Beogradska tvrđava – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
m Vraćene izmene korisnika 178.223.142.49 na poslednju izmenu korisnika EmausBot |
||
Red 1:
'''Beogradska tvrđava''' predstavlja [[Gradska utvrda|gradsku utvrdu]] oko koje se razvio današnji [[Beograd]]. Podignuta je početkom [[Prvi milenijum n.e.|prvog milenujuma]] kao [[palisada]] sa [[Blato|zemljanim]] [[bedem]]ima, da bi se tokom [[vek]]ova razvijala u [[Rimsko carstvo|rimski]] [[kastrum]] ([[2. vek|II vek]]), [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] [[kastel]] ([[6. vek|VI]] i [[12. vek|XII vek]]), [[Srednjevekovno utvrđenje|srednjevekovnu utvrđenu]] [[Prestonica|prestonicu]] [[Srpska Despotovina|srpske despotovine]] ([[13.vek|XIII]] i [[14. vek|XV vek]]) i na kraju [[Austrijsko carstvo|austrijsko]]/[[Osmanlijsko carstvo|osmanlijsku]] [[Artiljerijska utvrda|artiljerijsku utvrdu]] ([[17. vek|XVII]] i [[18. vek|XVIII vek]]). Danas je svojevrstan muzej prošlosti Beograda i sa Kalemegdanski poljem čini jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu u okviru [[Kalemegdanski park|Kalemegdanskog parka]].
== Izgled tvrđave ==
Osnovu tvrđave čine dva dela:
*''Gornji Grad''
*''Donji Grad''
'''Gornji Grad''' obuhvata plato nekadašnjeg rimskog kastruma,vizantijskog kastela odnosno ''Despotovog Grada'' i artiljerijska proširenja prema kopnu odnosno ka [[jug]]u i [[istok]]u.
'''Donji Grad''' obuhvata [[Milutin Nemanjić|Milutinovo]] ''Zapadno Podgrađe'' i ''Despotovo Podgrađe na obali'',artiljerijsko proširenje ka [[istok]]u.
== Strateški položaj tvrđave ==
Beogradska tvrđava,a samim tim i sam Beograd,ima vrlo značajan strateški položaj u okviru celokupne [[Jugoistočna Evropa|jugoistočne Evrope]].Smeštena je na granici [[Panonska nizija|Panonske nizije]] i [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog poluostrva]] i raskrsnica je putnih pravaca koji su od davniva povezivali [[Carigrad]] (''[[Via Militaris]]'') odnosno [[Solun]] (''[[Via Egnatia]]'') sa unutrašnjošću [[Evropski kontinent|evropskog kontinenta]].Pored kopnenih puteva koji se na tom mestu spajaju,na njemu se ukrštaju i plovni putevi oličeni u [[Reka Sava|Savi]] i pogotovo [[Reka Dunav|Dunavu]] koji predstavlja najznačajniju evropsku reku.
U lokalnom smislu gledano,tvrđava se nalazi na kraju [[greben]]skog platoa koji se na tom mestu strmo spušta ka [[Rečno ušće|ušću]] Save u Dunav.Na taj način je rekama sprečen pristup tvrđavi sa [[sever]]a i [[istok]]a Dunavom i [[zapad]]a Savom.
== Prošlost Beogradske tvrđave ==
[[Datoteka:Kalemegdan1895.jpg|thumb|350px|Beogradska tvrđava [[1895]]. godine]]
=== Rimski kastrum ===
Tragovi naselja na prostoru Beogradske tvrđave datiraju još iz [[neolit]]a,da bi se u doba [[Kelti|Kelta]] na prostoru današnje [[Karaburma|Karaburme]] razvio pravi grad pod imenom ''Singidunum''.
