1919 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
→Februar/Veljača: + 5.2. |
|||
Red 6:
=== Januar/Siječanj ===
* [[5. siječnja|5.]]-[[14. siječnja]] - U političkim borbama u [[Berlin]]u poražena revolucionarna radnička ljevica (tzv. [[Spartakistički ustanak]]); ubijeni [[Rosa Luxemburg]] i [[Karl Liebknecht]].
* [[6. 1.]] - [[Božićna pobuna]] u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] (pristalice [[Dinastija Petrović-Njegoš|dinastije Petrović]] uz italijansku podršku).
* [[7. 1.]] - Otvoren prvi vrtić u Beogradu.
* [[15. 1.]] - U poplavi [[melasa|melase]] poginula 21 osoba u [[Boston]]u.
* [[18. siječnja]] - Početak mirovne konferencije u [[Versailles]]u.
* [[18. siječnja]] - Izbori u [[Njemačka|Njemačkoj]].
* [[21. 1.]] - Napad na policiju u mestu ''Soloheadbeg'' označava početak [[Irski rat za nezavisnost|Irskog rata za nezavisnost]].
* [[27. 1.]] - [[Mariborska krvava nedelja]] - Slovenci ubili desetak austrijskih demonstranata.
* [[28. 1.]] - U predratnoj [[Srbija|Srbiji]] i [[Crna Gora|Crnoj Gori]] uveden [[gregorijanski kalendar]], tako što je posle Savindana 14. januara (po julijanskom) došao 28. januar (po gregorijanskom) - time je izjednačen kalendar u [[Kraljevina SHS|Kraljevini SHS]].
* [[31. 1.]] - Završeno žigosanje [[jugoslovenska kruna|jugoslovenskih kruna]] (ima ih 5,323 milijarde).
* [[januar]] - [[Ruski građanski rat]]: Ofanziva Crvenih u istočnoj Rusiji i Belih u Transkavkaziji.
=== Februar/Veljača ===
* [[3. 2.]] - Vanredna skupština [[HRSS]] - osuđeno sprovođenje centralizacije u Hrvatskoj.
* [[5. 2.]] - Vodeće ličnosti Holivuda osnovale filmski studio ''[[United Artists]]''.
* [[6. 2.]] - Sastala se [[Vajmarska nacionalna skupština|skupština]] u [[Vajmar]]u, Nemačka, [[Fridrih Ebert]] izabran za predsednika 11.2.
* [[10. 2.]] - [[SAD]] priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
* [[11. veljače]] - [[Friedrich Ebert]] izabran za predsjednika republike u Njemačkoj.
* ca. [[14. 2.]] - Počinje [[poljsko-sovjetski rat]].
* [[15. 2.]] - Nova vlada Hrvatske-Slavonije, s manjim brojem ministarstava i ovlašćenja.
* [[19. 2.]] - Anarhista [[Émile Cottin]] pucao na [[Georges Clemenceau|Clemenceaua]] i ranio ga.
* [[25. 2.]] - Prethodne odredbe za pripremu [[agrarna reforma|agrarne reforme]]: dekretom ukinuti čivčijski ([[kmetstvo|kmetski]]) i [[kolonat]]ski odnosi, predviđena razdeoba velikih imanja <ref>East Central Europe between the two World Wars, By Joseph Rothschild, page 210</ref>. * [[februar]] - U Sarajevu osnovana [[Demokratska stranka (Jugoslavija)|Demokratska stranka]], od nekoliko liberalnih stranaka i grupa.
* februar - Osnovana [[Jugoslovenska muslimanska organizacija]].
=== Mart/Ožujak ===
* [[1. 3.]] - Okupilo se Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine SHS (296 poslanika delegiranih iz skupština i sabora; [[HPSS]], sa 2 poslanika, odbila učešće).
* [[2.3.|2]] - [[6. 3.]] - U [[Moskva|Moskvi]] osnivački kongres Treće, Komunističke, internacionale ([[Kominterna]]).
* [[8. 3.]] - Rezolucija HPSS - ne priznaju monarhiju ni legitimitet Privremenog predstavništva.
* [[9. 3.]] - Gomila studenata demolirala knjižaru Stjepana Radića u Zagrebu.
* [[11. 3.]] - Carinska tarifa Srbije proširena na celu KSHS (želi se zaštita industrije).
* [[12. 3.]] - [[Austrija|Austrijska]] Konstituanta usvojila novi ustav i glasala za uniju sa Nemačkom.
* [[16. 3.]] - Prestonom besedom regenta Aleksandra formalno počeo rad Privremenog narodnog predstavništva.
* [[21. ožujka]] - Proglašena [[Mađarska]] sovjetska republika ([[Béla Kun]]).
