Julijanski kalendar – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m razne ispravke; kozmetičke promjene |
m clean up, replaced: nadnevak → datum (2) using AWB |
||
Red 1:
{{Kalendari}}
{{dablink
<!-- (prethodni kratki tekst članka) '''Јuliјanski kalendar''' јe uveo [[Јuliјe Cezar]] 45. godine pre nove ere i koristio se u celoј Evropi do 16. veka, kada su države počele da prelaze na [[Gregoriјanski kalendar]]. Na prvom vaseljenskom [[Sabor u Nikeјi|saboru u Nikeјi]] [[325]]. godine hrišćanska crkva јe prihvatila Јuliјanski kalendar za svoј zvaničan kalendar.
Dužina traјanja godine u Јuliјanskom kalendaru iznosi prosečno 365¼ dana što se postiže ubacivanjem јednog dodatnog dana svake četvrte godine. Јuliјanska godina nešto јe duža od tropske, a ova razlika akumulira se na јedan dan svakih 128 godina.
Po Јuliјanskom kalendaru, svaka godina čiјi јe broј deljiv sa četiri јe prestupna i sadrži 366 dana, dok ostale sadrže 365 dana. Nakon uvođenja Јuliјanskog kalendara 45. pne. naјpre јe, greškom, svaka treća godina bila prestupna. Presupne su bile sledeće godine:
Red 15:
Јuliјanski kalendar niјe bio savršen i njegova greška se povećavala na јedan dan svakih 128 godina. To јe kasniјe uviđeno, pa јe na saboru u Nikeјi [[325]]. godine odlučeno da se iz kalendara izbace 3 dana koјa predstavljaјu akumuliranu razliku. Pošto јe Јuliјanski kalendar i dalje ostao nepromenjen, razlika se do [[16. vek|XVI veka]] akumulirala na 10 dana. Kada su ovo uočili, astronomi su odlučili da izrade novi kalendar koјi će biti precizniјi. Osim toga, trebalo јe i izbaciti 10 dana viška iz kalendara. To јe postignuto uvođenjem [[Gregoriјanski kalendar|Gregoriјanskog kalendara]]. -->
<!-- (novi tekst članka:) -->
'''Julijanski kalendar''' je proistekao iz reforme [[rimski kalendar|rimskog kalendara]], uveo ga je [[Gaj Julije Cezar|Julije Cezar]] 46. pne., na snagu je stupio 45. pne. (709. [[ab Urbe condita|ab urbe condita]]). Izabran je nakon konsultacija sa astronomom [[Sozigen Aleksandrijski|Sozigenom Aleksandrijskim]], verovatno je zamišljen tako da aproksimira trajanje [[tropska godina|tropske godine]], poznate bar od [[Hiparh]]ovog vremena. Redovna godina kalendara ima 365 dana, podeljene u 12 meseci; svake četvrte godine se dodaje [[prestupni dan]]. Tako julijanska godina ima prosečno 365,25 dana.
Julijanski kalendar je u nekim zemljama (naročito pravoslavnim) ostao u upotrebi do 20. veka kao nacionalni kalendar, ali je generalno zamenjen novijom verzijom, tj. [[gregorijanski kalendar|gregorijanskim kalendarom]]. Još uvek ga koriste neke nacionalne pravoslavne crkve (među kojima i srpska), [[Sveta Gora]] u Grčkoj i [[Berberi]] u Severnoj Africi. One pravoslavne crkve koje više ne koriste julijanski kalendar, nisu prihvatile gregorijanski kalendar, već [[revidirani julijanski kalendar]], po predlogu naučnika [[Milutin Milanković|Milutina Milankovića]].
Red 68:
|}
=== Promena datuma/
Makrobije tvrdi da su dodatni dani umetani odmah pred poslednji dan svakog meseca, kako bi se izbeglo remećenje položaja utvrđenih rimskih "fasta" (''fasti'' - dani propisani za neke događaje) u odnosu na početak meseca. Ipak, pošto su se rimski dani posle [[Rimski kalendar#Meseci|Ida]] odbrojavali unazad prema početku sledećeg meseca (Kalendama), dodatni dani su imali efekat podizanja početne vrednosti brojanja dana posle Ida. Tadašnji Rimljani rođeni posle Ida nekog meseca su različito reagovali na efekt ove promene na njihove rođendane. [[Marko Antonije]] je držao svoj rođendan na 14. dan Ianuariusa, kojem je
=== Prestupni dan ===
Red 77:
718-733) available at
[http://books.google.com/books?id=MmPMaTG2ukYC&pg=PA718].
</ref>
Nema sumnje da je bissekstilni dan na kraju postao onaj prvi od dva dana. Cenzorin je 238. ustvrdio da je dan bio umetan posle [[Terminalia|Terminalije]] (23. februar) i da ga je pratilo poslednjih pet dana februara, tj. ''a. d. VI, V, IV, III'' i ''prid. Kal. Mart.'' (što bi bili dani od 24. do 28. februara u običnoj i 25. do 29. u prestupnoj godini). Time je on smatrao bissextum za prvu polovinu udvojenog dana. Svi kasniji pisci, uključujući Makrobija oko 430, [[Bede]]a 725. i druge srednjovekovne komputiste (tj. one koji računaju dan Uskrsa) su pratili ovo pravilo, a isto važi i za [[liturgijski kalendar]] Rimokatoličke crkve do 1970.
Red 89:
Povremeno su predlagana i druga rešenja. [[Kepler]] je 1614. predložio da je ispravni redosled prestupnih godina bio 43, 40, 37, 34, 31, 28, 25, 22, 19, 16, 13, 10. pne., 8. n.e., 12. itd. Nemački hronolog Matzat je 1883. predložio 44, 41, 38, 35, 32, 29, 26, 23, 20, 17, 14, 11. pne., 4. n.e., 8, 12 itd., na osnovu pasusa kod [[Kasije Dion|Diona Kasija]] u kojem se pominje prestupni dan u 41. pne. za koji je rečeno da je ''suprotan (Cezarovom) pravilu''. Radke je 1960-tih tvrdio da je reforma zapravo instituirana kada je August postao pontifex maximus 12. pne, što sugeriše sekvencu 45, 42, 39, 36, 33, 30, 27, 24, 21, 18, 15, 12. pne., 4 n.e., 8, 12. itd. Na osnovu svih ovih rešenja, izuzimajući Radkeovo, rimski kalendar je konačno usklađen sa julijanskim kalendarom iz kasnijih vremena tek 25. februara (a.d. V Kal. Mar.) 4. n.e.. Po Radkeovom, to se dogodilo istog datuma u 1. pne.<ref name=Bennett>Chris Bennett,
[http://www.tyndale.cam.ac.uk/Egypt/ptolemies/chron/roman/045bc.htm A.U.C. 709 = 45 B.C. (triennial leap year cycle)]</ref>
Jedan egipatski [[papirus]], objavljen 1999, daje [[efemeride|efemeridnu]] tablicu za 24. pne. s rimskim i egipatskim datumima.<ref>Chris
Bennett,[http://www.tyndale.cam.ac.uk/Egypt/ptolemies/chron/roman/024bc.htm A.U.C. 730 = 24 B.C. (Egyptian papyrus)]</ref> Odatle se može zaključiti da je najverovatniji redosled zapravo bio 44, 41, 38, 35, 32, 29, 26, 23, 20, 17, 14, 11, 8. pne., 4 n.e., 8, 12. itd., vrlo blizu Matzatovog predloga.<ref name=Bennett/> Ovaj redosled pokazuje da je standardni raspored julijanskih prestupnih godina započeo 4. n.e., u 12. godini Augustove reforme i da je rimski kalendar konačno usklađen sa julijanskim 1. godine pne., kao u Radkeovom modelu. Rimska godina je takođe koincidirala sa proleptičkom julijanskom godinom između 32. i 26. pne. Ovo sugeriše da je jedan od razloga Augustove reforme bio da ključni datumi njegove karijere, naročito pad [[Aleksandrija|Aleksandrije]] 1. Sextilisa (avgusta) 30. pne., ne budu pomereni korekcijom.▼
▲A.U.C. 730 = 24 B.C. (Egyptian papyrus)]</ref> Odatle se može zaključiti da je najverovatniji redosled zapravo bio 44, 41, 38, 35, 32, 29, 26, 23, 20, 17, 14, 11, 8. pne., 4 n.e., 8, 12. itd., vrlo blizu Matzatovog predloga.<ref name=Bennett/> Ovaj redosled pokazuje da je standardni raspored julijanskih prestupnih godina započeo 4. n.e., u 12. godini Augustove reforme i da je rimski kalendar konačno usklađen sa julijanskim 1. godine pne., kao u Radkeovom modelu. Rimska godina je takođe koincidirala sa proleptičkom julijanskom godinom između 32. i 26. pne. Ovo sugeriše da je jedan od razloga Augustove reforme bio da ključni datumi njegove karijere, naročito pad [[Aleksandrija|Aleksandrije]] 1. Sextilisa (avgusta) 30. pne., ne budu pomereni korekcijom.
