavije]], što je omogućilo ujedinjenje svih pravoslavnih [[mesna crkva|mesnih crkava]] u novouspostavljenu Srpsku pravoslavnu crkvu. U razdoblju Kraljevine Jugoslavije SPC je podržavala režim i [[šestojanuarska diktatura|diktaturu]] [[Aleksandar I. Karađorđević|kralja Aleksandra]] i sarađivala sa nacionalnim organizacijama ([[Narodna odbrana]], [[četnici]], i dr.).<ref name="Žutić"/> U namesničkom razdoblju [[Pavle Karađorđević|kneza Pavla]] (nakon [[1935]]), dolazi do razlaza vlasti i SPC, usled političkog zaokreta. Nakon pristupanja Jugoslavije [[trojni pakt|trojnom paktu]] SPC učestvuje u pripremanju i realizaciji [[Vojni puč 27. marta 1941.|vojnog puča 27. marta 1941. godine]].<ref name="Žutić"/> Vrh SPC je uoči rata bio pro-engleski orjentisan.
[[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] se našla u teškom položaju. U [[Srbija|Srbiji]], Nemci su predstavnike SPC smatrali glavnim saradnicima u izvođenju [[Војни пуч од 27. марта 1941.|puča od 27. marta]]<ref name="rastko"/>, zbog čega su [[Gavrilo Dožić|patrijarh Gavrilo]] i neki episkopi uhapšeni.<ref name="cpi.hr">[http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf Milan Ristović: Treći Rajh i pravoslavne crkve na Balkanu u Drugom svetskom ratu, 552]</ref> U [[NDH]] je crkva bila izložena [[Genocid u NDH|krvavim progonima]] od strane [[ustaša]]. U [[Crna Gora|Crnoj Gori]] pravoslavna crkva je bila lojalna talijanskom [[okupator]]u (vidi mitropolit [[Joanikije Lipovac]]). Općenito, stav SPC je bio saradnja sa [[četnici]]ma i neprijateljstvo prema [[partizani]]ma.
[[Srpska pravoslavna crkva u SFRJ]] je bila odvojena od države i predstavljala je isključivo versku instituciju, bez političkog autoriteta. Ona je iz prethodne privilegovane pozicije morala da uđe u položaj jedne od ravnopravnih vjerskih zajednica.<ref name="Folić">[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_izmedju_1_i_2_svj_rata/kosovski_mit_u_projekcijama_srpske_pravoslavne_crkve.htm Mr Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE]</ref> Nakon Titove smrti, Srpska pravoslavna crkva je 1980-ih pružila bitnu podršku [[Slobodan Milošević|Miloševićevom]] usponu na vlast.<ref name="Tomanić"/><ref name="aspiracije">[http://www.scribd.com/doc/67416682/Politi%C4%8Dke-aspiracije-Srpske-pravoslavne-crkve Političke aspiracije Srpske pravoslavne crkve]</ref>
[[Srpska pravoslavna crkva u jugoslovenskim ratovima]] je imala veoma kontroverznu ulogu<ref name="Vukomanović"/>, njeni predstavnici su podržavali srpske vojne i paravojne formacije<ref name="Sprega">[http://www.koreni.net/modules.php?name=News&file=article&sid=924 Mirko Đorđević, O sprezi pravoslavne crkve sa strukturama političke moći]</ref>, a [[patrijarh Pavle]] je blagosiljao [[Radovan Karadžić|Radovana Karadžića]], [[Ratko Mladić|Ratka Mladića]] i [[Željko Ražnatović Arkan|Arkan]]a.<ref name="Zašto Tadić sedi u Sinodu SPC">[http://www.danas.org/content/most_crkva_drzava/1889873.html Zašto Tadić sedi u Sinodu SPC?]</ref> SPC je odbacila gotovo sve ponuđene [[mir]]ovne planove, uključujući [[Vensov plan]], [[Vens-Ovenov plan]], [[Plan Kontakt grupe]] i [[Dejtonski mirovni sporazum]]. Čak i kad su poslanici [[Republika Srpska|Republike Srpske]] bili spremni na [[primirje]], SPC je zastupala militantniji stav.<ref name="Vukomanović"/>
Poslednjih godina, političko delovanje SPC izaziva brojne kritike, koje uglavnom dolaze iz [[ljevičar]]skih i [[Građanska Srbija|građanskih]] krugova u Srbiji, zbog promovisanja [[klerikalizacija|klerikalizma]], [[nacionalizam|nacionalizma]] i [[monarhija|monarhije]], kao i zbog protivljenja [[Evropa|evropskim]] integracijama, [[žene|ženskoj]] ravnopravnosti, pravima [[LGBT|seksualnih manjina]] i dr. Neki analitičari govore o dubokoj [[klerikalizacija|klerikalizaciji]] [[Republika Srbija|Republike Srbije]] i njenom kretanju u pravcu spajanja vere i države<ref name="Rajić">[http://www.pescanik.info/content/view/4078/1084/ Ljubiša Rajić, SPC ne prožima Sveti duh nego svete nekretnine]</ref>, dok drugi smatraju da su ti zaključci preterani.<ref>[http://www.nspm.rs/crkva-i-politika/klerikalizacija-drustva-ili-odjeci-klirofobije-q.html Клерикализација друштва или одјеци клирофобије?]</ref> Kritičari smatraju da bi Crkva trebalo biti "više [[hrišćanstvo|hrišćanska]], a manje politička institucija"<ref name="Rajić"/>, da je misija Crkve [[evangelizacija]], a ne [[klerikalizacija]]<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/413/94/ Država i crkva – smetnje na vezama]</ref> i da je Crkva spasenjska ustanova a ne politička organizacija.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/419/94/ SPC - borba za nasleđe i mnogo nagađanja]</ref>
I pored svih kritika, SPC je jedna od [[institucija]] kojoj se najviše veruje u Srbiji.<ref>[http://www.slobodnaevropa.org/content/article/718805.html Poverenje u Crkvu i predsednika]</ref><ref>[http://www.blic.rs/Vesti/Drustvo/219268/Vojska-i-crkva-institucije-koje-uzivaju-najvise-poverenja Vojska i crkva institucije koje uživaju najviše poverenja]</ref> SPC osim u Srbiji, uticajno politički deluje i u nekim drugim republikama bivše Jugoslavije, poput [[Crna Gora|Crne Gore]] i [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]].
== Ideološka pozadina ==
{{main|Nebeska Srbija|Svetosavski nacionalizam|Kosovski mit|Sabornost}}
Iako ideologija Srpske pravoslavne crkve nije otvoreno izložena u njenim formativnim dokumentima, neki proučavaoci nastoje da utvrde ideološke koncepcije kojima se njeni pripadnici upravljaju.<ref>[http://www.republika.co.rs/496-497/20.html Mirko Đorđević, O ideološko-političkom obrascu u SPC]</ref> Neki od bitnih koncepata koji se koriste unutar Srpske pravoslavne crkve su [[kosovski mit]], [[nebeska Srbija]] i [[svetosavlje]] (ili [[svetosavski nacionalizam]]).