Najstarije utvrđenje na mestu današnje Beogradske tvrđave podignuto je najverovatnije između [[6]]. i [[11|11. godine n.e.]] u vreme kada su [[varvarska plemena]] počela da ugrožavaju [[sever]]ne granice Rimskog carstva.Tada je na platou ''Gornjeg Grada'' podignuto utvrđenje od zemljanih bedema i palisada koje je kasnije,najverovatnije u [[2. vek|II veku]], preraslo u klasični [[rimski kastrum]] koji je činio sastavni deo čuvenog [[Rimski limes|limesa]].Kastrum je imao [[Pravougaonik|pravougaonu]] osnovu dimenzija 560[[m]] sa 350[[m]] i obuhvatao je današnji ''Gornji Grad'' sa delom Kalemegdanskog parka do današnje [[Pariska ulica u Beogradu|Pariske ulice]].Tokom prvih [[vek]]ova nove ere bio je stalno sedište IV Flavijeve legije.Posle [[Podela Rimskog carstva|podele Rimskog carstva]] [[359|359.godine]] tvrđava ulazi u sastav [[Istočno rimsko carstvo|Istočnog rimskog carstva]] pod imenom ''Singidon'',da bi [[441|441.godine]] bila razrušena u velikom napadu [[Huni|Huna]].[[Teodorik]] je osvaja [[471|471.godine]],da bi je [[498|498.godine]] napustio tokom [[Seoba Ostrogota na Apeninsko poluostrvo|Ostrogotske seobe na Apeninsko poluostrvo]].
=== Srednjevekovna utvrda ===
Tvrđava biva obnovljena,ojačana i proširena nešto pre [[535|535.godine]] tokom vladavine [[Vizantijski car|vizantijskog cara]] [[Justinijan I|Justinijana I]] ([[527]]-[[565]]) i oko nje se tokom [[Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva|slovenskog naseljavanja na Balkansko poluostrvo]] smeštaju [[Srbi]].Tvrđavu su u [[8. vek|VIII veku]] razorili [[Obri]],posle čega je ona neko vreme bila napuštena.
Ranovizantijska tvrđava je bila građena od belog kamena koji je blještao sa svog uzdignutog položaja nad panonskom ravnicom,zbog čega su joj Srbi dali naziv ''Beli Grad'' odnosno ''Beograd'' pod kojim se tvrđava i naselje prvi put pominju [[16. april|16.04.]][[878|878.godine]] u pismu [[Rimski patrijarh|rimskog patrijarha]] [[Jovan VIII (papa)|Jovana VIII]] upućenog [[Bugari|bugarskom]] [[kan]]u [[Mihajlo Boris|Borisu]] ([[852]]-[[889]]).
Tokom [[vek]]ova tvrđavom i gradom upravljaju na smenu Bugari,Vizantinci i [[Mađari]],da bi u [[12. vek|XII veku]] ponovo došla u ruke Vizantijskog carstva.Mađari su uspeli na kratko da zauzmu grad [[1112|1112.godine]],ali pošto nisu bili u stanju da grad zadrže porušili su utvrdu i tako dobijeni materijal su iskoristili za utvrđivanje [[Zemunski Grad|Zemunskog Grada]].Za vreme vladavine [[Manojlo Komnin|Manojla Komnina]] ([[1143]]-[[1180]]) Vizantinci zauzimaju [[Zemun]],a kamen koji je tri [[Decenija|decenije]] ranije prešao [[Reka Sava|Savu]],vraćen je i ugrađen nazad u Beogradsku tvrđavu koja tada biva obnovljena,a u okviru nje biva podignut i [[kastel]] u obliku [[deltoid]]a dimenzija oko 135[[m]] sa oko 60[[m]].
