Evanđelje po Tomi – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m r2.7.1) (robot Dodaje: mk:Евангелие според Тома |
m struktura |
||
Red 20:
== Nastanak ==
Pronađeno Jevanđelje po Tomi na [[koptski jezik|koptskom jeziku]] predstavlja prevod starijeg grčkog spisa.<ref name="Koester"/> Fragmenti toga evanđelja u izvornoj, grčkoj verziji, sadržani su u Papirusima [[Oksirinhus]] 1, 654 i 655, koji su otkriveni i objavljeni početkom 20. stoleća, no kao delovi Tomina jevanđelja identifikovani su tek posle otkrića biblioteke Nag Hamadi. ▼
Barem jedan od tih grčkih fragmenata proizlazi iz rukopisa napisanog pre [[200]]. godine po Hristu, što znači da je grčka verzija toga evanđelja bila u upotrebi u Egiptu već u [[2. vek]]u.<ref name="Koester"/> Autorstvo evanđelja pripisuje se Judi Tomi Didimosu, poznatom kao [[apostol Toma]]. U [[Sirijska crkva|Sirijskoj crkvi]], Toma je poznat kao [[Isus]]ov brat koji je utemeljio crkve na Istoku. Evanđelje po Tomi je najverovatnije napisano u [[Sirija|Siriji]]. Dvojbeno je li izvorno sastavljeno na [[aramejski jezik|aramejskom]], a potom prevedeno na grčki, jer su mnoge najstarije Isusove izreke, poput onih iz kanonskih evanđelja, najpre bile u opticaju na aramejskom, Isusovom jeziku.<ref name="Koester"/>
U svom najizvornijem obliku, jevanđelje po Tomi verovatno potiče iz [[1. vek]]a.<ref name="Koester"/> Kester smatra da ako najranije evanđelje Novog Zaveta, [[Evanđelje po Marku]], potiče iz [[70]]. godine n.e., Evanđelje po Tomi verovatno potiče iz prethodne generacije.<ref name="Pejgels"/> Mnogi stručnjaci osporavaju Kesterovo datiranje Evanđelja po Tomi i datiraju ga u [[2. vek]].
== Povest ==
Početkom III stoleća [[Hipolit]] piše protiv Evanđelje po Tomi (‘Pobijanje svih heresa’, V, 2), pripisujući ga gnosticima naasencima, te u IV stoleću [[Kiril Jerusalimski]] pripisujući ga [[manihejci]]ma (‘Kateheze’, IV, 36; VI, 31), a kao autora, Tomu, vidi nekog Manijevog učenika. Filip iz Side (oko 430. g.) ga svrstava u heretički korpus. Pominje ga i [[Decretum Gelasianum]] kao krivoverničko: ''Evangelium nomine Thomae quibus Manichei utuntur''.
▲
== Odnos sa drugim spisima ==▼
[[Datoteka:Kodeks IV NagHammadi.jpg|thumb|250px|right|Jevanđelje po Tomi je pronađeno zajedno sa ostalim spisima [[biblioteka Nag Hamadi|biblioteke Nag Hamadi]].]]▼
Evanđelje po Tomi podseća na [[Q dokument|tip izvora]] koje su koristili autori Mateja i Luke kada su sastavljali svoja evanđelja.<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref> Velik broj izreka iz Evanđelja po Tomi ima paralele u novozavetnim evanđeljima - u sinoptičkim jevanđeljima [[Jevanđelje po Mateju|po Mateju]], [[Jevanđelje po Marku|Marku]] i [[Jevanđelje po Luki|Luki]], te u [[Evanđelje po Jovanu|Evanđelju po Jovanu]] (ove sličnosti su posebno značajne; npr. izreke 13, 19, 24, 38, 49, 92). Neke izreke imaju paralele i u nekanonskim jevanđeljima, osobito u [[Evanđelje po Hebrejima|Evanđelju po Hebrejima]] (npr. izreka 2) i [[Evanđelje po Egipćanima|Evanđelju po Egipćanima]] (npr. izreka 22), koja su bila u opticaju u 2. stoleću.<ref name="Koester"/>▼
