Rimska Republika – razlika između verzija

'''Rimska Republika''' označava razdoblje državnog uređenja [[Rimski imperij|rimske države]] u vremenu između [[Rimsko Kraljevstvo|rimskog kraljevstva]] ([[510 p.n.epne.]]) i uspostave rimskog [[Rimsko Carstvo|carstva]] [[13. siječnja]] [[27 p.n.epne.]]

=== Postanak i doba rane Republike (510 p.n.epne. – [[351 p.n.epne.]]) ===

Točan datum postanka rimske Republike je teško odrediti. [[Livije]] izvještava da je posljednji rimski kralj [[Lucije Tarkvinije Oholi]] 510 p.n.epne. protjeran iz Rima i da su [[Lucije Junije Brut]] i [[Lucije Tarkvinije Kolatin]] izabrani za rimske konzule, dok je [[508 p.n.epne.]] izabran i prvi visoki svećenik (Pontifex Maksimum).

Razdoblje postanka i ranog doba rimske republike označava vrijeme osnivanja i osiguranja rimske države. [[496 p.n.e]] Rimljani pobjeđuju [[Latini|Latine]] u bici kod [[bitka kod Regilskog jezera|Regilskog jezera]] a [[493 p.n.epne.]] stvaraju i ulaze u savez s federacijom latinskih gradova. U ovom razdoblju se i javljaju i prvi sukobi između plebejaca i patricija (prvi [[secessio plebis]]), gdje plebejci, zbog svog teškog položaja u gradu koji je pod vlašću patricija, odlučuju napustiti grad Rim i osnovati drugo naselje. Polovinom 5 stoljeća p.n.epne. [[Decemvir]] objavljuje tablicu dvanaest zakona, čime se određuju prava rimskih građana.

U tom razdoblju Rim je igrao vrlo važnu ulogu u u Latiju, pa je odmah nakon uspostavljanja Republike, Rim počeo sustavno provoditi politiku širanja svojih teritorija. Ipak, u tim svojim teritorijalnim pretenzijama, Rim je, na samom počenju širenja, doživio i poraze. Najteži od njih je bio [[387 p.n.epne.]] kada su grad zauzeli i opustošili [[Kelti]]. Grad se ubrzo oporavio i nastavio svoje širenje kako na jug tako i na sjever, pri čemu je došlo do oštrih sukoba protiv [[Samnitski ratovi|Samnita]] između [[343 p.n.epne.]] i [[290 p.n.epne.]]

Poslije [[340 p.n.epne.]] , Rimljani uspijevaju kontrolirati većinu gradoma u području Latija. Od negdje oko [[280 p.n.epne.]] poslije sukoba sa [[Pir]]om i pobjedom nad njime, Rimljani osvajaju i južnu Italiju, gdje su već stoljećima bili prisutni [[Antička Grčka|stari Grci]] i na taj način dolaze u dodir sa njihovom kulturom. U cilju ostvarivanja i održanja kontrole na osvojenoj teritoriji, Rimljani počinju osnivati svoje kolonije i provincije, što opet vodilo ka stvaranju saveza sa gradovima i plemenima sa različitim pravima i privilegijama:

U razdoblju između [[246 p.n.epne.]] i [[146 p.n.epne.]], Rimljani vode punske ratove nakon čega grad-država Rim postaje vrlo moćna. [[Prvi punski rat]] (264 p.n.epne. - [[241 p.n.epne.]]) počinje zbog sukoba interesa Rima i trgovačke države [[Kartage]] zbog otoka [[Sicilija|Sicilije]]. Rimljani bivaju prinuđeni izgraditi pomorsku flotu i 241 p.n.epne. uspijevaju poraziti Kartagu, koja kapitulira, plaća ratnu odštetu Rimu i odustaje od Sicilije, ali zauvrat zadržava svoj utjecaj u Španjolskoj, gdje osnivaju svoje novo kolonijalno carstvo.