Unutar SPC su dominantne političke ideje srpske [[desnica|desnice]], bliske [[organicizam|organicističkom]] konceptu društva i države.<ref name="aspiracije"/><ref name="Ratni krst"/> Prema organicističkoj teoriji, drustvo predstavlja [[organizam]] – “nacionalni organizam”, a pojedinci u njemu samo “ćelije” u funkciji tog organizma. Među teolozima SPC, taj koncept je najdoslednije razvijen u delima [[Nikolaj Velimirović|Nikolaja Velimirovića]] i [[Justin Popović|Justina Popovića]]. Ovo učenje odbacuje [[individualizam|individualističko]] načelo a usvaja principe [[kolektivizam|kolektivizma]], odnosno, u srpskoj varijanti, “[[sabornost]]” i “domaćinsko-pravoslavnu” etiku.<ref name="aspiracije"/> Crkveni ideolozi instrumentalizuju pojedine teološke pojmove, kao npr. [[svetosavlje]] i [[sabornost]], kojima pridaju novo političko značenje.<ref name="izvori"/> Tako se teološki pojam sabornost po ključu [[organicizam|organicističke]] misli pretvara u ideološko pokriće za [[kolektivizam]] i [[autoritarnost]].<ref name="Ratni krst"/> Po pitanju odnosa crkve i države, upadljivo je idealizovanje vizantijskog srednjevekovlja, pa tako crkveni autori često govore o "[[Simfonija (teologija)|simfoniji]]" (ili [[Teodulija|teoduliji]]) kao o željenom modelu.<ref>[http://www.republika.co.rs/310-311/11.html Mirko Đorđević, Muke sa simfonijom]</ref>
Po pitanju [[Društveno uređenje|društvenog uređenja]], politička idelogija SPC se oslanja na tradicionalni slogan [[desnica|desnice]]: „''bog na nebu, kralj na zemlji, domaćin u kući''”.<ref name="Atanacković"/> Istoričar Petar Atanacković smatra da je suština ideološkog programa SPC sadržana u tezi da snažna srpska [[država]] u simbiozi sa snažnom pravoslavnom [[crkva|crkvom]] treba zajednički da predvode jedno, u svakom pogledu homogeno, srpsko [[društvo]].<ref name="Atanacković">Petar Atanacković, Od psihopatologije do političkog programa: crkvena ofanziva na pragu 21. veka (u zborniku [http://www.kuda.org/files/kuda/Kritika%20klerikalizacije%20Srbije_final.pdf Kritika klerikalizacije Srbije])</ref> On zaključuje da Srpska crkva „očito teži postizanju jednog staleškog poretka“, koji je postojao u srednjem veku, ali koji je izgubljen i koji stoga treba oživeti.<ref name="Atanacković"/> Sledstveno tome, propagira se shvatanje da je opasno sve što narušava [[homogenost]], odnosno sve što nije Srpska pravoslavna crkva, a to je posebno usmereno prema [[manjina]]ma - verskim, etničkim i seksualnim - koje se predstavljaju kao „problem“ srpskog društva.<ref name="III deo"/> [[Nacionalizam]] se uzima kao vrlina pa se govori o »nacionalizmu« kao nečem što izvire iz učenja [[sveti Sava|svetog Save]].<ref>Episkop Nikolaj: Nacionalizam svetoga Save, predavanje odrzano na KNU u Beogradu 1935.</ref> U različitim saopštenjima SPC ima najviše reči o satanizaciji [[Civilno društvo|civilnog društva]], malih verskih zajednica, kao i negativnom odnosu prema [[demokratija|demokratiji]] i [[sekularizacija|sekularizaciji]].<ref name="Vukomanović">[http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Studija-Vukomanovic.pdf O čemu crkva (ne)može da se pita: SPC, država i društvo u Srbiji (2000-2005)]</ref> Negativan stav glede verskog [[pluralizam|pluralizma]] u Srbiji prati i negativan odnos prema [[ekumenizam|ekumenizmu]] i međureligijskom dijalogu opšte.<ref name="Vukomanović"/>
Bitan aspekt crkvenog političkog mišljenja je i [[teorija zavere]]. Crkveni diskurs odlikuje stalno pominjanje zavere celog sveta protiv Srba.<ref name="Tomanić">[http://www.bosnafolk.com/pdf/spc.pdf MILORAD TOMANIĆ, SRPSKA CRKVA U RATU I RATOVI U NJOJ]</ref> Crkveni autori su razvili svojevrsnu [[politička mitologija|političku mitologiju]] po kojoj se čitav svet, pod okriljem [[Antihrist]]a, ujedinio protiv Srba, koji jedini čuvaju veru u pravog boga.<ref name="III deo"/> Evropske integracije se tumače u kontekstu judeo-[[mason]]ske ili [[vatikan]]ske [[teorija zavere|zavere]], a nedaće koje su zadesile srpski narod se tumače neprijateljstvom i zavišću drugih što su jedino Srbi sačuvali pravu veru. Ponekad se uz Srbe navode i [[Rusi]] kao glavni protivnici Antihrista.<ref name="III deo"/>
Mnogi kritičari pominju i antizapadnjaštvo i anti-evropsko opredeljenje Srpske pravoslavne crkve.<ref name="aspiracije"/><ref name="Vukomanović"/><ref name="izvori"/> Zvanično crkveno glasilo [[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]] često piše o [[teorija zavere|zaveri]] [[Zapad]]a u cilju "duhovnog genocida" srpskog naroda. [[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]] piše da je Zapad u celini podvrgnut delovanju "adskih sila", "zaveri protiv hrišćanstva, bezbožnoj kulturi".<ref name="aspiracije"/> Na Zapadu dominira “ateistička psihologija kao moderna jeres, slična gnostičkoj”. Glasilo SPC se nada da “među Srbima neće biti poremećenih ljudi koji bi hteli da nas zaraze smrtonosnom bolešću zapadne kulture.”<ref name="aspiracije"/> Pro-zapadno orjentisani građani su redovno žigosani kao ''izdajnici'', ''nesrbi'', ''evroslinavci'', ''novodobci'', ''jeretici'', itd.<ref name="izvori"/> SPC ne prihvata ni [[jednakost polova]], već zastupa poslušnost [[žene]] [[muškarac|muškarcu]].<ref name="sekularizam">[http://www.pescanik.info/content/view/1641/61/ Koalicija za sekularnu državu]</ref>
Predstavnici Srpske pravoslavne crkve su tokom [[jugoslovenski ratovi|jugoslovenskih ratova]] zagovarali stvaranje [[Velika Srbija|Velike Srbije]].<ref>[http://www.wluml.org/node/2839 Ethnic fundamentalism in Serbia]</ref> Simptomatično je da zvanična SPC uvek šalje poruku koja je umerenija, a da praktičnom delatnošću, ili preko izjava pojedinih episkopa, daje daleko agresivnije poruke (o [[Evropa|Evropi]] i evropskim integracijama, drugim [[religija]]ma, i slično).<ref name="izvori">[http://www.scribd.com/doc/3492554/Filozofskoteoloki-izvori-antievropskog-i-antizapadnog-diskursa-u-SPC Filozofsko-teološki izvori antievropskog i antizapadnog diskursa u SPC]</ref>
== Politička istorija ==
=== Srednji i novi vek ===
{{citat|Od kada je nastala, vidovitošću sv. Save, srpska Crkva je bila više nosilac i čuvar [[srpstvo|srpstva]], dakle srpske narodne svesti, nego što je bila verska ustanova.<ref>Milan St. Protić: Uspon i pad srpske ideje, Beograd, 1995, str. 381.</ref>|[[Milan St. Protić]]}}
Pošto je stekla autokefalnost, srpska crkva je ohrabrivala širenje [[pravoslavlje|pravoslavlja]] i kulta dinastije [[Dinastija Nemanjića|Nemanjić]].<ref name="McDaniel">{{Citation |last=McDaniel |first=Gordon |author=Gordon McDaniel |title=Danilovi nastavljači |url=http://www.worldcat.org/title/danilovi-nastavljaci/oclc/243714767&referer=brief_results |accessdate= 23. oktobar 2011 |edition= |series= |volume= |date= |origyear=XIV vek |year=1989 |month= |publisher= Prosveta |location= Beograd |language= |isbn=9788607004423 |oclc= 243714767 |doi= |doi_inactivedate= |bibcode= |id= |page= |pages= |nopp= |at= |chapter= Uvod |chapterurl= http://www.rastko.rs/kosovo/pecarsija/ljudi/danilovi-nastavljaci/uvod_l.html|quote=Odnedavno samostalna, srpska crkva;... ohrabrila je širenje pravoslavnog hrišćanstva i podržavala razvoj kulta dinastije Nemanjića.|laysummary= |laydate= |separator= |postscript= |lastauthoramp= |ref= }}</ref> Crkveni velikodostojnici srpske crkve su pružali podršku proglašenju Srpskog Carstva od strane [[Car Dušan|Stefana Uroša IV Dušana Nemanjića]] a jedan od razloga podrške je njihovo očekivanje da im pripadnu prihodi iz onih parohija koje su do tada bile potčinjene carigrdskom patrijarhu.<ref name="McDaniel">Proglašenju carstva na čelu sa srpskom dinastijom Nemanjića... naišlo je na podršku svih slojeva društva... među crkvenim velikodostojnicima - kojima bi pripali prihodi iz parohija ranije potčinjenih carigradskom patrijarhu.</ref>
Krajem 19. i početkom 20. veka, srpska crkva i država vodile su [[borba za Makedoniju|propagandnu delatnost]] među [[makedonski Sloveni|makedonskim Slovenima]] koji su do balkanskih ratova bili u Otomanskom carstvu.<ref name="Mikić">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_5 Grigorije Mikić, Srpska Crkva u kraljevini Srbiji i Staroj Srbiji i Makedoniji]</ref>
=== Kraljevina Jugoslavija ===
{{main|Srpska pravoslavna crkva u Kraljevini Jugoslaviji}}
[[Image:Nikolaj-velimirovic.jpg|thumb|desno|150px|[[Nikolaj Velimirović]], glavni ideolog [[Svetosavski nacionalizam|svetosavskog nacionalizma]].]]
[[Image:Patrijarh Gavrilo.jpg|thumb|desno|150px|Patrijarh [[Gavrilo Dožić]], žestok protivnik [[Trojni pakt|trojnog pakta]] i jedan od organizatora [[Vojni puč od 27. marta 1941|puča 27. marta 1941]].]]
Mitropolit [[Gavrilo Dožić]] je bio na čelu grupe od 18 poslanika crnogorskog parlamenta koja je u novembru [[1918]]. odnela u Beograd svoju odluku o ujedinjenju sa Srbijom.