Stručnjak za Novi Zavet [[Helmut Kester]] tvrdi da Evanđelje po Tomi sadrži zbirku kazivanja koja prethodi evanđeljima Novog Zaveta. Upoređujući oblik i izražaj poznatih izreka s oblikom u kojemu su one sačuvane u Novom zavjetu, gotovo se uvek čini da "Jevanđelje po Tomi čuva izvorniji oblik tradicionalne izreke".<ref name="Koester"/> Izvorniji i kraći oblici osobito su očiti u [[Isusove parabole|Isusovim parabolama]] (npr. izreke 8, 9, 57, 65, 96, 109). Pretpotavlja se da su mnoge izreke pronađene kod Tome takođe sadržane i u zajedničkom "[[Q dokument|Izvoru Q]]", koji su koristili Matej i Luka. S druge strane, Evanđelje po Tomi takođe sadrži neke izreke posve drugačije od zajedničkog sinoptičkog izvora, čije paralele nalazimo u Evanđelju po Jovanu, u Marku 4:21-25, pa čak i u [[Prva poslanica Korinćanima|Prvoj poslanici Korinćanima]] (up. izreku 17 i 1 Kor 2:9). Evanđelje po Tomi je, stoga, srodna, ali posve nezavisna zbirka Isusovih izreka.<ref name="Koester"/> Neke od izreka, čak i one koje se ne mogu uporediti ni sa jednom izrekom iz novozavetnih evanđelja (osobito parabole 97 i 98), možda pripadaju najstarijem sloju predaje.<ref name="Koester"/> Jevanđelje po Tomi donosi i neke prethodno nepoznate [[Isusove parabole]] poput [[priča o praznom ćupu|priče o praznom ćupu]] i [[priča o ubici moćnika|priče o ubici moćnika]].▼
== Sadržaj ==
Linija 60 ⟶ 55:
== Analiza ==
▲[[Datoteka:Kodeks IV NagHammadi.jpg|thumb|250px|right|Jevanđelje po Tomi je pronađeno zajedno sa ostalim spisima [[biblioteka Nag Hamadi|biblioteke Nag Hamadi]].]]
Za razliku od kanonskih evanđelja koji sadrže značajne segmente narativnih materijala o životu i čudima Isusa Hrista, kod Tome tome nema tragova. Izreke koje se odnose na budući dolazak [[Sin Čovečji|Sina Čovečjeg]], karakteristične za sinoptička jevanđelja, kod Tome uopšte ne postoje. Dok sinoptička jevanđelja naglašavaju eshatološko očekivanje dolaska "[[Božje carstvo|Božjeg carstva]]", Evanđelje po Tomi naglašava otkrivanje "Očevog carstva" u [[samospoznaja|spoznaji sebe]] (npr. izreka 3), vođenoj Isusovim izrekama. Takvo razumevanje spasenja slično je onome izraženo u mnogim odlomcima Evanđelja po Jovanu, u kojemu je otkrivanje [[istina|istine]] i [[život]]a vezano uz Isusove reči (Jv 6,63; 8,51).<ref name="Koester"/>
[[Edvar Konz]], britanski stručnjak za budizam, podseća da su Tomini hrišćani (to jest, hrišćanima koji su poznavali i upotrebljavali tekstove kao što je Evanđelje po Tomi) u Južnoj Indiji bili u dodiru s [[budisti]]ma, što je utjecalo na njihove spise.<ref>E. Conze, »Buddhism and Gnosis«, u: Le Origini dello Gnosticismo: Colloquio di Messina 13—18 Aprile 1966 (Leiden, 1967), str. 665.</ref>▼
=== Razlog crkvenog odbacivanja ===
Profesorica [[Elaine Pagels]] razmatra zašto je [[rano hrišćanstvo|rana hrišćanska]] [[hrišćanska crkva|crkva]] odbacila tekstove kao što je Evanđelje po Tomi, a prihvatila druge, verovatno kasnijeg datuma, poput evanđelja po Mateju, Luki i Jovanu? Ona zaključuje da je crkva odobravala evanđelja koja podupiru institucionalizaciju hrišćanskog pokreta, dok je osudila kao [[jeres]] ona koja nisu služila institucionalizaciji, već su podsticala ljude da se direktno obraćaju Bogu, bez posredstva crkve ili sveštenstva. Evanđelje po Tomi kaže da nalasku Božjeg kraljevstva prethodi usamljenički proces samootkrivanja, dok kanonska evanđelja daju mnogo jednostavniju poruku: čovek dospeva do Boga ne duhovnom samospoznajom, već verom u Isusa Mesiju.