U međuvremenu, genijalni strateg [[Hanibal]] prelazi [[Alpe]] i [[218 p.n.epne.]] započinje [[Drugi punski rat]] (218 p.n.epne.- [[201 p.n.epne.]]) protiv Rima. Poslije nekoliko poraza, kao kod [[bitka kod Kane|Kane]] ([[216 p.n.epne.]]) i kada je izgledalo da će Hanibal osvojiti Rim, Rimljani ipak uspijevaju sačuvati svoj utjecaj i pobijediti Hanibalovog brata u [[bitka kod Metaura|bici kod Metaura]] ([[207 p.n.epne.]]) nakon čega se slabi i moć samog Hanibala i usprkos savezu sa makedonskim kraljem [[Filip V. (makedonski)|Filipom V.]] koji također [[214 p.n.epne.]] započinje rimsko - makedonske ratove protiv Rimljana, Rimljani se uspijevaju iskrcati u sjevernu Afriku i konačno se obračunati u bici kod [[bitka kod Zame|Zame]] (201 p.n.epne.) protiv Kartage. Kartaga je izgubila sve svoje teritorije. U [[Treći punski rat|Trećem punskom ratu]] ([[149 p.n.epne.]] – [[146 p.n.epne.]]) Rimljani su pobijedili ostatak Kartažana i osnovali su provinciju Afriku.

Rimljani su se već [[200 p.n.epne.]] politički umiješali u Grčku i stali na stranu malih i srednje jakih zemalja i na taj način se suprostavili Makedoniji, pa su čak [[196 p.n.epne.]] proglasili Grčku slobodnom ali pod rimskim protektoratom, što je uzrokovalo i nemire, pa su [[192 p.n.epne.|192]] – [[188 p.n.epne.]] morali voditi rat protiv širenja sirijskog kralja [[Antioh III.|Antioha III.]] Nakon pobjede i povlačenja sirijske vojske, Rim se u [[Treći rimsko-makedonski rat|Trećem rimsko-makedonskom ratu]] ([[171 p.n.epne.|171]] – [[168 p.n.epne.]]) konačno obračunava sa Makedonijom [[bitka kod Pidne|kod Pidne]] i proglašava Makedoniju svojom provincijom.

Pobjedom protiv Kartage i Makedonije i stavljanjem njihovih teritorija pod svoje okrilje, ali i protjerivanjem Sirijaca, Rim u tom razdoblju gospodari cijelim zapadnim svijetom, dok na istočnom dijelu, Rim štiti slabi [[Ptolomej|ptolomejski]] [[Egipat]] od [[Seleukidi|Seleukida]] i [[133 p.n.epne.]] na tlu [[Pergam]]a osniva provinciju Aziju.

U tom razdoblju se pojavljuju i prvi otpori unutar Rima. [[136 p.n.epne.]] počinje [[Robovski ratovi|pobuna robova]] na Siciliji, a od [[111 p.n.epne.]] - [[105 p.n.epne.]] Rim vodi rat protiv [[Jugurtin rat|Jugurte]] u [[Numidija|Numidiji]]. Sa sjevera na Rim nasrću i [[Germani|germanska plemena]] Teutonci i Cimbri, a [[104 p.n.epne.]] započinje i [[Robovski ratovi|drugi robovski rat]]. Od [[91 p.n.epne.|91]] do [[88 p.n.epne.]] [[Rat italskih saveza protiv Rima|italski savezi]] vode rat protiv Rima, što iskorištava [[Mitridat VI. Eupator]] i zauzima provinciju Aziju pri čemu ubija nekoliko tisuća rimskih naseljenika. [[Kornelije Sula]] se imenuje za upravitelja Azije i zapovjednika u pontonskim ratovima protiv Mitridata VI. Eupatora čime se zaoštravaju i počinju sukobi unutar Rima.