Neposredno po proglašenju [[Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]] [[1918]]. godine, [[Aleksandar I. Karađorđević|kralja Aleksandra]] je doneo [[dekret]] kojim su sve [[mjesna crkva|mjesne]] pravoslavne crkve ([[mitropolija|mitropolije]] i [[episkopija|episkopije]]) stavljene pod nadležnost srpske crkve. Do tada su postojale [[mitropolija dabrobosanska]] u Bosni i Hercegovini pod jurisdikcijom [[Carigrad]]a, [[patrijaršija]] u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] u Habsburškoj Monarhiji (upisana šesta po redu u diptihu pravoslavnih crkava), zasebna [[Crnogorska pravoslavna crkva|Pravoslavna crkva u Crnoj Gori]], itd.<ref name="pescanik.info">[http://pescanik.info/content/view/7244/94/ Mirko Đorđević, Dijalektika hodanja natraške]</ref> SPC je, u dogovoru sa Carigradskom Patrijaršijom, dignuta na nivo [[patrijaršija|patrijaršije]], a 19. septembra [[1919]]. godine [[Carigradska patrijaršija]] joj je za 800.000 franaka ustupila jurisdikciju nad pravoslavnim vernicima [[Republika Makedonija|Makedonije]].<ref>[http://books.google.com/books?id=ppbuavUZKEwC&pg=PA90&dq=Serbianisation Hugh Poulton, Who are the Macedonians?]</ref> Tada je ukinuta i zasebna [[Crnogorska pravoslavna crkva|Pravoslavna crkva u Crnoj Gori]] a njena imovina je pripala Srpskoj pravoslavnoj crkvi.<ref>[http://www.e-novine.com/index.php?news=21358 Portret: Amfilohije Radović]</ref> [[1920]]. godine je uspostavljena jedna Srpska pravoslavna crkva u jednoj državi – Kraljevini SHS.<ref name="pescanik.info"/>
U razdoblju od [[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|nastanka Jugoslavije]] [[1918]]. do [[1935]]. SPC je bila "državotvorna" verska organizacija, veličala je postojeći poredak, podržavala [[frankofilija|frankofilski]] državni kurs i [[integralno jugoslovenstvo]] kralja Aleksandra, i ispoljavala "klerikalni legitimizam".<ref name="Žutić"/> Pravoslavni crkveni poglavari, pogotovo [[patrijarh Varnava]], bili su na poziciji ideologije jugoslovenskog nacionalizma i [[šestojanuarska diktatura|šestojanuarske diktature]], a SPC je sarađivala sa jugoslovenskim nacionalnim organizacijama kao što su [[Jugoslovenska nacionalna stranka]], [[Savez srpskih sokola|Sokoli]], Skauti, [[Narodna odbrana]], [[Četnici]], itd.<ref name="Žutić">[http://govori.tripod.com/nikola_zutic.htm Nikola Žutić: Srpsko pravoslavlje i Anglikanska crkva]</ref> U namesničkom razdoblju vladavine [[Pavle Karađorđević|kneza Pavla]], po obrazovanju vlade [[Milan Stojadinović|Milana Stojadinovića]] u julu [[1935]]. godine, dolazi do razlaza državnog vrha i SPC, prvenstveno zbog spoljnopolitičkog i unutrašnje političkog zaokreta. SPC je imala bitnu ulogu u [[Vojni puč 27. marta 1941.|vojnom puču 27. marta 1941.]] godine, zbog pristupanja [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] [[Trojni pakt|Trojnom paktu]].
Krajem 1930-ih godina, unutar Srpske pravoslavne crkve je razvijena [[ekstremna desnica|ekstremno desna]] ideologija [[Svetosavski nacionalizam|svetosavskog nacionalizma]]. Glavni ideolog svetosavskog nacionalizma je bio [[Nikolaj Velimirović]] ([[1880]]-[[1956]]), [[episkop]] SPC, čiji politički [[stav]]ovi do danas izazivaju podeljenost [[javnost]]i.<ref>[http://www.nin.co.rs/2003-05/22/28968.html Naličje kulta]</ref><ref>[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 Sporno slovo u crkvenom kalendaru]</ref><ref>[http://www.rferl.org/reports/eepreport/2004/02/4-180204.asp CANONIZING THE 'PROPHET' OF ANTI-SEMITISM]</ref> Velimirović je zastupao tzv. hrišćanski nacionalizam<ref name="Kanonizacija">[http://www.pescanik.info/content/view/995/129/ Kanonizacija "proroka" antisemitizma]</ref>, a terminom svetosavlje je naglašavao etnički srpski karakter, nasuprot univerzalnom karakteru hrišćanske crkve.<ref name="Republika">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/262/262_21.html Moderna i antimoderna u Srbiji]</ref> U svom predavanju na Kolarčevom univerzitetu u Beogradu [[1937]]. godine je izneo već čuvenu tvrdnju da je nastojanje [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] na stvaranju nemačke nacionalne crkve slično ideji [[Sveti Sava|Svetog Save]] o stvaranju srpske nacionalne crkve.<ref name="Nacionalizam Svetog Save">[http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save]</ref> Velimirović je propagirao odbacivanje "svih stranih običaja i površnih zapadnih tradicija", uključujući demokratiju, jednakost, individualizam, religioznu toleranciju i druge vrednosti humanizma i prosvećenosti.<ref name="Kanonizacija"/> Izrazito anti-komunističko opredeljenje Velimirovićeve ideologije je nastalo delom pod uticajem [[Ruska zagranična crkva|Ruske zagranične crkve]], osnovane [[1921]]. u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]], od pripadnika ruske [[bela emigracija|„bele“ emigracije]] koji su nakon [[Oktobarska revolucija|ruske revolucije]] izbegli u [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevinu Jugoslaviju]].<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/2731/94/ Mirko Đorđević, Hitlerovi pravoslavci]</ref>
=== Drugi svetski rat ===
{{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu}}
{{citat|Noćašnji akt spasao je čast našeg naroda i države, pa zbog toga i mi možemo samo blagosloviti ovo delo.<ref name="Tomanić"/>|[[Patrijarh Gavrilo]] nakon [[Војни пуч од 27. марта 1941.|puča 27. marta 1941. godine]]}}
U Srbiji je vrh SPC uoči rata bio pro-engleski orjentisan, usled čega su ih Nemci tretirali kao podrivače. Nemci su smatrali da su pretstavnici SPC bili glavni saradnici u izvođenju [[Војни пуч од 27. марта 1941.|puča 27. marta 1941. godine]].<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html#_Toc465074811 Srpska Crkva u Drugom svetskom ratu]</ref> Zbog toga je prvih dana rata jedan od ciljeva bilo hapšenje crkvenih velikodostojnika, posebno onih koji su smatrani otvorenim neprijateljima nemačke politike, pre svega patrijarha [[Gavrilo Dožić|Gavrila Dožića]] te episkopa [[Irinej Đorđević|Irineja Đorđevića]] i [[Nikolaj Velimirović|Nikolaja Velimirovića]].<ref name="cpi.hr"/> U avgustu 1941. "[[Vlada narodnog spasa Milana Nedića|Vlada narodnog spasa]]" [[Milan Nedić|Milana Nedića]] je tražila da SPC potpiše javni apel protiv [[komunisti|komunista]] i [[partizani|partizana]].<ref name="rastko"/> SPC je odbila saradnju sa Nemcima, pozivajući se na crkvene kanone, jevanđelje i činjenicu da je [[Патријарх српски Гаврило|patrijarh Gavrilo]] zarobljen. Crkva je nastojala da ostane "neutralna" ali je, s druge strane, pokazivala otvoreno neprijateljski stav prema [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilačkom pokretu]].<ref name="leksikon">[http://www.leksikon-yu-mitologije.net/read.php?id=2241 Uloga Crkve] (leksikon-yu-mitologije)</ref>
[[Datoteka:Djujic i Dozic.jpg|thumb|desno|Četnički vojvoda [[Momčilo Đujić]] prima blagoslov od srpskog patrijarha [[Gavrilo Dožić|Gavrila Dožića]].]]
