Stevan Dedijer – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
m Vraćene izmene korisnika 86.96.228.92 na poslednju izmenu korisnika VolkovBot |
||
Red 13:
Dedijer je bio redovni profesor na [[Lundski Univerzitet|Lundskom Univerzitetu]] u [[Švedska|Švedskoj]], i predavač, saradnik i gost mnogih drugih uglednih svjetskih univerziteta i instituta.
Tokom [[raspad SFRJ|raspada SFRJ]], javno se protivio [[velikosrpska ideologija|velikosrpskoj ideologiji]], u kojoj je video glavni uzrok [[jugoslovenski ratovi|jugoslovenskih ratova]]. Pred kraj života je predlagao raspuštanje [[SANU]], smatrajući je jednim od glavnih nosilaca [[nacionalizam|nacionalizma]].
== Biografija ==
Rođen je [[25. jun]]a [[1911]]. godine u [[Sarajevo|Sarajevu]] u srpskoj porodici. Još u mladosti, od svoje majke Milice je stekao vaspitanje da su svi ljudi jednaki i da poštuje svačije običaje.<ref>[http://www.bhdani.com/arhiva/138/inter.htm Intervju Stevan Dedijer, svjedok 20. stoljeća I deo]</ref> Njegov otac [[Jevto Dedijer]] bio je docent geografije na [[Beogradski univerzitet|Beogradskom univerzitetu]] i [[velika Srbija|velikosrpski]] ideolog kome se Stevan snažno protivio, a brat [[Vladimir Dedijer|Vlado]] poznati istoričar i biograf [[Tito|Josipa Broza Tita]].
Od [[1924]]. do [[1929]]. godine pohađao je Internacionalni koledž „Monte Mario“ u [[Rim]]u. Godine [[1929]]. otišao je u [[SAD|Ameriku]] gde je završio [[Taft School]] u [[Watertown, Connecticut]] [[1930]]. Diplomirao je fiziku na [[Univerzitet Prinston|Univerzitetu u Prinstonu]] [[1934]]. godine. