Hispanija – razlika između verzija

'''Hispanija''' ([[Latinski jezik|lat]]. ''Hispania'') [[Antički Rim|rimsko]] je ime za oblast koja se [[Geografija|geografski]] poklapa s današnjom [[Španija|Španijom]] i [[Portugal]]om.

 

Od najstarijih vremena u Hispaniji su živeli [[narod]]i različitih [[rasa]]. Narodi koji su u [[neolitik]]u stigli iz [[Afrika|Afrike]] u potrazi za [[Ruda|rudnim]] bogatstvima raširili su se po jugu i istoku, a u središnjem i zapadnom delu pomešali su se s [[Kelti]]ma koju su upali u Hispaniju krajem [[Bronzano doba|bronzanog]] i početkom [[Željezno doba|željeznog doba]]. Prema tradiciji, [[Feničani]] iz [[Tir]]a otkrili su [[Tartes]] (nejasno definisanu oblast u južnoj Hispaniji) i kolonizovali [[Gades]] oko 1100 godine st. e. U sedmom i šestom veku stare ere [[Antička Grčka|Grci]] iz [[Fokeja|Fokeje]] su se proširili na oblast zapadno od Tartesa, a njihova kolonija [[Masilija]] (''Massilia'', danas ''[[Marseille]]'') osnovala je nove kolonije na istočnoj obali Hispanije.

 

U trećem veku stare ere, kada su Feničani iz [[Kartagina|Kartagine]] preuzeli kontrolu nad Iberskim poluostrvom, Fokejani su izbačeni iz Hispanije. Nakon [[Punski ratovi|prvog punskog rata]] (264–241. st. e.) Kartaginjani su pod vodstvom [[Hamilkar]]a, [[Hazdrubal]]a i [[Hanibal]]a značajno proširili svoju kontrolu i uticaj na poluostrvu, došavši do reke Ibar ''(Iberus)'' i osnovavši grad Novu Kartaginu (''Carthago Nova'', danas ''[[Cartagena]]'') na obali [[Sredozemno more|Sredozemnog mora]], koji je postao njihov glavni centar u tom delu svetu. Kartaginjani su eksploatisali rudna bogatstva poluostrva i regrutovali tamošnje stanovništvo, sve s ciljem da se pripreme za novi sukob s Rimom. Godine 219. st. e. Hanibalova opsada i zauzimanje hispanskoga grada [[Sagunt]]a, rimskog saveznika, predstavljali su neposredni povod za [[Punski ratovi|drugi punski rat]] (218–201. st. e.). Rimljani su poslali vojne odrede u Hispaniju s ciljem da zadrže Hanibala tamo, ali to im nije pošlo za rukom, a tamošnje ratne operacije završile su se pravom katastrofom u kojoj su 211. st. e. poginula dvojica [[Scipioni|Scipiona]]. Međutim, Rimljani su time ipak uspeli da zadrže u Hispaniji delove kartaginske vojske koji bi inače bili poslati u [[Italija|Italiju]] kao pojačanje Hanibalovoj vojsci. Rimljani su 210. st. e. poslali u Hispaniju novu vojsku pod komandom mladog [[Publije Kornelije Scipion Afrikanac|Publija Kornelija Scipiona]] (kasnije nazvanog Afrikanac), koji je tamo uspostavio rimsku dominaciju, zauzeo Novu Kartaginu i do 206. godine st. e. konačno isterao Kartaginjane s Iberskog poluostrva.

 

U Hispaniji su 197. godine st. e. bile ustanovljene dve [[Rimske provincije|provincije]], koje su prvobitno zauzimale samo manji deo poluostrva: jedna je bila ''Hispania Citerior'' (= "Ovostrana Hispanija"), koja je zauzimala istočnu obalu poluostrva, a druga je bila ''Hispania Ulterior'' (= "Onostrana Hispanija"), koja je obuhvatala otprilike današnju [[Andaluzija|Andaluziju]]. Da bi se novim provincijama obezbedili namesnici, u Rimu je broj [[pretor]]a povećan sa četiri na šest. Međutim, lokalno stanovništvo nije bilo u potpunosti pokoreno pa su se ustanci i neredi nastavili tokom mnogih godina. Tiberije Sempronije Grakho (otac [[Tiberije Sempronije Grakho|istoimenog]] [[Tribun|narodnog tribuna]]) je 179. godine st. e. uspostavio mir u Hispaniji, uglavnom putem vlastitih kvaliteta svoje ličnosti, zahvaljujući kojima je s lokalnim stanovništvim uspostavio odnos zasnovan na međusobnom poverenju. Međutim, 154. st. e. lokalna su se plemena ponovo digla na ustanak, i [[Numancija]] se devet godina opirala Rimljanima. Osvajanjem Numancije 133. st. e. od strane [[Scipion Emilijan|Scipiona Emilijana]] ratovi u Hispaniji bili su privedeni kraju, a Rimljani su tada proširili svoju vlast na oko dve trećine poluostrva, izuzimajući jedino planinsku oblast na severu i severozapadu.