Politički sukobi unutar Rima se počinju zaoštravati od 133 p.n.epne. U stalnom su političkom sukobu [[optimati]] i [[popularisti]], pri čemu se popularisti zalažu za promjenu socijalnih razlika u Rimu kroz uvođenje agrarne reforme. Pokušaju narodnih [[tribun]]a [[Tiberije Grakho|Tiberija Grakha]] 133 p.n.epne. i njegovog brata [[Gaj Grakho|Gaja Grakha]] deset godina kasnije nisu urodili plodom. Gaj Marije [[107 p.n.epne.]] uvodi vojnu reformu i postaje vođa popularista.

Na drugoj strani na čelo se stavlja Kornelije Sula. Poslije pobjede nad Mitridatom VI. Sula se [[88 p.n.e]]. vraća u Rim i protjeruje Marijeve pristalice iz Rima i zavodi diktaturu. [[82 p.n.epne.]] se ponovno obračunava sa Marijevcima u krvavoj bici kod Porta Kolina nakon čega ponovno ulazi sa svojim legijama u Rim, obračunava se sa svojim protivnicima i zavodi tiraniju i mijenja ustav.

Nakon [[prvi rimski građanski rat|prvog građanskog rata]] u Rimu, uspiješni zapovjednici preuzimaju vrlo važnu ulogu. [[Pompej Veliki]], koji je kao mlad zapovjedik bio u Sulinim postrojbama, steče veliku slavu nakon pobjede nad Seleukidima i osnivanja novih porovincija i sklapa savez sa [[Marko Licinije Kras|Krasom]] i [[Gaj Julije Cezar|Cezarom]] ([[prvi trijumvirat]]), što je ujedno i vrlo jasan pokazatelj strukturne slabosti kasne Republike, čije institucije nisu bile dorasle nastaloj krizi. Poslije pogibije Krasa [[53 p.n.epne.]], a i velike moći Pompeja ali i Cezara, [[49 p.n.epne.]] dolazi do njihovog sukoba čime ujedno počinje i [[drugi rimski građanski rat]], nakon čega Cezar pobjeđuje Pompeja [[48 p.n.epne.]] kod [[bitka kod Farsale|Farsale]] i protjerava ga u Egipat. Poslije pobjeda nad Pomejevim pristalicama u Hispaniji i Egiptu, Cezar postaje i jedini vladar [[Rimsko Carstvo|Rimskog Carstva]], što uzrokuje [[15. ožujka]] [[44 p.n.epne.]] atentat sa smrtnim ishodom na njega u Senatu i početak [[Treći rimski građanski rat|trećeg rimskog građanskog rata]]. Cezarov bliski suradnik [[Marko Antonije]] i nećak [[Augustus|Oktavijan]] se udružuju i pobjeđuju republikance (Bruta i Kasija) [[42 p.n.epne.]] kod [[bitka kod Filipa|Filipa]] u Grčkoj.

Izgledalo je da se situacija iz 49 p.n.e ponavlja: Marko Antonije i Oktavijan dijele rimske teritorije [[ugovor iz Brindizija|ugovorom iz Brindizija]] na interesne sfere, Antonije vlada istočnim a Oktavija zapadnim dijelom. Međutim Antonije i njegova, bivša Cezarova, ljubavnica, [[Kleopatra]] počinju sanjati o velikom carstvu, čiji bi središte trebalo biti na istoku, što [[32 p.n.epne.]] uzrokuje i prekid prijateljstva između njih dvojice. Pod utjecajem Oktavijana, senat objavljuje rat Egiptu i u odlučujućoj [[bitka kod Akcija|bitki kod Akcija]] [[31 p.n.epne.]] Oktavijan protjeruje Antonija i Kleopatru u Egipat, gdje oni nedugo zatim umiru. Egipat postaje provincija pod izravnom vlasti budućeg cara Oktavijana. Oktavijan postaje samostalni vladar Rima i preuzima sve ovlasti od republikanskih institucija i [[27 p.n.epne.]] osniva [[Rimsko Carstvo]]. On biva proglašen počasnim imenom Augustus. Od svih republikanskih institucija ostavio je samo senat, ali je imao apsolutnu moć nad njime.