[[Četnici]] [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], čiji je cilj bio restauracija [[monarhija|monarhije]] Karađorđevića i stvaranje [[Velika Srbija|Velike Srbije]], su tokom Drugog svetskog rata imali značajnu podršku Srpske pravoslavne crkve.<ref name="Tomašević"/> Veći dio sveštenstva i skoro čitav episkopat Srpske pravoslavne crkve je tokom rata sarađivao sa organizacijom Draže Mihajlovića.<ref name="Tomašević">[http://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ&pg=PA176&lpg=PA176&dq=&source=bl&ots=9eenZ2c7RB&sig=8MEk9bRHwAcuWVWrTkQcfI2rOaY#v=onepage&q=&f=false Jozo Tomašević, The Chetniks: war and revolution in Yugoslavia, 1941-1945]</ref><ref>Zvezdan Folić: ZASJEDANJE ARHIJEREJSKOG SABORA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE 1954.</ref> Tokom rata su čak i neki pravoslavni sveštenici postali četnički komandanti, poput [[Momčilo Đujić|Momčila Đujića]] i [[Savo Božić|Sava Božića]].<ref name="Tomašević"/>
Neki predstavnici Crkve su bili bliski srpskim kolaboracionistima. Episkop [[Nikolaj Velimirović]] je bio blizak prijatelj [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]], vođe fašističkog pokreta [[ZBOR]] čija su glavna načela bila: anti-komunizam, [[antisemitizam]] i zalaganje za staleško uređenje države.<ref name="Kanonizacija"/> Ovaj pokret je nakon nemačke okupacije Srbije 1941. godine stavljen u službu nacističkog režima. U svojoj knjizi „Kroz tamnički prozor“, koju je [[1944]]. godine napisao kao počasni zatvorenik (''Ehrenhaftling'') u nemačkom [[logor Dahau|logoru Dahau]], Velimirović za izbijanje [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] optužuje gotovo sve savremene ideologije Evrope, osim [[fašizam|fašizma]], a njihov izum pripisuje Jevrejima, odnosno „njihovom ocu Đavolu“<ref>Nikolaj Velimirović. ''"O Jevrejima"'' u: ''Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor'', IHTUS-Hrišćanska knjiga, Beograd 2000 (str. 193-194)</ref><ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070277.htm Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor]</ref>:
{{citat|Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su [[Hrist]]a raspeli: i [[demokratija|demokratiju]], i [[štrajk]]ove, i [[socijalizam]], i [[ateizam]], i [[tolerancija|toleranciju]] svih vera, i [[pacifizam]], i sveopštu [[revolucija|revoluciju]], i [[kapitalizam]], i [[komunizam]]. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova [[đavo]]la.|[[Nikolaj Velimirović]]}}
Zbog ovog i drugih tekstova, mnogi autori smatraju Velimorovića za bitnog ideologa srpskog [[antisemitizam|antisemitizma]].<ref>[http://www.hereticus.org/arhiva/antisemitizam-u-srbiji.html Aleksandar Lebl, Antisemitizam u Srbiji]</ref><ref name="Byford">[http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi]</ref> Po izlasku iz logora, episkop Nikolaj Velimirović je u nadgrobnoj besedi kolaboracionisti Dimitriju Ljotiću [[1945]]. istakao da je on bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada [[nebeska Srbija|nebeskoj Srbiji]]“.<ref>[http://www.czipm.org/odar.html Sveti Nikolaj Žički i Ohridski, NAD ODROM DIMITRIJA LjOTIĆA]</ref> Po okončanju fašističke okupacije i uspostavi nove [[komunizam|komunističke]] vlasti, Velimirović je, zbog bliskosti sa Ljotićem i njegovom organizacijom Zbor, izbegao iz zemlje.<ref name="Kanonizacija"/>
=== Period SFRJ ===
{{main|Srpska pravoslavna crkva u SFRJ}}
[[Datoteka:Artemije Justin Amfilohije.jpg|desno|thumb|[[Justin Popović]] sa učenicima [[Artemije Radosavljević|Artemijem]] i [[Amfilohije Radović|Amfilohijem]]]]
Nakon drugog svetskog rata [[Jugoslavija]] je postala [[republika]] i izvršena je dosledna [[sekularizacija]] društva. Srpska pravoslavna crkva je u periodu [[SFRJ]] bila odvojena od države i predstavljala je versku instituciju bez političkog autoriteta.<ref name="Balkan bluz">[http://www.e-novine.com/feljton/32506-Duhovni-krov-Velike-Srbije.html Duhovni krov "Velike Srbije"]</ref> U [[SFRJ|SFR Jugoslaviji]] Nikolaj Velimirović je smatran saradnikom fašista i izdajnikom.<ref name="Byford"/> Poslije rata, dobar dio sveštenstva i episkopa SPC zauzeli su neprijateljski stav prema novoj Jugoslaviji. Naročito je bila izražena veza jednog dela pravoslavnog sveštenstva sa četničkom emigracijom.
Iako u tom periodu Srpska pravoslavna crkva nije politički delovala, pod njenim okriljem su nastavljeni da se razvijaju određeni aspekti ideologije [[Svetosavski nacionalizam|svetosavskog nacionalizma]], posebno njen anti-[[ekumenizam|ekumenski]] karakter, u čemu su prednjačili episkop [[Justin Popović]] i njegovi učenici.<ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Izazovi/justin.htm Justin Popović, Pravoslavna crkva i ekumenizam]</ref><ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/Izazovi/SavremeniIzazoviEpiskopArtemije.htm Episkop Artemije, Pravoslavlje i savremeni izazovi kod nas]</ref>
==== Period nakon Titove smrti ====
Ubrzo nakon [[Tito]]ve smrti, [[1982]]. godine je grupa sveštenika sa Uba optužila crkvu da je režimska i tražila da izađe iz pasivizacije, na šta im je [[patrijarh German]] jasno odgovorio:
{{citat3|Srpska pravoslavna crkva se u socijalističkoj Jugoslaviji drži reda i poretka.<ref name="Balkan bluz"/>|[[patrijarh German]]}}
Međutim, ovakvi zahtevi su unutar crkvenih struktura postajali sve učestaliji. Iste godine 21 sveštenik, među kojima i tri ugledna teologa monaha, Atanasije Jeftić, Irinej Bulović i Amfilohije Radović, uputili su „Apel“ najvišim državnim organima Srbije i Federacije, tražeći zaštitu Srba na Kosovu. Nakon toga je grupa episkopa SPC-a o Kosovu govorila u američkom Kongresu i Stejt Departmentu tražeći američku intervenciju.<ref name="Balkan bluz"/> Naredne [[1983]]. godine Atanasije Jeftić u crkvenom časopisu „Pravoslavlje“ objavljuje feljton „Od Kosova do Jadovna“ u kojem akcentuje stradanje srpskog naroda u raznim delovima Jugoslavije. Jeftić je bio na čelu konzervativne opozicije unutar SPC-a koja je zagovarala odlučnu ulogu crkve u rešavanju „srpskog nacionalnog pitanja“.<ref name="Balkan bluz"/> Upućivanje peticija i nastupi u crkve medijima su u to vreme bile nove pojave unutar jugoslavenskog društva.<ref name="Balkan bluz"/>
Sredinom 1980-ih godina, unutar crkve započinje proces rehabilitacije Nikolaja Velimirovića, koji je do tada u jugoslavenskoj javnosti smatran saradnikom okupatora i izdajnikom.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/3712/130/ Jovan Byford, NATO u blato]</ref>
[[1987]]. godine Crkva počinje pripreme za proslavu 600 godina [[Kosovska bitka|Kosovske bitke]]. [[Mošti]] [[knez Lazar|kneza Lazara]] se nose kroz eparhije, a u poslanici izdatoj tim povodom počinje da se promoviše termin “[[Nebeska Srbija]]”.<ref name="Balkan bluz"/> Iste godine sarajevski sveštenik Dragomir Ubiparipović objavljuje tekst o “Kulturnom i vjerskom genocidu nad Srbima Sarajeva”, koji se ogledao i u tome što su u nekim dnevnim listovima “odbijali objavljivanje smrtovnica ćirilicom”.<ref name="Balkan bluz"/> S druge strane, crkvena štampa je u to vreme objavljivala napise o muslimanima kao “Muhamedovom đavoljem sjemenu”.<ref name="Balkan bluz"/>
Srpska pravoslavna crkva je pružila bitnu podršku [[Slobodan Milošević|Miloševićevom]] usponu na vlast i podržavala je aktivnosti njegovog rukovodstva na ukidanju [[autonomija|autonomije]] [[Vojvodina|Vojvodine]] i [[Kosova]].<ref name="Balkan bluz"/> Tokom Miloševićevog [[govor na Gazimestanu|govora na Gazimestanu]] 1989, po prvi put su se zajedno vijorile crkvene zastave sa krstom i komunističke sa srpom i čekićem.<ref name="II deo"/> Unutar crkve se sve otvorenije govori o podeli Jugoslavije, sa posebno surovim osvrtom na predstojeće milionsko raseljavanje stanovništva:
{{citiranje|Srbi su narod Božji, a Jugoslavija ovakva kakva jeste, saglasno s apsolutnom pravdom Božjom, nudi se da bude podeljena. Ne prolivajmo krokodilske suze zbog toga sto će se tada, odjednom, tri miliona ljudi naći u situaciji – što ce biti prinuđeni – da se nastane negde drugde.<ref name="Ratni krst">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/273/273_20.html Mirko Đorđević, Ratni krst srpske Crkve]</ref>|Najava »crkveno-nacionalnog programa«, juna 1989.}}
U decembru [[1990]]. na vanrednom zasjedanju Sabora SPC, patrijarha Germana zbog bolesti zamjenjuje episkop raško-prizrenski Pavle. Od tada, crkva se sve više bavi politikom. Tokom prvih višestranačkih izbora u Bosni, crkvena glasila intenziviraju retoriku o srpskim žrtvama [[genocid]]a, iskopavanju kostiju žrtava i ponovnom sahranjivanju. [[Radovan Karadžić]] i [[Nikola Koljević]] silazak u jame koriste kao svojevrstan politički marketing, a na izbore izlaze uz blagoslov SPC.<ref name="Balkan bluz"/> Srpska crkva je u politiku Bosne i Hercegovine ušla na velika vrata, vezujući crkvene i narodne interese za određenu političku opciju. Na političkim skupovima Srpske demokratske stranke su sveštenici sedeli u prvim redovima pored političara.<ref name="Balkan bluz"/> U Sarajevu, crkvene manifestacije su služile za promociju stranačkih lidera [[SDS]]-a. Do toga je dolazilo na inicijativu same Crkve, o čemu najbolje svedoči izjava [[Radovan Karadžić|Radovana Karadžića]]:
