Žene u antičkom Rimu – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Bot: mijenja preusmjerenu kategoriju Stari Rim u Antički Rim |
Nema sažetka izmjene |
||
Red 78:
=== Žena kao majka ===
[[Datoteka:Sarcophagus Marcus Cornelius Statius Louvre Ma659 n1.jpg|thumb|left|Majka doji bebu u očevom prisustvz, detalj sa [[sarkofag]]a u kome je bio pokopan dečak, oko 150. pne.]]
Od rimskih supruga očekivalo se da rađaju decu, no pripadnice elite, naviknute na određeni stupanj samostalnosti, sve su se manje želele posvetiti tradicionalnom materinstvu. Do 1. veka pne. pripadnice elite uglavnom su izbegavale dojiti bebe i unajmljivale su dojilje
Čini se da je teško utvrditi u kojem su stupnju muževi učestvovali u odgoji vrlo male dece. Čini se da su tradicionalisti, kao što je Katon, učestvovali u tom odgoju: Katon je voleo da bude prisutan kad je njegova supruga kupala i povijala njihovu bebu.<ref name=plut20.2/>
Red 131:
[[Tacit]] je proslavio [[Epiharija|Epihariju]], koja je učestvovala u [[Pizonova zavera|Pizonovoj zaveri]] i tom prilikom pokušala da pridobije podršku rimske mornarice, ali je umesto toga bila uhapšena.<ref name=tac15.71>[[Tacit]], ''[[Anali (Tacit)|Anali]]'', [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:latinLit:phi1351.phi005.perseus-lat1:15.71 XV, 71].</ref> Kad je zavera bila otkrivena, ona je odbila otkriti bilo šta, pa čak i nakon što je bila podvrgnuta mučenju, za razliku od senatora, koji nisu ni bili stavljeni na muke, a ipak su požurili da ispričaju sve što su znali. Tacit hvali i Egnaciju Maksimilu jer je žrtvovala svoje bogatstvo da bi se uz svog nevinog supruga suprotstavila [[Neron]]u.<ref name=tac15.71/>
=== Religija ===
[[Datoteka:House of the Vestals 2.jpg|thumb|300px|Ruševine [[Vestin atrij|Vestinog atrija]], u kojem su živele [[Vestalke]], s postoljima za [[Rimska skulptura|kipove]] u prvom planu.]]
Žene su prisustvovale većini [[Rimski festivali|rimskih festivala]] i verskih [[kult]]nih obreda. Na nekim ritualima prisustvo žena bilo je obavezno, premda je njihovo učešće moglo biti ograničeno. Po pravilu, žene nisu vršile prinošenje [[Životinjske žrtve|životinjskih žrtvi]], što je bio središnji obred u većini javnih ceremonija,{{sfn|Beard|North|Price|1998|loc=vol. I, str. 297}} premda se tu manje radilo o zabrani, a više o tome da su sveštenici rimske državne religije najvećim delom bili muškarci.<ref>{{harvnb|Schultz|2006|loc=str. 134–136}}. U određenom smislu, poglavar svake porodice bio je sveštenik odgovoran za vršenje verskih obreda kod kuće; u rimskom patrijarhalnom društvu to je bio ''pater familias''. Državna religija, kao i ceo društveno-politički život, odslikavao je hijerarhiju porodice, budući da je ''familia'' (sa svim robovima i drugim članovima jednog domaćinstva) predstavljala temelj društva. V. {{harvnb|Scheid|2003|loc=str. 129 sqq}}.</ref> Neki kultni obredi bili su rezervisani samo za žene, na primer obredi u čast Dobre Boginje ([[Bona Dea]]).{{sfn|Beard|North|Price|1998|loc=vol. I, str. 296–297}}
