Verzija na datum 2 januar 2011 u 20:03 uredi Autobot (razgovor \| doprinos) Botovi 177.192 izmene m ispravke ← Starija izmjena		Verzija na datum 9 april 2011 u 19:00 uredi poništi Autobot (razgovor \| doprinos) Botovi 177.192 izmene m ispravke Novija izmjena →
Red 4: == Izvori == Pored ruina hetitskih gradova i ostataka materijalne kulture, postoje i mnogobrojni izvori pisanog karaktera. Oni su uglavnom pisani klinastim pismom koji su Hetiti preuzeli od asirskih trgovaca i prilagodili svom jeziku. Postoji i deo izvora pisan luvijsko varijantom hijeroglifa. Najvažiniji su vladarski natpisi Anite, Telepina, [[anali Muršilisa II]], [[hetitski zakonik]] iz 14. veka ~~p.n.e~~pne. koji se sastoji iz 2 dela napisana u različitim vremenima, dokumentarni izvori o darivanju zemljišta, katastarski zapisi, ugovori hetitskih vladara sa vladarima susednih oblasti i država, religijsko magijski tekstovi, vavilonsko - hetitski rečnici, vavilonski natpisi i asirska dokumenta. Arhiv egipatskog faraona Ehnatona u Tel El Amarni sadrži korpus tekstova koji osvetljavaju odnose Egipta i hetitske države u vreme ekspanzije pod Šupiluliumom I, najmoćnijim hetitskim vladarem. == Istorija == U 3. milenijumu ~~p.n.e~~pne. prostor Anadolije (Male Azije) naseljavala su dva plemena koja su imala odlike Jafetske grupe. To su bili Proto Heti (Hati) i Palajci. Oštro su se razlikovali od plemena Nesitskih Heta i Luvijaca, koja su se doselila na taj prostor početkom 2. milenijuma ~~p.n.e~~pne. a koja su pripadala Indo-evropskoj grupi naroda. Ta razlika je najočiglednija u jeziku koji je kod jafetskih starosedelaca aglutinativan, dok su doseljenici govorili indo-evropskim jezikom. Postoje i dve pretpostavke odakle su došli: po jednoj, u početku su naseljavali prostor oko Kaspijskog jezera i došli su preko Kavkaza, a po drugoj su došli preko Balkana. [[Hatuša]], kod današnjeg Bogakalea (Boğazköy) u središnjoj Turskoj, postaje prestonica oko [[1650. pne.]], u vreme vladavine Hatušilija I. Red 25: U XIX veku pne. nastaje jedna od prvih hetitskih država. Hetsko-nesitski vladar Anita sin Puhtane iz Kušara pobeđuje Pijušta iѕ Hatušaša, ruši gradove Hatušaš i Zalpuvi. Prestonica je u Neši. == Staro hetitsko carstvo 1680. - 1500. godine ~~p.n.e~~pne.== U XVII veku pne. počinje jačanje hetitske države. Tabarna (veliki car) iz Kušara pokorava niz oblasti Kapadokije – doline blizu Taurusa. Smatran je osnivačem hetitske države. Njegovo ime postaje vladarska titula. Krajem XVII veka prestonica se premešta u Hatušaš. Tabarna uzima ime Hatušiliš I (čovek iz Hatušaša). Ustanak robova posle smrti Hatušiliša I je verovatno bio posledica preterane eksploatacije i ugnjetavanja. Sudeći po zakoniku koji je pronađen u klinopisnoj verziji iz XIV veka pne., odnosi gospodara prema robovima su bili surovi. Krajem XVII veka pne. ponovno proširenje Hetitske države pod Muršilisom I koji ujedinjuje oblasti Male Azije. Osvaja [[Aleopo]] (Halpu) i nastavlja ka Eufratu. Godine [[1595. godine ~~p.n.e~~pne.]] upada u [[Vavilon]] – pljačka i svgava Šamšuditanu poslednjeg amoritskog cara, što je otvorilo put Kasitima koji [[1593.]] zauzimaju Vavilon i osnivaju svoju dinastiju. Krajem vlade Muršilisa I počinju krupni ustanci i dezintegracija zemlje. Muršilis I gine u dvorskoj zaveri. Nemiri su potresali državu koja je bila ograničena na teritoriju severno od Taurusa. U XVI veku država se konsoliduje pod carem Telepinom. On utvrđuje senioratsko nasledstvo prestola, nasleđuje najstariji sin. Određuje kompetencije Panka (gomila, mnoštvo) – aristokratskog veća koje je relikt starinskog rodovsko plemenskog saveta. Red 44: U ovom periodu dolazi do razvoja carstva [[Mitani]] na istoku u reonu gonjeg Eufrata. Mitanski vladari su aneksirali oblast [[Kisvadnu]] na jugoistoku Anadolije, kasnije poznatu kao [[Kilikija]], Alepo i Alalah. Posle gubitka osvojenih sirijskih oblasti zbog ratničkih pohoda Tutmesa III, sklapaju prijateljstvo i savez sa njegovim naslednicima Tutmesom IV i Amenhotepom III, što je bio alarm Hetitima da razmisle o svom položaju. == Novo hetitsko carstvo 1400. - 1180. godine ~~p.n.e~~pne.