{{citat3|Sveštenici su nas ponekad zbunjivali ukazanom pažnjom. Govorili su da nas je sami [[Bog]] poslao da spasimo srpski rod.<ref name="Balkan bluz"/>|[[Radovan Karadžić]]}}
=== Jugoslovenski ratovi ===
{{main|Srpska pravoslavna crkva u Jugoslovenskim ratovima}}
Početkom jugoslovenske krize, [[Srpska pravoslavna crkva]] dobija sve veći prostor na političkoj sceni Srbije.<ref name="Petakov">Zoran Petakov, Od desekularizacije ka klerikalizaciji (u zborniku [http://www.kuda.org/sites/kuda/files/docs/Kritika%20klerikalizacije%20Srbije_final.pdf Kritika klerikalizacije Srbije])</ref> Na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor SPC|arhijerejskog sabora]] u januaru [[1991]]. godine, Srpska pravoslavna crkva odlučuje da se mimo nje ne mogu donositi nikakve obavezujuće političke odluke koje se tiču Srba:
[[Datoteka:Ratna Srbija.gif|thumb|desno|Teritorije pod srpskom kontrolom (1991-1995)]]
{{citiranje|Ničije pogodbe sa nosiocima vlasti u Srbiji, koja nema mandat da istupa u ime čitavog srpstva, ili sa organima jugoslovenske federacije ili komandujućim strukturama jugoslovenske vojske ne obavezuju srpski narod kao cjelinu bez njegove saglasnosti i bez blagoslova duhovne matere, Pravoslavne srpske crkve.<ref>Glasnik SPC, januar 1992.</ref>|Saopćenje arhijerejskog sabora SPC, januar [[1992]].}}
Tokom [[jugoslovenski ratovi|jugoslovenskih ratova]] 1990-ih godina mnogi učesnici ratova su se pozivali na Srpsku pravoslavnu crkvu, tražili podršku Srpske pravoslavne crkve i često je dobijali.<ref name="II deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, II deo]</ref> Među njima su bili mnogi srpski političari, vojnici, vojni komandanti, uključujući i komandante paravojnih formacija, novinari, pesnici, pisci, itd.<ref name="II deo"/> S druge strane, mnogi predstavnici SPC su javno podržavali srpske vojne i paravojne formacije.<ref name="Sprega"/> Trijada svetosavskog nacionalizma - bog na nebu, kralj u državi, domaćin u porodici - postaje veoma frekventna u govorima nacionalističkih prvaka.<ref name="Đorđević">[http://www.bhdani.com/arhiva/281/t28109.shtml Mirko Đorđević, analitičar Srpske pravoslavne crkve]</ref> U to vreme, [[svetosavski nacionalizam]] postaje dominantna struja unutar crkve.<ref name="Byford"/><ref name="Petakov"/> Kao glasnogovornike nacionalizma unutar Crkve 1990-ih godina, kritičari navode sledeća četiri episkopa: [[Amfilohije Radović|Amfilohija Radovića]], [[Artemije Radosavljević|Artemija Radosavljevića]], [[Atanasije Jevtić|Atanasija Jevtića]] i [[Irinej Bulović|Irineja Bulovića]].<ref name="Byford"/> [[Atanasije Jeftić]] i [[Amfilohije Radović]] su javno tražili spajanje [[Velika Srbija|svih srpskih krajeva]] u Ujedinjene srpske zemlje.<ref name="Balkan bluz"/> Nacionalistička struja u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je smatrala Velimirovićevu rehabilitaciju načinom da se srpsko nacionalno biće „pročisti od sablasti komunizma“.<ref name="Byford"/> [[Mošti]] vladike Nikolaja prenete su u Srbiju u maju [[1991]]. godine, u danima kada je otpočinjao rat na teritoriji bivše Jugoslavije.<ref name="Petakov"/>
[[Datoteka:Filaret.jpg|thumb|150px|Episkop [[Filaret Mićević]] tokom jugoslovenskih ratova.]]
Iako se srpski [[patrijarh Pavle]] otvoreno izjašnjavao protiv nacionalizma, nije mogao da zaustavi episkope u ratnim vremenima.<ref name="Sprega"/> Suočavajući se sa zahuktalim nacionalizmom, srpski patrijarh je apelovao: „Budimo [[ljudi]], iako smo [[Srbi]]“.<ref name="Đorđević"/> Međutim, i sam srpski patrijarh je bio izložen kritikama zbog svoje uloge u jugoslovenskim ratovima. Pavle je u svom pismu 1991. godine tokom rata u Hrvatskoj izjavio:"Srbi ne mogu da žive sa Hrvatima ni u kakvoj državi. Ni u kakvoj Hrvatskoj"<ref name="Žene nisu poželjne">[http://www.e-novine.com/srbija/32282-ene-nisu-poeljne-crkvi-tokom-menstruacije.html Žene nisu poželjne u crkvi tokom menstruacije]</ref>. Kratko vrijeme potom Sveti Arhijerejski Sabor Srpske pravoslavne crkve donosi u prvom mjesecu 1992. godine odluku da ne priznaje granice između jugoslovenskih republika<ref>[http://www.dw-world.de/dw/article/0,,4896408,00.html?maca=bos-rss-bos-all-1475-rdf Uloga patrijarha Pavla u politici]</ref>.
{{citat3|Tamo gde se prospe srpska krv i padnu srpske kosti, to mora biti srpska zemlja.|Vladika Nikanor<ref name="Ratni krst"/>}}
Uoči [[rat u Hrvatskoj|rata u Hrvatskoj]], zvaničnici SPC su izjavljivali da teritorije na kojima žive Srbi »ne mogu ostati u sastavu bilo kakve nezavisne Hrvatske, već se moraju naći pod zajedničkim državnim krovom sa današnjom Srbijom i svim srpskim krajinama«.<ref name="Ratni krst"/> Tadašnji arhimandrit [[Filaret Mićević|Filaret]] je javno pozivao na rat putem medija i išao na ratom zahvaćene prostore hrabreći srpske dobrovoljce. Njegova slika u mantiji sa puškomitraljezom isred tenka, koja je obišla svet, do danas izaziva žestoke kritike. Filaret je kasnije unapređen u [[episkop]]a eparhije mileševske.<ref name="II deo"/>
Tokom [[rat u Hrvatskoj|rata u Hrvatskoj]], gornjokarlovački Episkop SPC Nikanor je osuđivao one mirotvorce koji bi da mire Srbe i Hrvate, "te vjekovne neprijatelje".<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=WTqGh2DgGiY&feature=player_embedded Dokumentarni film "Komšije"]</ref> Mitropolit crnogorsko-primorski [[Amfilohije Radović]] je bio umeštan u ratna zbivanja na dubrovačkom ratištu.<ref name="Đorđević"/> On je u jesen 1991. obilazio crnogorsku vojsku koja je vršila [[opsada Dubrovnika|opsadu Dubrovnika]] i delio im krstiće i ikonice.<ref name="II deo"/> Novembra 1991. godine Amfilohije je epskom pesmom "[[Mojkovačka bitka]]" izvođenom uz gusle hrabrio rezerviste podgoričke brigade „Veljko Vlahović“ na dubrovačkom ratištu.<ref name="Zvijer">[http://www.e-novine.com/srbija/srbija-licnosti/32577-Zvijer-bezdana.html Zvijer iz bezdana]</ref> Amfilohije Radović je na Petrovdan 12. jula [[1991]]. godine u [[Cetinjski manastir|cetinjskom manastiru]] primio [[Željko Ražnatović Arkan|Željka Ražnatovića Arkana]], vođu srpske paramilitarne formacije „Tigrovi“, koji je sa svojom jedinicom pušten da uđe u manastir pod punim naoružanjem.<ref name="Zvijer"/> Nakon pada [[Vukovar]]a 18. novembra 1991. 'Pravoslavlje' je objavilo da deca Vukovara dišu radošću i srećom jer su oslobođena.<ref name="II deo"/> Dalmatinski episkop Longin je blagoslovio srpke vojne i paravojne jedinice u Hrvatskoj.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=sGY2U6b1--I&feature=related Episkop Longin i cetnici]</ref> Kada je prvi put potpisano primirje u Hrvatskoj, episkopi SPC su objavili da nijedna vlada u ime srpskog naroda nema pravo da potpisuje nikakva primirja bez blagoslova svoje crkve.
[[Datoteka:Kacavendin-blagoslov.jpg|thumb|left|[[Jeromonah]] Gavrilo Marić blagosilja pripadnike "Skorpiona" pred [[masakr u Srebrenici]].<ref>[http://www.plbih.info/cms/Jeromonah-Gavrilo-Maric.391.0.html Jeromonah Gavrilo Marić]</ref>]]
Tokom [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u Bosni i Hercegovini]] zvorničko-tuzlanski [[episkop]] [[Vasilije Kačavenda]] je u Bijeljini držao ratnohuškačke govore i javno podržavao politiku [[Radovan Karadžić|Radovana Karadžića]].<ref name="pescanik"/> Ovaj episkop SPC je takođe poznat po blagosiljanju mladića za odlazak u rat.<ref name="pescanik">[http://www.pescanik.info/content/view/2288/97/ Jastrebovi SPC]</ref> Kada je predsednik SR Jugoslavije [[Dobrica Ćosić]] zamolio hercegovačkog [[Atanasije Jeftić|episkopa Atanasija]] da ga obavesti ima li na terenu njegove eparhije nekih zločina koje čine srpske trupe, ovaj je odgovorio da je on vladika srpskom pravoslavnom narodu, a ne nekim tamo muslimanima ili nekim drugim i da on brine o svome narodu koji je žrtva i paćenik. Na osnovu ovoga analitičar Pavle Rak zaključuje da je [[Atanasije Jeftić]] kao plemenski vođa brinuo o ratnom uspehu svoga plemena, a ne kao episkop o dušama svoje pastve, jer ga nije interesovalo čine li ti ljudi zločine ili ih ne čine.<ref name="II deo"/> Odnosi rukovodstva SPC i [[Republika Srpska|RS]] su bili veoma blisku, veronauka je tamo uvedena u škole, episkopi su prisustvovali zasedanjima Parlamenta, savetovani su prilikom svih važnijih odluka, a sam [[Radovan Karadžić]] je izjavljivao kako za svaku svoju odluku mora da se konsultuje sa episkopima ili [[patrijarh]]om.<ref name="II deo"/>
[[Datoteka:Patrijarh Pavle Karadzic Mladic.jpg|thumb|[[Patrijarh Pavle]] sa [[Radovan Karadžić|Karadžićem]] i [[Ratko Mladić|Mladićem]] tokom rata u BiH.]]