Rimski datumi između 45. i 32. pne. su bili tipično dan ili dva ranije od dana sa istim julijanskim datumom, pa je 1. januar 45. pne. po rimskom kalendaru iz prve godine julijanske reforme zapravo bio 31. decembar 46. pne. po kasnijem (stabilizovanom) julijanskom kalendaru. Zanimljiv efekt ovoga je da je Cezarovo ubistvo, na Martovske Ide (15. dan marta), bilo 14. marta 44. pne. po julijanskom kalendaru.
Linija 110 ⟶ 108:
''Brachmanoth'' (mesec oranja), ''Heuvimanoth'' (mesec sena),
''Aranmanoth'' (mesec žetve), ''Witumanoth'' (mesec drveta),
''Windumemanoth'' (mesec berbe grožđa), ''Herbistmanoth'' (jesenji mesec) i ''Heilagmanoth'' (sveti mesec).
Nazivi meseci su prevođeni na domaće jezike i na istoku Evrope, među [[Slaveni|Slovenima]] i [[baltički narodi|Baltičanima]]; npr. kod Hrvata se još uvek koriste nazivi: siječanj, veljača, ožujak, travanj, svibanj, lipanj, srpanj, kolovoz, rujan, listopad, studeni, prosinac (vidi i [[slovenski kalendar]] i [[litvanski kalendar]])
Linija 120 ⟶ 118:
== Dužine meseci ==
Dužine meseci su '''već julijanskom reformom''' postavljene na njihove današnje vrednosti. Međutim, [[Johannes de Sacrobosco|Sacrobosco]], učenjak iz 13. st., je predložio drugačije objašnjenje za dužinu meseci, koje se i danas često ponavlja, ali koje je svakako pogrešno.<ref>Roscoe Lamont,
"[http://adsabs.harvard.edu/abs/1919PA.....27..579P The Roman calendar and its reformation by Julius Caesar]", ''Popular Astronomy'' '''27'''
(1919) 583–595. The reference is the second article in the hyperlink;
its last page is [http://adsabs.harvard.edu/abs/1919PA.....27..595S here]. Sacrobosco's theory is discussed on pages 585–587.</ref> Prema Sakrobosku, prvobitna shema meseci u julijanskom kalendaru je bila veoma pravilna, smenjivali su se dugi i kratki meseci, od januara do decembra (obratite pažnju da bi ovakva godina imala 354 dana):▼
▲here]. Sacrobosco's theory is discussed on pages 585–587.</ref> Prema Sakrobosku, prvobitna shema meseci u julijanskom kalendaru je bila veoma pravilna, smenjivali su se dugi i kratki meseci, od januara do decembra (obratite pažnju da bi ovakva godina imala 354 dana):
30, 29, 30, 29, 30, 29, 30, 29, 30, 29, 30, 29
Linija 138 ⟶ 134:
kako ''Augustus'' ne bi bio kraći (i inferiorniji) od ''Iulius''a, čime su dobijene današnje nepravilne dužine meseci.
Ima mnogo dokaza koji opovrgavaju ovu teoriju. Prvo, opstala je jedna zidna slika rimskog kalendara od pre julijanske reforme,<ref>[http://faculty.vassar.edu/jolott/old_courses/republic1998/handouts/calendar.jpg Roman Republican calendar]</ref> koja potvrđuje književne navode da su meseci bili nepravilni i pre nego što ih je Julije Cezar reformisao:
29, 28, 31, 29, 31, 29, 31, 29, 29, 31, 29, 29
Linija 157 ⟶ 152:
=== ''AUC'' godina ===
Rimljani su retko numerisali godine od [[osnivanje Rima|osnivanja grada (Rima)]], odn. ''[[Ab Urbe condita|Ab urbe condita]]'' (AUC). Ovaj metod su koristili rimski istoričari da odrede broj godina od jednog do drugog događaja, a ne za datiranje godine. Različiti istoričari su imali različite datume osnivanja. ''[[Fasti Capitolini]]'', natpis sa zvaničnim spiskom konzula kojeg je objavio August, koristi [[epoha (referentni datum)|epohu]] 752. pne.. [[Varon]] je koristio epohu 753. pne., koju su usvojili i moderni istoričari. Čak su [[renesansa|renesansni]] priređivači dodavali AUC godine rukopisima koje su izdavali, čime su navodili na pogrešan utisak da su Rimljani brojali svoje godine.