== U XV veku pne. prednjom Azijom dominira huritsko carstvo [[Mitani]], čije se jezgro nalazilo na reci [[Habur]], levoj pritoci Eufrata. Mitansko carstvo je uspelo da se proširi od Alepa i Alalaha na zapadu, do [[Nuzi]] koji se nalazio istočno od Eufrata obuhvatajući Asiriju. [[Šauštatar]], mitanski car, je osvojio [[Ašur]] i iz njega odneo zlatna i srebrna vrata u Vašukanu, mitansku prestonicu. Red 58: [[anali Muršilisa II\|Muršilis II]], sin Šupiuliume, morao je da ratuje sa Gazgejskim plemenima koja su se spustila sa Pontijskih planina i počela da preplavljuju hetitske oblasti. [[Ahijava]], grčka naseobina na zapadu, je takođe bila aktivna i borbena, a [[Kilikija]] i [[Jermenija]] su imale separatističke tendencije koje je trebalo suzbiti. On je kugu smatrao kao kaznu bogova za grehe svog oca i pisao je molitve da ih usliši. U to vreme se konsoliduje [[Egipat]] pod [[XIX dinastija\|XIX dinastijom]], koja uprkos mnogim teškoćama pokušava ponovo da potčini Siriju i Palestinu. To uspeva za vreme Setija I i Ramzesa II, koji komanduju znatnim trupama usmerenim u pravcu zemlje [[Amuru]]. Muvatal je morao da premesti prestonicu iz Hatušaša južnije, u [[Dataš]], južno od Halisa bliže ratnim poprištima. Egipćani su nadirali kroz dolinu Oronta zauzimajući oblasti. Do sukoba je došlo kod grada Kadeša 1312. godine ~~p.n.e~~pne. gde je [[Ramzes II]] inteligentno namamljen u klopku od strane Muvatala i razbijen. Hetitski izvori govore o velikoj pobedi kao i egipatski, s tim što u egipatskim postoji jedan bitan momenat spasavanja Ramzesa II od Amona. Gubitak kod Kadeša nije demoralisao Egipćane koji su široko koristili slabljenje Hetitiskog carstva izazvanog dvorskom sukobima između naslednika Muvatala, Hatušiliša III i Urhetišuba. Urhetišub je bio proteran na [[Kipar]] – [[Alašje]], zatim je pobegao na egipatski dvor, a Hatušiliš III se popeo na presto koji se tada tresao napadima Asirije koja je zauzimala oblasti Mitana. To ga je nateralo da sklopi mir sa Ramzesom II koji je već stigao do Kadeša u svom drugom sirijskom pohodu. Mir je odgovarao i Ramzesu, jer su u Egiptu tada počeli da se javljaju problemi da libijskim doseljenicima i narodima sa mora koji će odražavati odlike narednog perioda. Doplomatski sporazum je sklopljen 1296. ~~p.n.e~~pne. i podrazumevao je vojni savez protiv neprijatelja i progon političkih zarobljenika, što se odnosilo na Urhetišuba kome se od tada gube tragovi. Hatušiliš III je pokušavao da proširi svoj uticaj na [[Karduniaš]], gde je vladao slabi [[Kadašman Targ]], kasitski vladar. Lobirao je i bezuspešno nahuškavao [[Vavilon]] na sukob sa Asirijom. Asirija je osvojila Mitansku teritoriju i pokazivala pretenzije na zapad. Tutdžalija IV, Muvatalijev brat od strica, morao je da ratuje na više strana. Poveo je jedan pomorski pohod na [[Kipar]], ali strah od Asirije na istoku i Ahijave na zapadu nije jenjavao. Hetite je potresala glad, pa se u egipatskim izvorima može pronaći da je naslednik Ramzesa II [[Meremptah]], slao Hetitima žito. Red 100: Najpoštovaniji je bio bog oluje i groma Tešub, koji je bio božanstvo Hatušaša. Veći gradovi su imali svoja božanstva. Žena Tešuba bila je boginja sunca Hepat. Bog vegetacije, vavilonskog porekla (princip Tamuza ili egipatskog Ozirisa) bio je Telepin. Agniš je bio bog vatre i ognja. Apulunaš je bio bog odbrane koga su stari [[Grci]] verovatno kasnije preuzeli kao Apolona. [[Apolon]] u Homerovoj Ilijadi brani Trojance koji su često bili saveznici Hetitima. Inrar je bio bog muške snage. Rupaš, boginja lova. Jajas je bio bog hodočasnika koga je Hrozni pokušavao da poveže sa jevrejskim bogom Jahve. Postojala su manja božanstva mora, neba, oblaka, planina, hladnoće, vetra, reka, žitarica, voća... Po prvi put u istoriji se susreće formulacija greha prema božanstvu, povezana sa ritualom očišćenja. Od [[14. veka ppne.~~n.e~~]]. vladar se identifikuje sa božanstvom. On je bio [[vrhovni sveštenik]], a dvor projekcija sveta bogova na zemlji. == Vladari ==

Hetiti – razlika između verzija