<ref name="Pejgels"/> Evanđelje po Tomi ne daje odgovore na praktična pitanja kao što su: Želiš li da postimo? Kako da se molimo? Treba li da dajemo milostinju? Po kojem propisu da se hranimo? Prema Tomi, kada učenici ovakva pitanja postavljaju Isusu, on odbija da im da određena uputstva, i odgovara samo: „''Ne govorite laži, i ne činite ono što mrzite: jer nebo vidi sve''". Ovaj odgovor prepušta svakoga svojoj [[savest]]i, jer ko bolje zna kad čovek laže, i šta mrzi? Isusov odgovor je ironičan, jer čoveku govori da se osloni na sebe. Za razliku od Evanđelja Novog Zaveta, ovde Isus ne daje nikakve programske smernice za grupno podučavanje i izgradnju religijske institucije.<ref name="Pejgels"/>
▲=== Odnos sa drugim spisima ===
▲[[Edvar Konz]], britanski stručnjak za budizam, podseća da su Tomini hrišćani (to jest, hrišćanima koji su poznavali i upotrebljavali tekstove kao što je Evanđelje po Tomi) u Južnoj Indiji bili u dodiru s [[budisti]]ma, što je utjecalo na njihove spise.<ref>E. Conze, »Buddhism and Gnosis«, u: Le Origini dello Gnosticismo: Colloquio di Messina 13—18 Aprile 1966 (Leiden, 1967), str. 665.</ref>
▲Evanđelje po Tomi podseća na [[Q dokument|tip izvora]] koje su koristili autori Mateja i Luke kada su sastavljali svoja evanđelja.<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref> Velik broj izreka iz Evanđelja po Tomi ima paralele u novozavetnim evanđeljima - u sinoptičkim jevanđeljima [[Jevanđelje po Mateju|po Mateju]], [[Jevanđelje po Marku|Marku]] i [[Jevanđelje po Luki|Luki]], te u [[Evanđelje po Jovanu|Evanđelju po Jovanu]] (ove sličnosti su posebno značajne; npr. izreke 13, 19, 24, 38, 49, 92). Neke izreke imaju paralele i u nekanonskim jevanđeljima, osobito u [[Evanđelje po Hebrejima|Evanđelju po Hebrejima]] (npr. izreka 2) i [[Evanđelje po Egipćanima|Evanđelju po Egipćanima]] (npr. izreka 22), koja su bila u opticaju u 2. stoleću.<ref name="Koester"/>
▲Stručnjak za Novi Zavet [[Helmut Kester]] tvrdi da Evanđelje po Tomi sadrži zbirku kazivanja koja prethodi evanđeljima Novog Zaveta. Upoređujući oblik i izražaj poznatih izreka s oblikom u kojemu su one sačuvane u Novom zavjetu, gotovo se uvek čini da "Jevanđelje po Tomi čuva izvorniji oblik tradicionalne izreke".<ref name="Koester"/> Izvorniji i kraći oblici osobito su očiti u [[Isusove parabole|Isusovim parabolama]] (npr. izreke 8, 9, 57, 65, 96, 109). Pretpotavlja se da su mnoge izreke pronađene kod Tome takođe sadržane i u zajedničkom "[[Q dokument|Izvoru Q]]", koji su koristili Matej i Luka. S druge strane, Evanđelje po Tomi takođe sadrži neke izreke posve drugačije od zajedničkog sinoptičkog izvora, čije paralele nalazimo u Evanđelju po Jovanu, u Marku 4:21-25, pa čak i u [[Prva poslanica Korinćanima|Prvoj poslanici Korinćanima]] (up. izreku 17 i 1 Kor 2:9). Evanđelje po Tomi je, stoga, srodna, ali posve nezavisna zbirka Isusovih izreka.<ref name="Koester"/> Neke od izreka, čak i one koje se ne mogu uporediti ni sa jednom izrekom iz novozavetnih evanđelja (osobito parabole 97 i 98), možda pripadaju najstarijem sloju predaje.<ref name="Koester"/> Jevanđelje po Tomi donosi i neke prethodno nepoznate [[Isusove parabole]] poput [[priča o praznom ćupu|priče o praznom ćupu]] i [[priča o ubici moćnika|priče o ubici moćnika]].
== Izvori ==
{{izvori|2}}
== Vidi još ==
| |||