Sveštenice su igrale istaknutu i važnu ulogu u državnoj [[Rimska religija|rimskoj religiji]]. Premda je državnih [[Kolegij (drevni Rim)|kolegija]] muških svetštenika bilo daleko više, šest žena koje su činile [[Vestalke|kolegij Vestalki]] bile su jedino "profesionalno sveštenstvo s punim radnim vremenom" u Rimu.{{sfn|Culham|2004|loc=str. 143}} Latinska reč za seštenika, bilo muškarca bilo ženu, glasi ''sacerdos'' (u množini: ''sacerdotes''). Za žene koje obavljaju religijske dužnosti upotrebvljavaju se nazivi ''sacerdos'', često u vezi s nekim božanstvom ili hramom, npr. ''sacerdos Cereris'' ili ''Cerealis'' (= "sveštenica [[Cerera (mitologija)|Cerere]]", što je pozicija koju muškarci nikad nisu držali);{{sfn|Stanley-Spaeth|1996|loc=str. 104}} zatim ''magistra'' (= "učiteljica", tj. visoka sveštenica koja je stručna za religijska pitanja); te ''ministra'' (= "pomoćnica", posebno ona koja služi nekom božanstvu). ''Magistra'' ili ''ministra'' bila je odgovorna za redovno vršenje obreda u okviru kulta određenog božanstva. Većina informacija o ovim svešteničkim dužnostima dobija se s [[epitaf]]a, na kojima se, međutim, često ne navodi kakav je bio bračni status žene.{{sfn|Lundeen|2006|loc=str. 46}}{{sfn|Schultz|2006|loc=str. 70–71}}.
Vestalke su zauzimale posebno istaknuti položaj u rimskoj religiji, te specijalan status i privilegije u društvu, a mogle su vršiti i nemali uticaj na političke događaje. Takođe su mogle steći "znatno bogatstvo".{{sfn|Staples|1998|loc=str. 184}} Nakon preuzimanja dužnosti Vestalja je bila emancipovana od očeve vlasti. U arhajskom rimskom društvu Vestalke su bile jedine žene koje nisu bile pod zakonskim starateljstvom nekog muškarca i odgovarale su jedino [[Pontifex maximum|vrhovnom svešteniku]] ''(pontifex maximus)''.{{sfn|Forsythe|2005|loc=str. 141}} Vestalke su se morale zavetovati na [[devičanstvo]], što ih je oslobađalo tradicionalne obaveze da se udaju i rađaju decu, ali je i kazna u slučaju kršenja tog zaveta bila vrlo stroga: Vestalka koja je oskrnavila svoj položaj bila bi živa sahranjena. Vestalke su tako uživale nezavisnost koja je bila postavljena u odnosu prema zabranama koje su im bile nametnute. Osim što su vršile određene verske obrede, Vestalke su, makar simbolično, učestvovale u svakom zvaničnom ritualu žrtvovanja, budući da su bile odgovorne za pripremanje smese neophodne žrtvu ''(mola salsa)''.{{sfn|Staples|1998|loc=str. 154–155}} Vestalke su, kako se čini, zadržale svoj religijski i društveni ugled sve do kraja 4. veka nove ere, kad su hrišćanski carevi ukinuli taj sveštenički red.
Neke svešteničke dužnosti obavljali su zajedno bračni parovi. ''[[Flamen Dialis]]'', visoki sveštenik [[Jupiter (mitologija)|Jupiterov]], morao je biti u braku da bi obavljao tu dužnost; njegova supruga, ''Flaminica Dialis'', imala je vlastitu svešteničku odeću i, kao i njen muž, bila je podložna određenim, dosta nejasnim magijsko-religijskim ograničenjima. ''Flaminica Dialis'' možda je predstavljala izuzetak po tome što je, iako žena, obavljala i životinjska žrtvovanja; ona je Jupiteru prinosila ovna na svake ''[[Rimski kalendar#Nundinalni ciklus|nundinae]]'', što je bio osmodnevni ciklus koji se može uporediti s današnjom sedmodnevnom [[Tjedan|nedeljom]].<ref>[[Makrobije]], ''Saturnalia'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html I, 16].</ref> Njih dvoje nisu se smeli razvesti, a ako bi ''flaminica'' umrla, ''flamen'' je morao napustiti svoj sveštenički položaj.