Većina današnjih istoričara prećutno pretpostavlja da je AUC godina počinjala na dan kada su konzuli preuzimali položaj, a i stari dokumenti poput ''Fasti Capitolini'', koji koriste druge AUC sisteme, čine to isto. Međutim, Cenzorin je u 3 st. naveo da, u njegovo vreme, AUC godina počinje [[Parilia|Parilijom]], praznikom od 21. aprila, koja je smatrana pravom godišnjicom osnivanja Rima. Rana rimska crkva zbog ovog praznika nije slavila Uskrs posle 21. aprila (mada je 25. april poslednji mogući datum).<ref>Charles W. Jones, "Development of the Latin
Linija 164 ⟶ 159:
== Dan Nove godine ==
Rimski kalendar je počinjao godinu 1. januara, što će ostati i nakon julijanske reforme. Što se lokalnih kalendara tiče, oni su i nakon usklađivanja sa julijanskim k. započinjali novu godinu različitim datumima.
[[Koptski kalendar|Aleksandrijski kalendar]] u Egiptu je i tada i danas počinjao 29. avgusta (30. pred julijansku prestupnu godinu, oba datuma po julijanskom kalendaru). Nekoliko lokalnih provincijskih kalendara je bilo namešteno da godinu počinje Augustovim rođendanom 23. septembra. Vizantijska godina, koja je koristila julijanski kalendar, zbog indikta je počinjala 1. septembra (što je i danas slučaj sa [[pravoslavna liturgijska godina|pravoslavnom liturgijskom godinom]]). Kada je [[Vladimir I Kijevski]] usvojio julijanski kalendar [[988]], godina je bila numerisana kao Godina Sveta 6496, s početkom 1. marta, šest meseci posle početka vizantijske godine istog broja. Prema crkvenoj tradiciji, [[Ivan III., moskovski veliki knez|Ivan III]] je [[1492]]. (G.S. 7000) prebacio početak godine na 1. septembar, tako da je godina 7000 trajala svega šest meseci, od 1. marta do 31. avgusta 1492.<ref>[http://grigam.hop.ru/kalend/kalen19.htm История календаря в России и в СССР (Calendar history in Russia and in the USSR)]</ref>
Tokom Srednjeg veka, 1. januar je zadržao ime "[[Nova godina|Novogodišnji dan]]", ili nešto slično, u svim zapadnoevropskim zemljama, u [[katoličanstvo|rimokatoličkoj sferi]], jer su kalendari i dalje pokazivali mesece od januara do decembra (u odgovarajućih 12 kolona sa 28 do 31 dan), baš kao i u vreme Rimljana. Međutim, većina ovih zemalja je svoju ''numerisanu'' godinu počinjala nekim drugim danom, uglavnom crkvenim praznikom: 25. decembar ([[Božić]] - Hristovo rođenje), 25. mart ([[Blagovijest|Blagovesti]] - Hristovo začeće) ili na [[Uskrs]], kao u Francuskoj.
U Engleskoj pre 1752, 1. januar je bio Novogodišnji festival<ref>[http://www.pepysdiary.com/archive/1661/12/31/index.php http://www.pepysdiary.com/archive/1661/12/31/index.php],
[http://www.pepysdiary.com Pepys Diary] "I sat down to end my journell
for this year, ..."</ref>, ali je "godina s početkom 25-og marta nazivana građanska ili zakonska godina, mada je češće korišćena fraza ''Old Style''".<ref name=MS>Spathaky, Mike
[http://www.genfair.com/dates.htm Old Style New Style dates and the change to the Gregorian calendar].</ref> Kako bi se smanjili nesporazumi, nije bilo neobično da u parohijskim registrima, osim novogodišnjeg zaglavlja posle 24. marta, npr. 1661, postoji još jedno zaglavlje na kraju sledećeg decembra koje je glasilo "1661/62". Ovo da bi se čitaocu objasnilo da je godina u toku 1661. po Starom stilu i 1662. po Novom stilu.<ref name=MS-oblique-stroke>Spathaky,▼
Mike [http://www.genfair.com/dates.htm Old Style New Style dates and the change to the Gregorian calendar]. "An oblique stroke is by far the
▲change to the Gregorian calendar].</ref> Kako bi se smanjili nesporazumi, nije bilo neobično da u parohijskim registrima, osim novogodišnjeg zaglavlja posle 24. marta, npr. 1661, postoji još jedno zaglavlje na kraju sledećeg decembra koje je glasilo "1661/62". Ovo da bi se čitaocu objasnilo da je godina u toku 1661. po Starom stilu i 1662. po Novom stilu.<ref name=MS-oblique-stroke>Spathaky,
most usual indicator, but sometimes the alternative final figures of
the year are written above and below a horizontal line, as in a
Linija 185 ⟶ 175:
Very occasionally a hyphen is used, as 1733-34."</ref>
Većina zapadnoevropskih zemalja je prebacila prvi dan numerisane godine na 1. januar dok su još koristile julijanski kalendar, dakle još i pre nego što su prešle na gregorijanski. U tabeli su godine u kojoj su razne zemlje prihvatile 1. januar kao početak godine.
{| class="wikitable"
|-
! Zemlja !! Godina počinje<br />1. januara<ref>John J. Bond,
[http://books.google.com/books?id=F3mcB6GnOtIC&printsec=frontcover#PPA91,M1 "Commencement of the Year"], ''Handy-book of rules and tables for
verifying dates with the Christian era'', (London: 1875),
91-101.</ref><ref>Mike Spathaky
''[http://www.genfair.com/dates.htm Old Style and New Style Dates and the change to the Gregorian Calendar: A summary for genealogists]''</ref> !!Usvojenje <br /> gregorijanskog kalendara
|-
| [[Mletačka Republika|Venecija]] || 1522 || 1582
Linija 212 ⟶ 199:
|[[Južna Nizozemska]] || 1576<ref>Per decree of 16 June 1575.
Hermann Grotefend,
"[http://www.manuscripta-mediaevalia.de/gaeste/grotefend/g_o.htm#Osteranfang Osteranfang]" (Easter beginning),
''[http://www.manuscripta-mediaevalia.de/gaeste/grotefend/grotefend.htm Zeitrechnung de Deutschen Mittelalters und der Neuzeit]'' (Chronology▼
▲''[http://www.manuscripta-mediaevalia.de/gaeste/grotefend/grotefend.htm
of the German Middle Ages and modern times) (1891-1898)</ref> ||
1582
Linija 250 ⟶ 235:
U severnoj Africi, Berberi još uvek koriste julijanski kalendar za poljoprivredne svrhe, naziva se فلاحي fellāhī "seoski" ili اﻋﺠﻤﻲ acjamī "nearapski". Berberska nova godina je 1. ''yennayer'' (1. januar) što odgovara 14. januaru po novom kalendaru.
U Srbiji i među Srbima u bivšoj Jugoslaviji i svetu se proslavlja tzv. [[Srpska nova godina]] takođe poznata i kao Pravoslavna nova godina, tj. 1. januar po julijanskom kalendaru (14. januar po novom).
== See also ==
Linija 267 ⟶ 252:
{{Commonscat|Perpetual calendars}}
(na engleskom:)
* [http://webexhibits.org/calendars/index.html Calendars through the ages] on WebExhibits.
* [http://www.tondering.dk/claus/calendar.html Calendar FAQ]
* [http://www.tyndale.cam.ac.uk/Egypt/ptolemies/chron/roman/chron_rom_cal.htm Roman Dates]
* [http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/calendar/romancalendar.html The Roman Calendar]▼
▲* [http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/calendar/romancalendar.html
* [http://5ko.free.fr/en/jul.php Synoptical Julian-Gregorian Calendar]
- compare the Julian and Gregorian calendars for any date between 1582
and 2100 using this side-by-side reference.
* [http://www.guernsey.net/~sgibbs/roman.html Date Conversion]
* [http://www.fourmilab.ch/documents/calendar/#juliancalendar Calendar Converter] — converts between several calendars, for example
Gregorian, Julian, Mayan, Persian, Hebrew
* [http://www.srbijauzivo.rs/showthread.php?p=1869#post1869 Kalendar posvađao pravoslavne (Tekst Patrijarha srpskog Pavla)]
[[Kategorija:Kalendari]]
| |||