Crkva se okreće od Miloševića nakon što on prestaje da podržava bosanske Srbe. Tokom '93 i '94. Crkva veliča ratno rukovodstvo bosanskih Srba, naglašavajući da [[Radovan Karadžić]] i [[Biljana Plavšić]] idu svetolazarskim putem.<ref name="II deo"/> U poodmaklim godinama rata u BiH, kada su već neki poslanici Republike Srpske bili spremni na kompromise, srpska crkva je zastupala militantniji stav, suprotstavljajući se raznim mirovnim predlozima, kao što je [[Vens - Ovenov plan]] iz 93. godine, a zatim [[plan Kontakt grupe]] iz 94. godine, i insistirajući da nema uzmaka sa zaposednute teritorije.<ref name="II deo"/> Na teritoriji Republike Srpske porušene su gotovo sve džamije (ukupno 1.186) i veliki broj katoličkih crkvi (preko 500), što crkva nije osudila.<ref>[http://www.bitno.ba/vijesti/svijet/patrijarh-pavle-izmakao-zemljaskoj-pravdi Patrijarh Pavle izmakao zemljaskoj pravdi]</ref> Neki sveštenici, poput episkopa [[Vasilije Kačavenda|Vasilija Kačavende]], su čak optuženi za silovanje bosanskih žena i devojčica.<ref>[http://www.sjenica-info.com/news.php?readmore=844 VLADIKA SPC SILOVAO U BIH]</ref>
Povodom Dejtonskog sporazuma Slobodan Milošević je tražio da patrijarh aminuje ovlašćenja koju su mu bosanski Srbi dali u vezi sa pregovorima. Patrijarh je to potpisao, ali je Sinod već u jesen 1995. odlučio da je taj potpis nevažeći.<ref name="II deo"/> [[1996]]. godine episkop Amfilohije Radović je uredio zbornik ''[[Jagnje Božije i zvijer iz bezdana]]'', u kome se izlaže pravoslavna filozofija rata.<ref>[http://www.mitropolija.cg.yu/duhovnost/jagnje/ Jagnje Božije i Zvijer iz bezdana]</ref> Knjiga sadrži doprinose mnogih srpskih sveštenika i učenjaka, među kojima je i [[Radovan Karadžić]]. Ovaj zbornik prvenstveno služi da opravda srpski rat u Bosni i da posluži kao "filozofska" opozicija anti-ratnoj literaturi objavljenoj u Jugoslaviji.<ref>[http://www.policy.hu/bieber/Publications/bieber.pdf Bieber, Florian; ''Montenegrin politics since the disintegration of Yugoslavia'']</ref> [[1997]]. godine srpski patrijarh Pavle je potpisao deklaraciju za obustavljanje postupka Haškog tribunala protiv Radovana Karadžića.
[[1998]]. godine [[rat na Kosovu|kriza na Kosovu]] se razbuktavala. Jedan od monaha iz raško-prizrenske eparhije, [[Sava Janjić]] je progovorio o stradanjima Albancima na Kosovu, što je bio prvi put da neki pripadnik Srpske pravoslavne crkve pokaže brigu za položaj Albanaca.<ref name="II deo"/><ref>[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2005&mm=06&dd=18&nav_id=170836 Sava Janjić se izvinio Albancima]</ref>
=== Savremeni period ===
{{citat|Smatramo da je najbolji odnos između države i crkve onaj koji je već bivao i pre, to je [[simfonija (teologija)|simfonija]] – saglasnost između države, odnosno društva i crkve.<ref>Intervju patrijarha Pavla, Danas, 5-7. januar 2002.</ref>|[[patrijarh Pavle]], januar 2002.}}
Nakon [[Demonstracije 5. oktobra 2000.|petooktobarskih promena 2000. godine]], u Srbiji dolazi do jačanja pravoslavnog [[klerikalizam|klerikalizma]]<ref name="Petakov"/>, odnosno do narušavanja [[odvajanje crkve od države|odvojenosti Crkve i države]].<ref name="aspiracije"/> Nakon 5. oktobra, Srpska pravoslavna crkva je bila snažno podržavana od samog vrha vlasti [[SRJ]], posebno njenog predsednika, [[Vojislav Koštunica|Vojislava Koštunice]].<ref name="aspiracije"/> Političko delovanje SPC u ovom razdoblju karakteriše desekularizacija, anti-komunizam, i anti-evropejstvo.<ref name="izvori"/> Zvanične crkvene novine "[[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]]" poprimaju karakter antizapadnog glasila, u kom su oni koji misle drugačije žigosani kao ''izdajnici'', ''nesrbi'', ''evroslinavci'', „''novodobci''“, itd.<ref name="izvori"/>
U novembru 2000. godine [[Sveti arhijerejski sabor]] zahteva da se [[veronauka]] uvede kao redovni predmet u državne škole, što je naišlo na jako protivljenje dela javnosti u Srbiji. Srpska pravoslavna crkva je građane koji su se protivili uvođenju veronauke u škole nazvala "sledbenicima [[satana|satane]]":
{{citiranje|"Svi oni koji se protive verskoj dogmi, kao temelju moralnog vaspitanja, predstavljaju sledbenike satane."|Saopštenje Informativne službe SPC od 24. novembra [[2000]], povodom protivljenja uvođenju veronauke u državne škole.}}
Iz Kancelarije za veronauku pri srpskoj patrijaršiji je 2000. saopšteno da bi „država morala pravoslavlje da proglasi državnom religijom, odnosno, da naša država treba da se verifikuje kao pravoslavna država“:
{{citiranje|“Država bi morala pravoslavlje da proglasi državnom religijom, odnosno naša država treba da se verifikuje kao pravloslavna država, u kojoj bi druge veroispovesti doduše imale pravo na postojanje, ali ne bi bile u istom rangu sa pravoslavljem i samo ako one po oceni SPC ne bi bile satanističke”.<ref>Politika, 2. 12. 2000.</ref>|Kancelarije za veronauku pri Patrijarsiji, 2000.}}
Ovakvo tumačenje [[verske slobode|verskih sloboda]] veoma je rašireno u crkvenim krugovima.<ref name="aspiracije"/> U kategoriju [[sekta|sekti]] svrstavaju se brojne crkve i verske zajednice, uglavnom [[protestantizam|protestantske]]. Prema njima se, kao prema “sektama”, iskazuje jaka netrpeljivost, ponekad čak i otvorena agresivnost.<ref name="aspiracije"/> Crkva je nakon petooktobarskih promena tražila i ukidanje [[republika|republike]] i restauraciju [[monarhija|monarhije]]. Početkom [[2001]]. godine Crkva pokreće inicijativu za “redefinisanje odnosa crkve i države”, o čemu se razgovaralo u susretima predsednika [[Vojislav Koštunica|Vojislava Koštunice]] i [[patrijarh Pavle|patrijarha Pavla]].<ref>[[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]] br. 815, iz marta 2001. godine</ref> Srbijanska vlada se protivila uvođenju veronauke u državne škole, ali je popustila pod pritiskom Crkve, odnosno političkih snaga koje je podržavaju, pre svega onih oko Koštunice.<ref name="aspiracije"/> Iste 2001. godine Vlada je donela uredbu o uvođenju veronauke u škole, a ubrzo potom se uvodi prisustvo sveštenika u vojnim institucijama.<ref name="Petakov"/> Vojni sveštenici imaju »status vojnih lica«, imaju čin i potčinjeni su »komandantima jedinica u kojima službuju«, a u pogledu verske službe nadležnom episkopu. Đorđević ocenjuje da im se uloga definiše kao "uloga komesara za ideološka pitanja".<ref name="Ratni krst"/>
Crkva u Srbiji se protivi pravima [[homoseksualac]]a, zalaže se za povećanje [[natalitet]]a i zabranu [[abortus]]a. [[30. jun]]a [[2001]]. je nasilno prekinuta [[Parada ponosa]] u Beogradu, čije su učesnike tukli [[huligani]], uz prisutvo i podstrek sveštenika [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].<ref>[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2001&mm=06&dd=30&nav_id=27332&nav_category=1 Б92.Силом прекинута геј парада у Београду. 30. јуни 2001]</ref> SPC se protivi autonomiji [[Vojvodina|Vojvodine]], a u januaru [[2002]], episkop bački [[Irinej Bulović|Irinej]] je saopštio da će Crkva obeleziti godišnjicu žrtava “[[novosadska racija|novosadske racije]]” odvojeno od države ukoliko na skupu bude govorio predsednik skupštine Vojvodine [[Nenad Čanak]], poznati zagovornik [[autonomija|autonomije]]. Kao odgovor, Čanak je podsetio na toleranciju koju je Irinej pokazao prema ranijim predstavnicima vlasti kao sto su “Arkan, Perošević, Jugoslav Kostić i drugi”. Rezultat sukoba je bio da su svečanosti održane odvojeno.<ref>Danas, 22. 1. 2002.</ref> Krajem godine Irinej je optužio da [[Skupština Vojvodine]] “nije srpska jer su Srbi manjina u njoj”. Usledile su oštre političke reakcije vojvodjanskog DOS-a, koji je taj postupak nazvao “degutantnim prebrojavanjem nacionalnog sastava pokrajinske supstine” od strane SPC.<ref>Novosti, 20 12. 2002.</ref>