Grad [[1183]]. ili [[1184|1184.godine]] pada u ruke Mađara koji vladaju njime sve do početka [[15. vek|XV veka]] sa malim prekidom od [[1284|1284.godine]] je njime upravljao prvo tzv. ''[[sremski kralj]]'' [[Dragutin Nemanjić|Dragutin]] (kralj [[Srbija|Srbije]] [[1276]]-[[1282]], kralj [[Srem]]a [[1282]]-[[1316]]),a potom i njegov [[brat]] [[Milutin Nemanjić|Milutin]] ([[1282]]-[[1321]]),da bi ga Mađari ponovo povratili [[1319|1319.godine]].Tokom svoje vladavine Milutin je proširio utvrdu na [[zapad]],spustivši [[bedem]]e do Save(tzv. ''Zapadno Podgrađe'').[[Srpski car]] [[Dušan Silni|Dušan]] ([[1331]]-[[1355]]) i kasnije [[knez]] [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] ([[1371]]-[[1389]]) su pokušali da zauzmu tvrđavu,ali bez uspeha.
=== Beogradska tvrđava u doba despota Stefana Lazarevića ===
{{Glavni članak|Beogradska tvrđava u doba despota Stefana Lazarevića}}
[[Vazal]]nim ugovor koji je sa [[Mađarski kralj|mađarskim kraljem]] [[Žigmund Luksemburgški|Žigmundom]] ([[1387]]-[[1437]]) zaključio [[1403|1403.godine]] [[srpski despot]] [[Stefan Lazarević]] ([[1389]]-[[1427]]) srpska despotovina je dobila Beograd i još neke oblasti.Tokom njegove uprave gradom,tvrđava koju su [[Osmanlije]] [[1397|1397.godine]] razrušile je obnovljena i značajno proširena u periodu od [[1403]]. do [[1407|1407.godine]],kao i [[1427|1427.godine]],a od [[1405|1405.godine]] se u njoj nalazi [[prestonica Srbije]] koja je do tada bila u [[Kruševac|Kruševcu]](vidi ''[[Grad cara Lazara]]'').
#''Gornji Grad'' je opasan sistemom dvostrukih bedema,poput ''niskog'' i ''zadnjeg bedema'' u [[carigrad]]skim [[Teodosijevi bedemi|Teodosijevim bedemima]].
#Ispred ''Gornjeg grada'' sa kopnene strane je iskopan duboki suvi [[šanac]]
#Na prostoru Manojlovog kastela je despot podigao svoj utvrđeni dvorac sa [[Prvobitna kula Nebojša|prvobitnom kulom Nebojša]] kao [[donžon]]om
#''Gradsko pristanište'' je dograđeno i prošireno za veće ratne brodove
Posle Stefanove smrti,Beograd biva vraćen Mađarima koji ga dodatno ojačavaju zbog sve veće opasnosti od Osmanlija,koje su ga tri puta [[Opsada|opsedale]]:
*[[1440]]. - [[Prva Osmanlijska opsada Beograda|prva opsada]] pod vođstvom [[Murat II|Murata II]] ([[1421]]-[[1451]])
*[[1456]]. - [[Druga Osmanlijska opsada Beograda|druga opsada]] pod vođstvom [[Mehmed II Osvajač|Mehmeda II Osvajača]] ([[1451]]-[[1481]]) koji je [[1453|1453.godine]] [[Pad Carigrada (1453)|zauzeo Carigrad]] i [[Drugi pad Vizantije|srušio Vizantiju]]
*[[1521]]. - [[Treća Osmanlijska opsada Beograda|treća opsada]] pod vođstvom [[Sulejman II Veličanstveni|Sulejmana II Veličanstvenog]] ([[1520]]-[[1566]]) koji zauzima Beograd na svom [[Opsada Beča (1529.)|pohodu ka Beču]]([[1529]]) preko [[Mohačka bitka|Mohačkog polja]]([[1526]]).
=== Artiljerijska utvrda ===
Austrijanci osvajaju tvrđavu [[1688|1688.godine]] i počinju sa opsežnom obnovom i preradom iz srednjevekovnog u artiljerijsko utvrđenje.Posao je poveren [[Andrej Kornar|Andreju Kornaru]] koji ga je završio [[1696|1696.godine]] pod Osmanlijama koje su u međuvremenu povratile grad.Tom prilikom je tokom bombardovanja pogođen barutni magacin smešten u ''Despotovom Gradu'' što je izazvalo veliku eksploziju u kojoj je stradao gotovo ceo ''Despotov Grad''.