* [[22. 3.]] - Jugoslovenska demokratska liga u Parizu predlaže jedinstvenu (unitarnu) Jugoslaviju sa upravnom decentralizacijom.
* [[25. 3.]] - [[Stjepan Radić]] uhapšen (u zatvoru do [[27.2.]] [[1920]]).
* [[28. 3.]] - Mađarska objavila rat Čehoslovačkoj.
* 28. 3. - Osnovan [[Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu]].
* mart-april - [[Ruski građanski rat]]: uspešna [[Kolčakova ofanziva]] na istoku.
* mart - Relaksirana [[Blokada Nemačke]] - stižu prve pošiljke hrane (blokada sasvim ukinuta u julu).
* proleće - Mestimični napadi na vlastelinska imanja i samovlasna podela zemlje u KSHS.
=== April/Travanj ===
* [[4. travnja]] - Početak [[Sun Jat Sen]]-ove kulturne revolucije u [[Kina|Kini]].
* [[
* [[10. 4.]] - Antiboljševička vlada Mađarske u [[Segedin]]u, sa francuskom podrškom. Rumunska ofanziva na Mađarsku ([[Mađarsko-rumunski rat (1919)]]).
* [[13. 4.]] - Osnovan Fudbalski savez Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
* [[14. 4.]] - [[Vudro Vilson]] odbacuje italijanske zahteve za Rijekom i obalom južno od grada - Italijani napuštaju konferenciju [[23.4.]].
* 19/[[20. 4.]] - [[Pobuna u francuskoj crnomorskoj floti]] poslatoj protiv boljševika, lideri [[André Marty]] i [[Charles Tillon]].
* [[20. travnja|20.]] - [[23. travnja]] - U [[Beograd]]u, na Kongresu ujedinjenja socijal-demokratskih stranaka jugoslovenskog prostora (osim slovenačke Jugoslovenske socijaldemokratske stranke), osnovana ''[[Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista)]]'' - SRPJ(k)) - zalaže se za socijalnu revoluciju, doneta odluka o pristupanju [[Komunistička internacionala|Komunističkoj internacionali]] (na [[Vukovarski kongres|Vukovarskom kongresu]] [[1920]]. transformisana u Komunističku partiju Jugoslavije - [[KPJ]]). Istovremeno održan Kongres sindikalnog ujedinjenja.
* [[25. 4.]] - U Vajmaru osnovan arhitekturni pokret [[Bauhaus]].
* [[29. travnja]] - Prihvaćen Pakt od 26 točaka, Temeljni propis [[Liga naroda|Lige naroda]].
=== Maj/Svibanj ===
* [[3. svibnja]] - Kraj Bavarske sovjetske republike u Münchenu (vojska i frajkori).
* [[4. 5.]] - Studentske demonstracije u Pekingu, početak [[Pokret 4. maj|Pokreta 4. maj]].
* [[12. 5.]] - Odlučeno da se održi plebiscit u [[Celovec|Celovečkoj]] kotlini, podeljenoj na Zone A i B.
* [[18. 5.]] - Sovjeti objavili rat Rumuniji (zbog [[Besarabija|Besarabije]]).
* [[19. 5.]] - Počinje [[Turski rat za nezavisnost]] ([[Ataturk]] se iskrcao u [[Samsun]]u na Crnom moru).
* [[29. 5.]] - Osmatranje tokom pomračenja Sunca potvrđuje [[Opća teorija relativnosti|Opću teoriju relativnosti]].
* [[30. 5.]] - Francuski predlog za slobodni grad [[Rijeka|Rijeku]] - delegacija SHS odbija.
* [[maj]] - [[Stjepan Radić]] sakupio 167.667 potpisa u pozivu Zapadnim silama da obnove nezavisnost [[Hrvatska|Hrvatske]]<ref>Rothschild p. 206</ref>
=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[6. 6.]] - U jugoslovenskoj koruškoj ofanzivi zauzet Celovec ([[Klagenfurt]]), pod pritiskom Sila delimično povlači trupe, u zonu A.
* [[13. 6.]] - Odluka o podeli [[Banat]]a između Rumunije i Jugoslavije.
* [[21. 6.]] - Nemci [[Samopotapanje nemačke Okeanske flote u Skapa Flou|potopili 52 od 74 svoja broda]] internirana u britansku bazu [[Skapa Flou]].
* [[28. lipnja]] - Njemačka potpisuje '''[[versajski sporazum|Versailleski ugovor]]'''; faktičko kolektivno međunarodno priznanje Kraljevine SHS (V. Britanija i Francuska to učinile početkom meseca).
* jun - Otvorena Središnja berza rada u Beogradu.
=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[6. 7.]] - Prvo preletanje [[Atlantik]]a: britanski [[dirižabl]] R-34.
