Balkanska federacija – razlika između verzija

 

== Istorijat ==

[[Datoteka:Balkans_Animation_1800-2008.gif|thumb|desno|Izmene balkanskih granica u poslednjih dva veka.]]

Tokom viševekovnog perioda [[Otomansko Carstvo|Otomanskog carstva]], veći deo [[Balkan|Balkanskog poluostrva]] je bio jedinstvena geografska celina, bez unutrašnjih granica. U [[19. vijek|19. veku]] dolazi do stvaranja nacionalnih država, koje uspostavljaju međudržavne granice na balkanskom prostoru.

Novonastale nacionalne države na Balkanu su umesto perspektive demokratskog multikulturnog suživota prihvatile strategiju širenja sopstvene teritorije. U 19. veku u političkom životu Balkana "nacija" se shvatala kao etnička zajednica koja mora ponovo da sakupi svoje razbacane komade; tako [[Grčka]] treba da postane "[[Magna Graecia|Velika Grčka]]", [[Bugarska]] "[[Velika Bugarska]]", a [[Srbija]] "[[Velika Srbija]]".<ref name="Koutalis"/> Ovakva politika je bila ugnjetačka prema nacionalnim manjinama i povezana sa [[etničko čišćenje|etničkim čišćenjem]].<ref name="Koutalis"/> Kosmopolitski orjentisani intelektualci, uglavnom socijalističke orjentacije, su dizali glas protiv ovakve budućnosti Balkana.<ref name="Koutalis"/>

 

Ideja Balkanske federacije se razvila tokom [[19. vijek|19. veka]] unutar socijaldemokratskog pokreta balkanskih zemalja, kao alternativa nacionalnim ekspanzijama novoformiranih država.<ref>Dr Branko Nadoveza, Balkanski socijalisti i Balkanska federacija, Beograd, 1997. ISBN 86-7244-050-1</ref>

Pioniri ove ideje su bili [[Hristo Botev]] u Bugarskoj i [[Svetozar Marković]] u Srbiji.<ref name="Stavrianos"/> Jedan od prvih zagovornika Balkanske federacije, Svetozar Marković, je upozoravao da srpski narod živi izmešan sa drugim balkanskim narodima, bez jasno određenih geografskih i etnografskih granica, te bi stoga morao „uzeti ulogu osvajača“ prema susedima ukoliko teži stvaranju [[Velika Srbija|velike nacionalne države]].<ref>[http://www.danas.rs/vesti/feljton/velika_srbija_ili_balkanska_federacija.24.html?news_id=143750 Velika Srbija ili balkanska federacija] (Holm Zundhausen, Istorija Srbije od 19. do 21. veka)</ref>

[[1894]]. je u [[Francuska|Francuskoj]] konstituisana "Liga za Balkansku konfederaciju", u kojoj su učestvovali grčki, bugarski, srpski, rumunski i jermenski socijalisti. Za predsednika Lige je izabran grčki socijalista [[Pavlos Argyriades]] (gr. Παύλος Αργυριάδης), koji je podržavao makedonsku autonomiju unutar Balkanske federacije, kao jedino održivo rešenje ''[[Makedonsko pitanje|makedonskog pitanja]]'' koje je uzrokovalo sporenja između Grčke, Srbije i Bugarske.<ref>L.S. Stavrianos, “Balkan Federation. A history of the movement towards Balkan unity in modern times”, Menasha, Wisconsin 1944, str. 150-1.</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=uOPUnWM8RAYC&pg=PT48&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=32#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Dimitris Livanios, The Macedonian Question: Britain and the Southern Balkans 1939-1949]</ref>

 

[[Datoteka:Europeisk Tyrkia 1914.jpg|thumb|desno|Balkan pre ratova 1912.]]

 

Tokom ratova [[1912]]-[[1918]]. mnogi zastupnici Balkanskog ujedinjenja su pali u međusobnoj borbi balkanskih država. Najteži udarac za srpsku i ostale balkanske socijal-demokratije je bila pogibija Dimitrija Tucovića, koji je bio jedan od najistaknutijih ličnosti radničkog pokreta.<ref>[http://www.marxists.org/archive/trotsky/profiles/rakovsky.htm Leon Trotsky, Political Profiles]</ref>

 

{{main|La fédération balkanique}}

{{citat|Savez balkanskih naroda značio bi ekonomsku i političku emancipaciju Balkana iz ropstva zapadno-evropskog imperijalizma... zapadno-evropski imperijalizam javlja se kao najveći neprijatelj i najveća smetnja sporazumu i ujedinjenju balkanskih naroda.<ref>[[Sima Marković]], „''Nacionalno pitanje u svetlosti marksizma''“, Izd. Centralnog odbora N.R.P.J., [[1923]].</ref>|[[Sima Marković]]}}

[[Datoteka:La Federation balkanique.jpg|minijatura|List ''[[La Federation balkanique]]'' od 15. juna 1929.]]

Krajem 1920-ih Kominterna je, umesto dotadašnjeg opredeljenja za svetsku revoluciju, usvojila program "socijalizma u jednoj zemlji", nakon čega je balkanski internacionalizam zamro, a internacionalisti postali manjina u komunističkom pokretu.<ref name="Koutalis"/> Balkanska komunistička federacija je podređena interesima [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]], sve do njenog raspuštanja [[1939]].