Austrijanci zauzimaju [[1717|1717.godine]] Beograd i u periodu od [[1723]]. do [[1736|1736.godine]] [[Švajcarac]] [[Nikola Mores fon Doksat]] izvodi velike prepravke i dograđivanja tvrđave.Međutim tvrđava je [[Beogradski mir (1739.)|Beogradskim mirom]] iz [[1739.godine]] bez borbe vraćena Osmanlijama,a Austrijanci su bili primorani da poruše novoizgrađene bedeme.
Beogradska tvrđava [[Oktobar|oktobra]] [[1789|1789.godine]] ponovo pada u austrijske ruke,ali već [[1791|1791.godine]] biva vraćena Osmanlijama prema odredbama [[Svištovski mir|Svištovskog mira]].
Srpski ustanici pod [[Karađorđe]]m osvajaju tvrđavu [[1807|1807.godine]] i ona ostaje u sastavu ustaničke Srbije sve do propasti [[Prvi srpski ustanak|prvog srpskog ustanka]] [[1813|1813.godine]].Prema [[Ugovor o predaji gradova 1868.|ugovoru o Osmanlijskom napuštanju Srbije]] knezu [[Mihajlo Obrenović|Mihajlu Obrenoviću]] ([[1839]]-[[1842]],[[1860]]-[[1868]]) [[19. april|19.04.]][[1867|1867.godine]] bivaju simbolično predati ključevi Beogradskog grada.Neposredno posle ovoga utvrda gubi svoj vojni karakter,a od [[1869|1869.godine]] ceo prostor nekadašnje tvrđave i njene okoline počinje da se pretvara u [[Kalemegdanski park]].
Prostor tvrđave je stradao tokom bombardovanja za vreme [[Prvi svetski rat|prvog svetskog rata]] i tom prilikom su uništene skoro sve zgrade u njenoj unutrašnjosti,a sami bedemi su pretrpeli teška oštećenja.Tokom [[Drugi svetski rat|drugog svetskog rata]] u sklopu tvrđave su bile stacionirane [[Nemačke okupacione snage u Jugoslaviji|nemačke okupacione snage]],da bi se posle [[Oslobođenje Beograda (1944.)|oslobođenja Beograda]] [[20. oktobar|20.10.]][[1944|1944.godine]] u nju smestile trupe [[JNA]],koje su je napustile [[1846|1946.godine]] kada je ceo prostor tvđave i parka stavljen pod zaštitu države.
== Značajne godine ==
=== Godine gradnje i rušenja ===
*6. ili 11. - Prva utvrda od palisada i zemljanih bedema
*II vek - Rimski kastrum
*441. - Huni osvaju i ruše utvrdu
*pre 535.godine - Justinijan I podiže ranovizantijsku utvrdu
*VIII vek - Obri ruše tvrđavu i ona biva napuštena
*Sredina XII veka - Manojlo Komnin obnovlja utvrdu i podiže kastel kamenjem iz Zemunske tvrđave
*1316-1319. - Milutin proširuje utvrdu i spušta je ka Savi (''Zapadno Podgrađe'')
*1403.-1407. - Despot Stefan proširuje tvrđavu
*1427. - Dodatna ojačanja pod despotom Stefanom
*prva polovina XV veka - Mađari ojačavaju utvrdu(kula Nebojša)
*1688.-1696 - Kornar pretvara srednjevekovno u artiljerijsko utvrđenje
*oko 1690. - Tokom Osmanlijskog napada celokupan ''Despotov Grad'' biva dignut eksplozijom u vazduh
*1717.-1736. - Doksat ojačava utvrdu
*1739. - Doksatova ojačanja bivaju porušena prema Beogradskom miru
*1869. - Veći deo tvrđave počinje da se pretvara u Kalemegdanski park
*1946. - Tvrđava je stavljena pod zaštitu države
=== Godine borbi smena vlasti ===