* [[17. 7.]] - Osnovana [[Hrvatska zajednica]] ([[Starčevićeva stranka prava|Starčevićevci]] i [[Napredna demokratska stranka]]).
* [[20.7.|20]] - [[21. 7.]] - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i [[Historija Mađarske#Mađarska Republika 1918.-1919.|Mađarskoj]]. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske <!-- Tanjug -->.
=== Avgust/August/Kolovoz ===
* [[6. kolovoza]] - [[Antanta|Antantine]] intervencionističke čete zauzimaju [[Budimpešta|Budimpeštu]]; kraj Mađarske sovjetske republike.
* [[11. 8.]] - Potpisan [[Vajmarski ustav]].
* [[12. 8.]] - Uredba o zabrani otuđivanja i opterećivanja velikih poseda u KSHS.
* [[16. 8.]] - [[Ljuba Davidović]] na čelu vlade (prvi put), čiji će učinak biti 8-časovno radno vreme i osiguranje radnika.
* [[19. 8.]] - [[Datoteka:Flag of Afghanistan (1919-1928).svg|35px]] [[Afganistan]]u priznata nezavisnost, prema [[Ugovor iz Ravalpindija|Ugovoru iz Ravalpindija]] sa Velikom Britanijom.
* [[avgust]] - Ofanziva Belih u Ukrajini.
=== Septembar/Rujan ===
* [[12. 9.]] - [[Gabriele d'Annunzio]] sa svojim dobrovoljcima zauzeo [[Rijeka|Rijeku]].
* [[10. 9.]] - Potpisan mirovni ugovor između sila Antante i [[Austrija|Austrije]] u Saint-Germain-en-Laye, formalno raspuštanje [[Austrougarska|Austrougarske]] i priznanje novonastalih država, među kojima i Kraljevine SHS ("Srpsko-hrvatsko-slovenačka država"); delegacija KSHS potpisuje tek [[5.12.]] zbog pitanja manjina i reparacija.
* 10-15. 9. - Uragan ubio 772 ljudi na Florida Kizu i u Teksasu.
* [[15. 9.]] - Osnovano udruženje glumaca Kraljevine SHS.
* [[septembar]] - Ofanziva Belih na Baltiku.
* septembar - Uredba o uvođenju opšteg osmočasovnog radnog vremena u KSHS.
=== Oktobar/Listopad ===
* [[1. 10.]] - Osnovana gimnazija "Jan Kolar" u [[Bački Petrovac|Bačkom Petrovcu]], dugo vremena jedina [[slovaci|slovačka]] gimnazija van matice.
* [[2. 10.]] - Američki predsednik [[Woodrow Wilson]] doživeo jak [[šlog]].
* [[6. 10.]] - [[Aleksandar Stambolijski]] ([[Bugarski zemljoradnički savez]]) novi je premijer Bugarske.
* [[10. 10.]] - U Zagrebu obrazovan [[SKOJ]].
* oktobar - Osnovana [[Zemljoradnička stranka (Jugoslavija)|Zemljoradnička stranka]] (ili Zemljoradnički savez).
=== Novembar/Studeni ===
* [[7. 11.]] - Prva od [[Palmerove racije|Palmerovih racija]] u [[SAD]], u kontekstu [[Crveni strah|Crvenog straha]].
* [[9. 11.]] - Pojavio se crtani junak [[Mačak Feliks]] (Srećko).
* [[19. 11.]] - Senat SAD ne ratifikuje Versajski ugovor (niti će ikad).
* [[26. 11.]] - Počelo markiranje ranije žigosanih [[jugoslovenska kruna|jugoslovenskih kruna]], kako bi se sprečile zloupotrebe (do [[11.1.]] sledeće godine).
* [[27. studenog]] - Potpisan mirovni ugovor s [[Bugarska|Bugarskom]] u Neuilly-ju; dobici Kraljevine SHS: [[Strumica]], [[Bosilegrad]], [[Caribrod]] (traženi i Vidin, Trn, Ćustendil...).
* [[29. 11.]] - Upad Mađara u [[Općina Lendava|Lendavu]] odmah odbijen.
* [[novembar]] - Sovjetska ofanziva u [[Sibir]]u.
* novembar - Vatikan priznao Kraljevinu SHS.
=== Decembar/Prosinac ===
* [[5. 12.]] - Kraljevina SHS potpisala mirovne ugovore sa Austrijom i Bugarskom.
* [[14. 12.]] - U Zagrebu osnovan Jugoslovenski olimpijski odbor (od [[1927]]. [[Jugoslovenski olimpijski komitet]] sa sedištem u Beogradu).
* [[decembar]] - [[Ruski građanski rat]]: Sovjetska kontra-ofanziva u Ukrajini.
| |||