[[Datoteka:Triade Capitolina img126.jpg|thumb|left|[[Kapitolska trijada]] Minerve, Jupitera i Junone]]
Kao i ''flaminica Dialis'', i ''[[regina sacrorum]]'' (= "kraljica svetih obreda") nosila je posebnu odeću i vršila životinjska žrtvovanja, budući da je [[Kalende|svakog prvog dana u mesecu]] prinosila [[Junona (mitologija)|Junoni]] krmaču ili žensko janje.<ref>{{harvnb|Hemelrijk|2009|loc=str. 258–259}}, gde se citira [[Makrobije]], ''Saturnalia'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html I, 15, 19].</ref> Imena nekih kraljica ''sacrorum'' zabeležena su na [[Corpus inscriptionum Latinarum|natpisima]].{{sfn|Rüpke|2008|loc=str. 223, 783, 840}} ''Regina'' je bila supruga "kralja svetih obreda" ''([[rex sacrorum]])'', koji se nalazio na drevnom svešteničkom položaju i u najstarije doba imao je veći prestiž i od vrhovnog sveštenika.<ref>{{harvnb|Forsythe|2005|loc=str. 136}}, na temelju [[Sekst Pompej Fest|Festa]], s.v. ''ordo sacerdotum'' (hijerarhija sveštenika), 198 ed. Lindsay.</ref>
Ove visoke javne dužnosti koje su obavljale žene protivreče uvreženom shvatanju da su žene u starom Rimu učestvovale samo u privatnim ili kućnim verskim obredima. Dvostruki muško-ženski sveštenički položaji možda odslikavaju tendenciju Rimljana da u religijskoj sferi pronađu neku vrstu rodne ravnoteže;{{sfn|Schultz|2006|loc=str. 79–81}} većina božanskih moći predstavljena je [[Popis rimskih bogova|i muškim i ženskim božanstvom]], kako se vidi po parovima kao što je [[Liber]] i [[Libera]].{{sfn|Lipka|2009|loc=str. [http://books.google.com/books?id=1zGZQnqWH2MC&pg=PA141&dq=%22gods+were+differentiated+according+to+sex%22&hl=en&ei=yWOjTYL0LeOx0QHpxJWBBQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=%22gods%20were%20differentiated%20according%20to%20sex%22&f=false 141–142]}} [[Dii consentes|Dvanaest glavnih božanstava]] činilo je šest muško-ženskih parova,<ref>[[Marko Terencije Varon|Varon]], ''O poljoprivredi'', [http://thelatinlibrary.com/varro.rr1.html I, 1, 4], kaže da su njihovi zlatni kipovi stajali na [[Rimski forum|forumu]], "šest muških i isto toliko ženskih".</ref> a rimska religija odmakla se od [[Protoindoevropska religija|indoevropske tradicije]] po tome što je u [[Kapitolska trijada|vrhovnu trijadu]] uz Jupitera uvrstila dve boginje ― Junonu i [[Minerva (mitologija)|Minervu]]. Ta se trijada "nalazila u samom središtu rimske religije".<ref>Kapitolska trijada zamenila je indoevropsku [[Arhajska trijada|arhajsku trijadu]], koju su činila tri muška božanstva, što je, kako se veruje, rezultat [[Etrurska religija|etrurskog uticaja]]; v. {{harvnb|Schilling|1992|loc=str. 73, 87, 131, 150}}.</ref>
[[Datoteka:Pompeii - Villa del Cicerone - Mosaic - MAN.jpg|thumb|Mozaik s predstavom [[Teatarske maske|maskiranih]] glumaca u nekom pozorišnom komadu: dve žene savetuju se s [[Proricanje|proročicom]].]]