 

Tokom [[Rimska republika|republike]] više nisu preduzimani novi osvajački pohodi u Hispaniji, niti je sprovođena sistematska [[Rimske kolonije|rimska kolonizacija]], premda su možda pre dolaska [[Julije Cezar|Julija Cezara]] na mesto provincijskog namesnika postojale dve rimske kolonije, kao i mnoga rimska i [[Latini|latinska]] naselja koja su na jugu i istoku zemlje predstavljala centre rimske civilizacije. Vredna rudna bogatstva u Hispaniji isprva su bila u javnom vlasništvu, ali su kasnije prodata privatnim licima, što je privuklo veliki broj rimskih i italskih poslovnih ljudi u južne i istočne oblasti poluostrva, koja su istovremeno obilovala plodnim zemljištem. U Hispaniju su naseljavani i [[veterani]], a i lokalno je stanovništvo nastavilo da osniva vlastita naselja.

 

Tokom perioda rimskih građanskih ratova u 1. veku st. e. Hispanijom je vladao [[Gaj Marije|Marijev]] pristalica [[Sertorije]], koji je bio protivnik [[Korneklije Sula|Sule]] i, kasnije, [[Pompej]]a, a koji je držao vlast u provinciji odmetnut od [[Rimski senat|rimskog senata]] sve dok nije bio ubijen 72. godine st. e. Julije Cezar je svoju ratnu veštinu prvi put pokazao kada je kao [[Promagistrat|propretor]] upravljao Hispanijom 61. godine st. e. Kasnije je tamo vodio rat protiv Pompejevih vojskovođa Afranija i Petreja (49. st. e.), a 45. godine st. e. protiv Pompejevih sinova, učvrstivši se konačno kao vladar rimske vojske pobedom kod Munde. Među kolonijama koje je u Hispaniji osnovao Cezar bile su ''Hispalis'' (danas ''Seville'') i ''Tarraco'' (danas ''Tarragona''). Konačnu pacifikaciju celog Iberskog poluostrva, uključujući severne i severozapadne oblasti, dovršio je tek [[August (rimski car)|Oktavijan Avgust]].

 

Iz Hispanije potiču neki od značajnih [[Rimska književnost|rimskih književnika]]: [[Seneka Stariji]], [[Seneka Mlađi]] i [[Lukan]] (iz tamošnjih rimskih kolonija), te [[Kolumela]], [[Kvintilijan]] i [[Marcijal]] (lokalnog hispanskog porekla). [[Rimsko carstvo|Car]] [[Trajan]] rođen je u Hispaniji, a carevi [[Hadrijan]] i [[Marko Aurelije]] poticali su iz porodica hispanskog porekla.

 

Napadi [[Franci|franačkih plemena]] početkom 3. veka nove ere ozbiljno su ugrozili život u severnim delovima Hispanije, ali se u 4. veku pojavljuje snažna [[Hrišćanstvo|hrišćanska crkva]], koja je inspirisala dela [[Prudencije|Prudencija]] i [[Orozije|Orozija]]. Hrišćanska je crkva preživala [[Pad Rimskog carstva|varvarske invazije]] u 5. veku i najzad uspela da [[Vizigoti|vizigotske]] kraljeve preobrati u hrišćanstvo. Biskup [[Isidor iz Sevilje]] iz 7. veka predstavljao je važnu vezu za kontinuitet između [[Antika|antičke kulture]] i [[Srednji vek|srednjeg veka]].

 

Od rimskih ostataka u Hispaniji možda su najvredniji veliki mostovi u Alcantari i Meridi (lat. ''Augusta Emerita'') te ostaci u Saragossi (lat. ''Caesaraugusta'').

 

[[Category:Rimske provincije]]