*441. - Huni osvaju i ruše utvrdu
*471. - Teodorik osvaja utvrdu
*489. - Ostrogoti napuštaju grad
*VIII vek - Obri ruše tvrđavu i ona biva napuštena
*1112. - Mađari osvajaju i ruše tvrđavu,a materijal ugrađuju u Zemunski Grad
*1183.-1184. - Mađari zauzimaju utvrdu
*1284. - Dragutin dobija Beograd
*1319. - Mađari osvajuju utvrdu
*1403. - Stefan Lazarević dobija Beograd na upravu
*1427. - Posle smrti despota Stefana utvrda je vraćena Mađarima
*1440. - Prva Osmanlijska opsada grada pod Muratom II
*1456. - Druga Osmanlijska opsada grada pod Mehmedom II
*1521. - Osmanlije pod Sulejmanom II osvajaju grad
*1688. - Austrijanci zauzimaju tvrđavu
*oko 1690. - Osmanlije osvajaju utvrdu
*1717. - Austrijanci zauzimaju utvrđenje
*1739. - Beogradskim mirom je tvrđava vraćena Osmanlijama,a Doksatova proširenja uništena
*1789. - Austrijanci osvajaju utvrdu
*1791. - Svištovskim mirom je tvrđava vraćena Osmanlijama
*1807. - Srpski ustanici oslobađaju tvrđavu
*1813. - Osmanlije preuzimaju utvrdu posle sloma Prvog srpskog ustanka
*1867. - Osmanlije predaju Srbima tvrđavu i napuštaju Srbiju
*1914.-1918. - Tvrđava biva teško oštećena tokom bombardovanja
*prva polovina XX veka - Poslednja stalna mirnodopska vojna postava napušta tvrđavu
*1941.-1944. - Nemačke okupacione trupe su stacionirane u tvrđavi
*1944.-1946. - JNA drži svoje jedinice u sklopu utvrde
== Beogradska tvrđava danas ==
Beogradska tvrđava danas predstavlja pretežno tipično artiljerisjko utvrđenje,poput Petrovaradina,ali su u njoj vidljivi ostaci i prethodnih epoha.Ta razlika se najbolje vidi u materijalu gradnje:
*Beli delovi predstavljaju vizantijski i srpski odnosno srednjevekovni sloj gradnje po kome je i ceo grad dobio naziv
*Crveni delovi predstavljaju austrijski i turski odnosno artiljerijski sloj gradnje
Tvrđava je danas vlasništvo države Srbije i pod njenom je zaštitom,a direktnu upravu nad njom ima JP Beogradska tvrđava.Ona je stalno otvorena za posetioce,a u njenom sklopu se nalaze:
*Vojni muzej
*Zavod za zaštitu spomenika
*Narodna opservatorija
*Prirodnjački muzej
*crkva Ružica
*crkva svete Petke
*Pobednik
*Beogradski zoološki vrt
U sklopu tvrđave se stalno izvode kako mala arheološka istraživanja,tako i konzervatorski i rekonstrukcioni radovi.
=== Ostaci rimskog kastruma ===
Tragovi rimskog kastruma mogu se danas u tragovima videti u osnovi severnog i zapadnog bedema Gornjeg Grada i čine ih veliki pravilni tesanici.
=== Ostaci Despotovog grada ===
Najočuvaniji deo nekadašnjeg Despotovog Beograd predstavlja severoistočni deo Gornjeg Grada koji čini:
*Despotova kapija sa kulom pored koje se mogu videti ostaci sistema dva bedema koji je opasivao Gornji Grad
*Zindan kapija sa cvingerom(barbikanom)
Pored toga značajni ostatak predstavlja i ceo istočni bedem Gornjeg i Donjeg Grada sa ostacima Istočne kapije Donjeg Grada,kao i severni bedem Gornjeg Grada.