Od razdoblja [[Rimska Republika|srednje republike]] (274–147. pne.) grad Rim je sve više obeležen verskom raznolikošću. U mnogim religijama koje nisu pripadale najstarijem rimskom državnom kultu vodeću su ulogu zauzele žene, među njima i u kultu [[Izisda|Izide]] i [[Kibela|Velike Majke]] ''(Magna Mater)''. Na jednom epitafu nalazi se izraz ''sacerdos maxima'', koji se odnosi na ženu koja je obavljala dužnost vrhovne sveštenice u hramu Velike Majke blizu današje [[Bazilika sv. Petra|Bazilike sv. Petra]].{{sfn|Dyson|2010|loc=str. 283}}
Privatni verski obredi, makar su slabije dokumentovani od državnih, takođe su se ticali nekih aspekata života vezanih samo za žene. U doba kad je [[smrtnost dece]] dostizala i stopu od 40 posto,{{sfn|Golden|1988|loc=str. 152–163}} tražena je pomoć bogova u opasnom trenutku porođaja i kod brige za novorođenče. Molitve su upućivane [[Junona (mitologija)|Junoni]], [[Dijana (mitologija)|Dijani]], [[Lucina (mitologija)|Lucini]], bogovima porođaja ''([[dii nixi]])'' i celom nizu [[Rimski bogovi porođaja i detinjstva|manjih božanstava povezanih s porođajem i detinjstvom]].
Rimsk pisci, svi odreda muškarci, na različite načine opisuju religioznost žena: neki predstavljaju žene kao uzore rimske vrline i odanost, ali, zbog ženskog temperamenta, i kao sklone preteranom verskom žaru, [[Magija|magiji]] i [[Praznoverje|praznoverju]].{{sfn|Beard|North|Price|1998|loc=vol. I, str. 297}} Niti je "privatno" bilo isto što i "tajno": Rimljanima su bili sumnjičavi prema tajnim verskim obredima, a Ciceron upozorava da žene ne treba da noću prinose žrtve, osim onih koje su u kultu predviđene da se vrše ''pro populo'', tj. u ime rimskog naroda i za javno dobro.<ref>[[Ciceron]], ''[[De legibus|O zakonima]]'', [http://data.perseus.org/citations/urn:cts:latinLit:phi0474.phi044.perseus-lat1:2.21 II, 9, 21]; {{harvnb|Hemelrijk|2009|loc=str. 255}}.</ref>
{{Clear}}
==Reference==
Linija 141 ⟶ 165:
*{{Citation | last = Assa | first = Janine | author-link = |title = The Great Roman Ladies | volume = | pages =| publisher = | place = New York | year = 1960 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Bauman | first = Richard A. | author-link = |title = Women and Politics in Ancient Rome | volume = | pages =| publisher = Routledge | place = | year = 1994 | contribution-url = |ref= harv}}
* {{cite book|last1= Beard |first1= Mary|last2=North|first2=J. A. |last3=Price|first3=S. R. F. |year=1998 |title= Religions of Rome: A Sourcebook|volume= |location= | publisher= Cambridge University Press |ref = harv}}
*{{Citation | last = Beesley | first = A. H. | author-link = |title = The Gracchi Marius and Sulla | volume = | pages =| publisher = Book Jungle | place = | year = 2009 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Bingham | first = Jane | author-link = |title = The Usborne Internet-Linked Encyclopedia of The Roman World | volume = | pages =| publisher = Usborne | place = | year = 2002 | contribution-url = |ref= harv}}
Linija 148 ⟶ 173:
*{{Citation | last = Claasen | first = Jo-Marie | author-link = | contribution = Tristia |title = A Companion to Ovid | volume = | pages =| publisher = [[Blackwell]] | place = | year = 2009 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Crook | first = John A. | author-link = | title = Law and Life of Rome 90 B.C.‒212 A.D. | volume = | pages = | publisher = [[Cornell University Press]] | place = | year = 1984 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Culham | first = Phyllis | author-link = | contribution = Women in the Roman Republic |title = The Cambridge Companion to the Roman Republic | volume = | pages =| publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 2004 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Dixon | first = Suzanne | author-link = | contribution = From Ceremonial to Sexualities: A Survey of Scholarship on Roman Marriage |title = A Companion to Families in the Greek and Roman Worlds | volume = | pages =| publisher = Wiley-Blackwell | place = | year = 2011 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Dyson | first = Stephen L. | author-link = | title = Rome: A Living Portrait of an Ancient City | volume = | pages = | publisher = [[Johns Hopkins University Press]] | place = | year = 2010 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Edwards | first = Catharine | author-link = | contribution = From Unspeakable Professions: Public Performance and Prostitution in Ancient Rome |title = Roman Sexualities | volume = | pages =| publisher = [[Princeton University Press]] | place = | year = 1997 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Evans-Grubbs | first = Judith | author-link = | title = Women and the Law in the Roman Empire: A Sourcebook on Marriage, Divorce and Law in the Roman Empire | volume = | pages = | publisher = [[Routledge]] | place = | year = 2002 | contribution-url = |ref= harv}}
Linija 154 ⟶ 181:
*{{Citation | last = Farrell | first = Joseph | author-link = | title = Latin Language and Latin Culture | volume = | pages = | publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 2001 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Ferrero | first = Guglielmo | contribution = Women and Marriage in Ancient Rome | title = The Women of the Caesars | volume = | pages = | publisher = The Century Co.| place = New York | year = 1911 | contribution-url = http://womenshistory.about.com/cs/ancientrome/a/roman_wm_10101b.htm |ref= harv}}
*{{Citation | last = Forsythe | first = Gary | author-link = | title = A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War = | pages = | publisher = [[University of California Press]] | place = | year = 2005 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Fox | first = Robert Lane | author-link = | title = Pagans and Christians | volume = | pages = | publisher = [[HarperCollins]] | place = | year = 1988 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Fränkel | first = Hermann | author-link = Hermann Fränkel | title = Ovid: A Poet between Two Worlds | volume = | pages = | publisher = [[University of California Press]] | place = | year = 1956 | contribution-url = |ref= harv}}
Linija 159 ⟶ 187:
*{{Citation | last = Gardner | first = Jane F. | author-link = | title = Women in Roman Law and Society | volume = | pages = | publisher = [[Indiana University Press]] | place = | year = 1991 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Gardner | first = Jane F. | author-link = | title = Family and Familia in Roman Law and Life | volume = | pages = | publisher = [[Oxford University Press]] | place = | year = 1999 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Golden | first = M.| contribution = Did the Ancients Care When Their Children Died?| title = Greece & Rome | volume = 35 | pages = | publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 1988 | contribution-url =http://www.jstor.org/discover/10.2307/642999?uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21104555700601 |ref= harv}}
*{{Citation | last = Gordon | first = Arthur Ernest | author-link = | title = Illustrated Introduction to Latin Epigraphy | volume = | pages = | publisher = [[University of California Press]] | place = | year = 1983 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Hallett | first = Judith P.| author-link = |title = Fathers and Daughters in Roman Society: Women and the Elite Family | volume = | pages =| publisher = [[Princeton University Press]] | place = | year = 1984 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Hanson | first = Ann Ellis | author-link = | contribution = The Restructuring of Female Physiology at Rome |title = Les écoles médicales à Rome: Actes du 2<sup>ème</sup> Colloque international sur les textes médicaux latins antiques, Lausanne, septembre 1986 | volume = | pages =| publisher = [[Université de Nantes]] | place = | year = 1991 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Harvey | first = Brian K.| author-link = |title = Roman Lives: Ancient Roman Life as Illustrated by Latin Inscriptions | volume = | pages =| publisher = Focus Publishing/R Pullins & Co | place = | year = 2005 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Hemelrijk | first = Emily A.| author-link = | contribution = Women and Sacrifice in the Roman Empire |title = Ritual Dynamics and Religious Change in the Roman Empire. Proceedings of the Eighth Workshop of the International Network Impact of Empire (Heidelberg, July 5–7, 2007) | volume = | pages =| publisher = Brill | place = | year = 2009 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Hersch | first = Karen K.| author-link = |title = The Roman Wedding: Ritual and Meaning in Antiquity | volume = | pages =| publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 2010 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Johnston | first = David | author-link = |title = Roman Law in Context | volume = | pages =| publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 1999 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Johnston | first = Harold Whetstone | author-link = |title = The Private Life of the Romans | volume = | pages =| publisher = Scott, Foresman and Company | place = | year = 1903 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last1 = Lefkowitz | first1 = Mary R.| last2 = Fant | first2 = Maureen B.| title = Women's Life in Greece and Rome: A Source Book in Translation | volume = | pages =| publisher = [[Johns Hopkins University Press]] |edition= 3 |place = | year = 2005 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Lipka | first = Michael | author-link = | title = Roman Gods: A Conceptual Approach | volume = | pages =| publisher = Brill | place = | year = 2009 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Lundeen | first = Lesley E. | author-link = | contribution = In Search of the Etruscan Priestess: A Re-Examination of the ''hatrencu'' |title = Religion in Republican Italy | volume = | pages =| publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 2006 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = McDonough | first = Christopher Michael | author-link = | title = Carna, Procra and the ''Strix'' on the Kalends of June | volume = 127 | pages =| publisher = Transactions of the American Philological Association | place = | year = 1997 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = McLynn | first = Frank | author-link = |title = Marcus Aurelius: A Life | volume = | pages =| publisher = Da Capo Press | place = | year = 2009 | contribution-url = |ref= harv}}
Linija 176 ⟶ 208:
*{{Citation | last = Rawson | first = Beryl | author-link = | contribution = Finding Roman Women |title = A Companion to the Roman Republic | volume = | pages =124–140 | publisher = Blackwell | place = | year = 2010 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Richardson | first = Lawrence | author-link = |title = A New Topographical Dictionary of Ancient Rome | volume = | pages =| publisher = [[Johns Hopkins University Press]] | place = | year = 1992 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Rüpke | first = Jörg | author-link = Jörg Rüpke |title = Fasti sacerdotum: A Prosopography of Pagan, Jewish, and Christian Religious Officials in the City of Rome, 300 BCE to CE 499 | volume = | pages =| publisher = [[Oxford University Press]] | place = | year = 2008 | contribution-url = |ref= harv}}
*{{Citation | last = Saller | first = Richard | author-link = | contribution = Status and patronage |title = Cambridge Ancient History: The High Empire, A.D. 70–192| volume = | pages =| publisher = [[Cambridge University Press]] | place = | year = 2000 | contribution-url = |ref= harv}}
* {{cite book|last= Scheid |first= John |author-link= |year=2003 |title= An Introduction to Roman Religion |volume= |location= | publisher= [[Indiana University Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Schilling |first= Robert |author-link= |year=1992 |title= Roman and European Mythologies |volume= |location= | publisher= [[University of Chicago Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Schmitt-Pantel |first= Pauline |author-link= |year=1994 |title= A History of Women in the West: From Ancient Goddesses to Christian Saints|volume= 1 |location= | publisher= [[Harvard University Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Schultz |first= Celia E. |author-link= |year=2006 |title= Women's Religious Activity in the Roman Republic |volume= 1 |location= | publisher= [[University of North Carolina Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Sherwin-White |first= Bruce W. |author-link= A.N. Sherwin-White |year=1979 |title= Roman Citizenship|location= | publisher= [[Oxford University Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Stanley-Spaeth |first= Barbette |author-link= |year=1996 |title= The Roman Goddess Ceres |location= | publisher= [[University of Texas Press]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Staples |first= Ariadne |author-link= |year=1998 |title= From Good Goddess to Vestal Virgins: Sex and Category in Roman Religion |location= | publisher= [[Routledge]] |ref = harv}}
* {{cite book|last= Syme |first= Ronald |author-link= Ronald Syme |year=1964 |title= Sallust |location= | publisher= [[University of California Press]] |ref = harv}}
Linija 188 ⟶ 224:
</div>
[[Kategorija:
| |||