Neki ocenjuju da je nakon [[Atentat na Zorana Đinđića|atentata na premijera Zorana Đinđića]] [[2003]]. godine uspostavljen tzv. ''[[simfonija (teologija)|simfonijski]]'' odnos Republike Srbije i SPC, koji je bio tipičan za [[Kraljevina Srbija|Kraljevinu Srbiju]].<ref name="izvori"/> U posmrtnoj besedi na odru [[Zoran Đinđić|Zorana Đinđića]] Amfilohije Radović izjavljuje da je Đinđić „''u momentu najvećeg poniženja svog naroda, na obrenovićevski način pružio ruku pomirenja Evropi i svijetu''“, što kritičari ocenjuju kao šamar u lice srpskoj demokratskoj javnosti.<ref name="Zvijer"/> [[21. mart]]a 2003. je Savez jevrejskih opština Srbije i Crne Gore, konstatujući da je [[antisemitizam]] u porastu, naveo knjigu vladike Nikolaja ''Reči srpskom narodu iza tamničkih prozora'' kao primer “najogavnijeg antisemitizma”, u kome su Jevreji “sinonim za đavola”.<ref>Vesti Radio B 92, 21. 3. 2003.</ref> [[19. maj]]a [[2003]]. godine [[Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve]] [[kanonizacija|kanonizuje]] [[Nikolaj Velimirović|Nikolaja Velimirovića]] za [[svetac|sveca]], i pored brojnih kritika na račun njegovih političkih stavova. Vladika Nikolaj postaje najviši autoritet najkonzervativnije, u ovo vreme dominantne struje u SPC.<ref name="aspiracije"/>
Maja [[2003]]. na saboru Srpske pravoslavne omladine usvojena je tzv. ''Studenička deklaracija'' [[Atanasije Jeftić|Atanasija Jeftića]], kojom se kritikuju evropske integracije i evropska kultura u celini, a oni koji se zalažu za Evropu se nazivaju evroslinavcima.<ref name="III deo"/> U manastiru Vavedenje kod Čačka je [[2004]].g. organizovano prvo kolektivno [[krštenje]] [[oficir]]a i [[vojnik]]a jedne vojne jedinice u Srbiji.<ref name="Vukomanović"/> Nova srbijanska vlada s premijerom [[Vojislav Koštunica|Vojislavom Koštunicom]] sastavila je ''Prednacrt Zakona o slobodi vere, crkvama, verskim zajednicama i verskim udruženjima'' (iz jula 2004.) kojim predviđa velike ustupke Crkvi, uključujući [[imunitet]] [[sveštenik]]a pred zakonom. Nakon burnih reakcija u javnosti, Prednacrt je, međutim, povučen iz procedure.<ref name="Vukomanović"/> U ovom periodu, obeleženom Koštuničinom vladom, dešava se izvestan pomak ka [[klerikalizacija|klerikalizaciji]].<ref name="Vukomanović"/> Tih godina jačaju neke ekstremističke grupacije, kao što je [[Otačastveni pokret Obraz]], koje se u svom delovanju pozivaju na crkvu, a od kojih se crkva ne ograđuje. U crkvenom političkom programu iz 2004. godine, nazvanom „Predlog načertanija za XXI vek“ (vidi: [[Načertanije]]), se kaže sledeće:
{{citiranje|Naša će se budućnost i buduće srpske države zasnivati na [[svetosavlje|svetosavlju]], [[kosovski zavet|kosovskom zavetu]], preispitivanju dosadašnje ukupne srpske kulture, očuvanja srpskog jezika i ćirilice, obnovi srpskog sela, domaćinske porodice, parohijske zajednice, crkveno-narodnih sabora i monarhije, koji će o svemu odlučivati.<ref name="I deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, I deo]</ref>|Predlog načertanija za XXI vek, [[2004]].}}
Sveti arhijerejski sinod 1. oktobra 2004. godine u svom obraćanju javnosti “poziva sve političke faktore u Srbiji” da “ne upućuju poziv kosovsko-metohijskim Srbima za učešće na izborima za tamošnje organe vlasti”.<ref name="Vukomanović"/> Budući da je [[Predsednik Srbije]] [[Boris Tadić]], ipak, 5. oktobra 2004. uputio poziv kosovskim Srbima, episkop raško-prizrenski Artemije je njegov potez ocenio kao “izdaju od Predsednika naše matične države”.<ref name="Vukomanović"/> U Crnoj Gori, odnosi između mitropolita SPC [[Amfilohije Radović|Amfilohija]] i crnogorskih vlasti zahlađuju zbog njihovog opredeljenja za nezavisnost.<ref>[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=535229 Ratnik u mantiji]</ref> Uoči referenduma o nezavisnosti [[2006]]. godine, Amfilohije je o crnogorskom državnom projektu izjavio: “''Ne pravi se pita od onoga''.”<ref name="Zvijer"/> [[2008]]. godine SPC stiče svoj pun uzlet nakon događaja [[Međunarodna reakcija na proglašenje nezavisnosti Kosova|vezanih za proglašenje nezavisnost Kosova]]. U političkim zbivanjima na [[Kosovo|Kosovu]] SPC ponovo zauzima “tvrdu liniju”, o čemu dobro govori odluka [[Artemije Radosavljević|episkopa Artemija]] upućena svim manastirima na Kosovu i Metohiji:
{{citiranje|Sa predstavnicima prištinskih vlasti, misije EU u pokrajini, kao i sa predstavnicima zemalja koje su priznale Kosovo, ne treba održavati nikakve kontakte, razgovore o bilo čemu, ne primati ih u posetu, ne odazivati se i ne odlaziti na njihove pozive bilo kojim povodom. Nepoštovanje i ogrešenje o ovu našu odluku, u ma kom vidu, biće strogo sankcionisani.<ref>Večernje Novosti 03.03.2008.</ref>|Naredba episkopa [[Artemije Radosavljević|Artemija]] manastirima na Kosovu i Metohiji, [[2008]].}}
[[Datoteka:Nebeska Srbija.jpg|thumb|desno|''[[Nebeska Srbija]]'', pravoslavna [[ikona]]. U donjem desnom uglu [[Draža Mihailović]] kao Hristov vojnik.]]
Već godinama se Srpska pravoslavna crkva zalaže za rehabilitaciju ne samo četničkog pokreta<ref>[http://www.b92.net/info/komentari.php?nav_id=158541 SPC prenosi tela četnika]</ref>, već i srpskih kolaboracionista iz Drugog svetskog rata, [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]] i [[Milan Nedić|Milana Nedića]].<ref name="Rajić"/><ref>Pravoslavlje, br 843, 1. 5. 2002: “U svakom slucaju, ni Milan Nedic ni Draza Mihailovic nece se naci u drustvu kvislinga Drugog svetskog rata.”</ref> [[9. maj]]a 2009. godine, na [[Dan pobede nad fašizmom]], u Sabornoj crkvi u Beogradu je održan pomen saradnicima fašista [[Milan Nedić|Milanu Nediću]], Dimitriju Ljotiću i njihovim pristašama.<ref>[http://www.e-novine.com/index.php?news=25832 Pomen mrtvim fašistima u Sabornoj crkvi u Beogradu]</ref>
Početkom [[2009]]. godine SPC je stopirala [[Zakon o zabrani diskriminacije (Srbija)|Zakon o zabrani diskriminacije]], jer se u njemu zabranjuje [[diskriminacija]] na temelju seksualnog opredeljenja.<ref>[http://www.tportal.hr/vijesti/svijet/12092/Srpska-crkva-stopirala-zakon-protiv-diskriminacije.html Srpska crkva stopirala zakon protiv diskriminacije]</ref><ref>[http://www.blic.rs/Vesti/Politika/81951/Crkva-protiv--zakona-o-diskriminaciji Crkva protiv zakona o diskriminaciji]</ref> Srbijanski ministar [[Rasim Ljajić]] je povodom toga izjavio: "''Neka nam se kaže da ubuduće zakone šaljemo prvo crkvama, a onda neka idu u redovnu proceduru''".<ref>[http://www.slobodnaevropa.org/content/crkva_zakon_protiv_diskriminacije/1505546.html Simfonija Crkve i države]</ref> Uoči [[Beogradska povorka ponosa|beogradske povorke ponosa]] 2009. godine, koja je otkazana, mitropolit [[Amfilohije Radović]] je nazvao homoseksualnu ljubav jalovom dodajući da „''drvo koje ploda ne rađa siječe se i u oganj baca''“.<ref>Srpska pravoslavna crkva - [http://www.spc.rs/sr/povorka_srama „Povorka srama“], 16.9.2009.</ref> Ovu izjavu, koja je kasnije prihvaćena kao zvanični stav Crkve, osudilo je više nevladinih organizacija kao [[govor mržnje]]<ref>B92 - [http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=09&dd=17&nav_category=12&nav_id=381865 „SPC o Povorci: Ljubav ili Sodoma“], 17.9.2009.</ref>, a neki pravnici su u njoj pronašli elemente krivičnog dela<ref>[http://www.e-novine.com/srbija/vesti/30401-Povorka-ponosa-podelila-vladike.html Povorka ponosa podelila vladike]</ref>, zbog čega su organizacije za ljudska prava najavile tužbu.<ref>[http://www.novinar.de/2009/09/24/skandalozno-amfilohiju-sude-zbog-gej-parade.html Skandalozno: Amfilohiju sude zbog gej parade?!]</ref>
U nastavnoj [[2010]]/[[2011]]. godini, pravoslavna vjeronauka je postala obavezan predmet i u srednjim školama [[Republika Srpska|Republike Srpske]] (u osnovnim školama je uvedena kao obavezan predmet još 1992).