 

Tokom [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] postojala je inicijativa da se povežu narodno-oslobodilačke borbe jugoslovenskih, albanskih, bugarskih i grčkih [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]]. [[Svetozar Vukmanović|Svetozar Vukmanović Tempo]] je kao delegat CK KPJ i Vrhovnog štaba [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] [[1943]]. u Makedoniji radio na formiranju Balkanskog štaba, u cilju zajedničke narodno-oslobodilačke borbe balkanskih naroda i budućeg udruživanja u Balkansku federaciju. Tempo je odlazio u Grčku, Albaniju i Bugarsku, uspostavljajući veze s njihovim partizanima i održavajući sastanke s predstavnicima Centralnih komiteta i Glavnih štabova ovih zemalja zbog jačanja, povezivanja i koordinacije oslobodilačke borbe balkanskih naroda.<ref>Svetozar Vukmanović Tempo, u ''Narodni heroji Jugoslavije'', Mladost, Beograd, 1975.</ref> Međutim, [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|CK KPJ]] se kasnije izjasnio protiv stvaranja Balkanskog štaba, smatrajući da bi njegovo postojanje "umanjilo značaj našeg pokreta, našeg Vrhovnog štaba, a pred inostranstvom bi izgledalo kao da se stvara neka balkanska "internacionala", što bi reakcija svih boja mogla samo da iskoristi za izolaciju oslobodilačkih pokreta".<ref name="Bogdanovnić">[http://www.kosovo.net/sk/rastko-kosovo/istorija/knjiga_o_kosovu/bogdanovic-kosovo_4.html Dimitrije Bogdanovnić, Knjiga o Kosovu]</ref>

 

{{citiranje|„Komunističkim bandama koje se pojavljuju u Grčkoj i Albaniji, u vezi sa napred iznetim, treba da se posveti veća pažnja. Dokle god one operišu bez uzajamne veze i bez veze sa Titom, dovoljno je ako se prema njima upotrebe u aktivnoj odbrani i teritorijalne posadne jedinice. Ako ih uzme Tito, predstavljaće pojačanje opšte boljševičke opasnosti na području Jugoistoka.“<ref>[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}}

 

[[Datoteka:Balkanska federacija.png|thumb|desno|Komunistički projekat Balkanske federacije.]]

 

Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] je između novih komunističkih vlasti [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ Jugoslavije]], [[NR Bugarska|NR Bugarske]], [[NR Rumunija|NR Rumunije]] i [[Narodna Republika Albanija|NR Albanije]], uz akvitno učešće [[Sovjetski Savez|SSSR]]-a, razmatrano ujedinjenje u Balkansku federativnu republiku, koja bi uključila i Grčku u slučaju pobede partizana u [[grčki građanski rat|grčkom građanskom ratu]]. [[Josip Broz Tito|Tito]] je u to vreme veoma aktivno radio na stvaranju Balkanske federacije.<ref name="Vickers"/> Jugoslavija je aktivno pomagala grčke partizane i radila na ujedinjenju Albanije sa Jugoslavijom.<ref name="Vickers"/> Sa prvog zasedanja [[Antifašističko veće narodnog oslobođenja Albanije|Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Albanije]] (AVNOA) u Permetu [[24. 5.|24. maja]] [[1944]]. poslat je telegram Titu u kome se kaže da je borba naroda Jugoslavije "garantija bratstva balkanskih naroda i ostvarenja ideje balkanske konfederacije".<ref>Vladimir Dedijer, Jugoslovensko-albanski odnosi (str. 94.), Beograd 1949.</ref> Smatralo se da će albansko-jugoslovenski odnosi (zajedno sa pitanjem [[Kosovo|Kosova]]) biti razrešeni u sklopu socijalističke balkanske konfederacije.<ref name="Bogdanovnić"/> [[1. 7.|1. jula]] [[1946]]. godine zaključen je Ugovor o prijateljstvu i saradnji između FNR Jugoslavije i NR Albanije.<ref name="Vickers">[http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA170&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=8#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Miranda Vickers, The Albanians: a modern history]</ref> [[1947]]. je potpisan ugovor o prijateljstvu i saradnji između Albanije i Bugarske.<ref name="Vickers"/> Takođe su potpisani i jugoslovensko-bugarski i bugarsko-rumunski dvostrani ugovori o saradnji.

 

Međutim, [[Josif Staljin|Staljin]] se usprotivio stvaranju bilo kakve federacije balkanskih naroda koja bi povezala zemlje [[Sovjetski Savez|sovjetske]] interesne sfere nezavisno od autoriteta [[Moskva|Moskve]].<ref>[http://www.marxists.org/archive/shachtma/1948/08/tito-v-stalin.html Max Shachtman, Tito versus Stalin]</ref> Staljin se plašio da bi Balkanskom federacijom sa sedištem u [[Beograd]]u dominirala jugoslovenska Partija na čelu sa [[Josip Broz Tito|Josipom Brozom Titom]].<ref>[http://books.google.com/books?id=hE5PxJjrI8AC&pg=PT199&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=17#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Andrew Rossos, Macedonia and the Macedonians: a history]</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=MO0brh8EgdcC&pg=PA50&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=13#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Lorraine M. Lees, Keeping Tito Afloat]</ref> Sve aktivnosti oko Balkanske federacije se prekidaju usled Staljinovog protivljenja takvom ujedinjenju balkanskih naroda. Nakon [[Rezolucija Informbiroa|rezolucije Informbiroa]] u junu [[1948]]. godine, kojom je osuđeno Titovo političko delovanje, dolazi do prekida odnosa FNR Jugoslavije sa ostalim socijalističkim zemljama Balkana, i prekida pregovora o savezu.