Nedaleko od Defterdareve kapije se mogu videti temelji ulazne kule i bedema Despotovog Grada sa stubovima nosačima mosta kojim se nekada ulazilo u njega.Na padini između severnog bedema Gornjeg Grada i platoa Malog Grada prostiru su se ostaci mitropolijskog dvora u okviru koga se nalazila i crkva posvećena Bogoridici.
=== Kapije ===
{{main|Beogradske kapije}}
*[[Stambol kapija (spoljašnja)]]
*[[Stambol kapija (unutrašnja)]]
*[[Karađorđeva kapija]]
*[[Sahat kapija]]
*[[Leopoldova kapija]]
*[[Zindan kapija]]
*[[Despotova kapija]] ili ''Dizdareva kapija''
*[[Defterderova kapija]]
*[[Kralj kapija]] ili ''Zapadna kapija''
*[[Vidin kapija]]
*[[Mračna kapija]]
*[[Kapija Karla VI]] pogrešno nazivana ''Kapija Eugena Savojskog''
*[[Kornarova kapija]] - zazidana kapija
=== Kule ===
*[[Kula Nebojša]]
*[[Kula Jakšića]]
*[[Kula Mlinarica]]
*[[Despotova kula]]
*[[Beogradska sahat-kula|Sahat kula]]
{{Commonscat|Kalemegdan}}
== Vidi još ==
*[[Žrnov]]
*[[Kula Sibinjanin Janka]]
*[[Damad Ali-pašino turbe]] u kojem je sahranjen [[Damad Ali-paša]]
== Literatura ==
*[[Aleksandar Deroko]], ''„Srednjevekovni gradovi u Srbiji,Crnoj Gori i Makedoniji“'', [[Beograd]] [[1950]].
*[[Aleksandar Deroko]], ''„Medieval Castles on the Danube“'', [[Beograd]] [[1964]]. {{en}}
* Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'' , Beograd [[1975]].
==Spoljašnje veze==
*[http://www.beogradskatvrdjava.co.rs/ JP ''Beogradska tvrđava'']
*[http://razgledanje.tripod.com/tvrdjava/ Beogradska tvrđava na dlanu]
*[http://www.bgonline.co.rs/kalemegdanbeotvrdj.htm Beogradska tvrđava (www.bgonline.co.rs)]
* Članci iz [http://www.mgb.org.rs/tabid/84/Default.aspx?udt_475_param_generaldetail=179 Godišnjaka] Muzeja grada Beograda (ćirilica):
** [http://www.mgb.org.rs/Portals/0/pdf/godisnjak19/GodisnjakXIX157-212.pdf Мила Вуловић, Капије Београдске тврђаве] (1972)
** [http://www.mgb.org.rs/Portals/0/pdf/godisnjak15/GodisnjakXV247-252.pdf Гордана Марјановић-Вујовић, Девојачко турбе], (1968)
** [http://www.mgb.org.rs/Portals/0/pdf/godisnjak20/GodisnjakXX49-88.pdf Радмила Тричковић, Београдска тврђава и варош 1739-1789. године] (1973)
** [http://www.mgb.org.rs/Portals/0/pdf/godisnjak20/GodisnjakXX189-200.pdf Марко Поповић, Реконструкција плана фортификација Београдске тврђаве 1717. године] (1973)
** [http://www.mgb.org.rs/Portals/0/pdf/godisnjak18/GodisnjakXVIII259-272.pdf Марија Бајаловић – Хаџи-Пешић, Најновији резултати археолошко-конзерваторских радова на Београдској тврђави] (1971)
[[Kategorija:Beogradska tvrđava| ]]
[[Kategorija:Znamenitosti Beograda]]
[[be:Белградская крэпасць]]
[[bg:Белградска крепост]]
[[de:Festung von Belgrad]]
[[en:Belgrade Fortress]]
[[fr:Forteresse de Belgrade]]
[[sr:Београдска тврђава]]
| |||