{{Citat|Izgrađeno je nekoliko stotina novih objekata i crkava koji su u funkciji onog što upravo želimo da vidimo, a to je jaka, moćna i odlučujuća društvena uloga Crkve u pogledu razvoja same RS.<ref>[http://lat.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=14495 SPORAZUM O UVOĐENJU VЈERONAUKE U SREDNJE ŠKOLE]</ref>|[[Milorad Dodik]], predsjednik Vlade Republike Srpske [[2010]].}}
Leta [[2011]]. SPC je promovirala knjigu [[Milan Lukić|Milana Lukića]], Haškog zatvorenika osuđenog na doživotnu robiju zbog paljenja preko 100 Bošnjačkih žena i djece u [[Višegrad]]u.<ref>[http://hlc-rdc.org/index.php?show=Saopstenja&part=details&int_itemID=2067&lid=sr Fond za Humanitarno Pravo, Beograd] U Parohijskom domu Hrama svetog Save veliča se ratni zločin</ref>
== Kriticizam ==
{{citat|Ne greše mnogo oni, a i ja sam blizak njima, koji kažu da je religija u crkveno-dogmatskom smislu zauzela mesto nekada dominantne ideologije, a crkva mesto političkog faktora kakav je u jednopartijskom sistemu bio centralni komitet.<ref name="Zašto Tadić sedi u Sinodu SPC"/>|[[Mirko Đorđević]]}}
Sociolog religije [[Milan Vukomanović]] smatra da SPC ispoljava "začuđujuće odsustvo sluha za probleme savremenog društva", za međucrkvena i interreligijska kretanja u savremenom svetu, kao i nerazumevanje razlike između [[komunizam|komunističke]] ideologije i evropskog [[sekularizam|sekularizma]] koja ima ishodište u [[prosvećenost]]i. Vukomanović smatra da je antiekumenski stav mnogih predstavnika SPC samo jedno od obeležja današnje isključivosti SPC.<ref name="Vukomanović"/> Kritičari ocenjuju da je poslednjih godina odnos Srpske pravoslavne crkve prema ostatku hrišćanskog sveta sve više sektaški i da SPC vodi politiku izolacionizma.<ref name="III deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, III deo]</ref> Na čitavu [[katolička crkva|katoličku crkvu]] se gleda isključivo kroz [[NDH|Nezavisnu Državu Hrvatsku]], Pavelića, pokolje i Jasenovac.<ref name="III deo"/> Odnos prema pravoslavnoj [[Vaseljenska patrijaršija|Vaseljenskoj patrijaršiji]] je takođe loš zbog toga što se SPC protivi njenom [[ekumenizam|ekumenskom]] opredeljenju.<ref name="III deo"/>
Izveštaj [[Helsinški odbor za ljudska prava|Helsinškog odbora za ljudska prava]] ocenjuje da Srpska pravoslavna crkva zapostavlja univerzalne poruke [[Jevanđelje|Jevanđelja]], klizeći u [[nacionalizam]], i da su dva glavna obeležja njenog delovanja [[antikomunizam]] i [[nacionalizam]], kojima pokušava sprovesti „čišćenje“ srpskog nacionalnog identiteta od posledica komunističke ideologije.<ref>[http://www.pravoslavlje.rs/broj/997/tekst/ljudska-prava-na-helsinski-nacin/ Gordana Živković, Ljudska prava na helsinški način]</ref>
Pojava nacionalizma u crkvi je postala predmet kritike ne samo [[laik|laičke]] javnosti, već i pojedinih predstavnika SPC, koji ovakvo delovanje ocenjuju kao „gradnju građevine [[raskol]]ničkog duha“.<ref name="Grigorije">[http://www.pressonline.rs/page/stories/sr.html?view=story&id=53161§ionId=37 Pismo vladike Grigorija arhijerejima SPC]</ref> [[Grigorije Durić|Vladika Grigorije]] podseća da skrivanje iza ideje srpstva, svetosavlja i „čuvarke narodnog bića“, pokazuje „nespremnost i nesposobnost za pastirske izazove vremena“, odnosno „nesposobnost da budemo [[Hrišćanska crkva|Crkva]]“.<ref name="Grigorije"/> Profesor Bogoslovskog fakulteta, dr [[Vladan Perišić]], smatra zabrinjavajućom činjenicu da je “došlo do toga da nacionalizam postane potvrda pravoslavne vere”. “Izjednačavanje vere i nacije mnogo je koštalo Pravoslavnu crkvu, a i ubuduće će ako se ne izbriše znak jednakosti između njih”, a Crkva ne vrati svojoj “misiji svedočenja Hristove nauke koja ne poznaje nacije” i u kojoj , kako pise u Jevanđelju, “nema ni Grka, ni Jevrejina”.<ref>Politika, 4. 3. 2002.</ref>
Kritičari smatraju da se poseban vid [[propaganda|propagandne]] aktivnosti SPC ogleda u prećutkivanju.<ref name="Tomanić"/> Prećutkivano je da je u [[Banjaluka|Banjaluci]] tokom rata za manje od pola godine svih 16 banjalučkih [[džamija]] zbrisano sa lica zemlje.<ref name="Tomanić"/> A najrečitije je bilo ćutanje povodom nasilno sprečenog obnavljanja džamije [[Ferhadija|Ferhadije]] [[6. maj]] [[2001]], kada su srpski demonstranti kamenovali goste, zapalili pet autobusa kojima su gosti stigli i spalili islamsku zastavu sa sedišta [[Islamska zajednica Bosne i Hercegovine|islamske verske zajednice]], što je ostalo bez jasne i oštre osude od strane zvaničnika SPC.<ref name="Tomanić"/><ref name="Vukomanović"/> Srpsku pravoslavnu crkvu danas mnogi kritikuju i zbog nepominjanja srpskih [[ratni zločini|ratnih zločina]], a posebno jer još uvek nema javnog pokajanja za [[masakr u Srebrenici]].<ref name="II deo"/>
== Izvori ==
{{reflist|2}}
== Vidi još ==
* [[Kosovski mit]]
* [[Nebeska Srbija]]
* [[Svetosavski nacionalizam]]
* [[Jagnje Božije i Zvijer iz bezdana]]
* [[Istorija Srpske pravoslavne crkve]]
* [[Srpska pravoslavna crkva u Jugoslovenskim ratovima]]
== Vanjske veze ==
* [http://www.scribd.com/doc/67416682/Politi%C4%8Dke-aspiracije-Srpske-pravoslavne-crkve Političke aspiracije Srpske pravoslavne crkve] (Helsinski odbor za ljudska prava u Srbiji)
* [http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/273/273_20.html Mirko Đorđević, Ratni krst srpske Crkve]
* [http://www.bosnafolk.com/pdf/spc.pdf MILORAD TOMANIĆ, SRPSKA CRKVA U RATU I RATOVI U NJOJ]
* [http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Studija-Kupres.pdf Srpska pravoslavna crkva i novi srpski identitet] (helsinki.org.yu)
* [http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Studija-Vukomanovic.pdf O ČEMU CRKVA (NE) MOŽE DA SE PITA: SPC, DRŽAVA I DRUŠTVO U SRBIJI (2000-2005)] (helsinki.org.yu)
* [http://www.scribd.com/doc/3492554/Filozofskoteoloki-izvori-antievropskog-i-antizapadnog-diskursa-u-SPC Filozofsko-teološki izvori antievropskog i antizapadnog diskursa u SPC]
* [http://www.koreni.net/modules.php?name=News&file=article&sid=924 Mirko Đorđević, O sprezi pravoslavne crkve sa strukturama političke moći]
* [http://www.filg.uj.edu.pl/~wwwip/postjugo/texts_display.php?id=117 Slobodan Marković, Crkva i politika]
* [http://www.plbih.info/cms/index.php?id=388 SPC u agresiji na R BiH]
* [http://www.pozitiv.si/dividedgod/texts/Kritika_Klerikalizacije_Srbije.pdf Kritika klerikalizacije Srbije] (zbornik radova)
* [http://www.danas.org/content/most_crkva_drzava/1889873.html Zašto Tadić sedi u Sinodu SPC?] (emisija o klerikalizaciji)
* [http://www.queerbeograd.org/index.php?option=com_content&task=view&id=109&Itemid=50&limit=1&showall=1 Dnevnik crkvenih uvreda 2000 - 2006] (queerbeograd.org)
* [http://www.tacno.net/Novost.aspx?id=3036 Mirko Đorđević, O ideološko-političkom obrascu u SPC]
[[Kategorija:Istorija Srbije]]
[[Kategorija:Politika Srbije]]
[[Kategorija:Srpska pravoslavna crkva]]
[[Kategorija:Velikosrpska ideologija]]
[[hr:Političko djelovanje Srpske pravoslavne crkve]]
|
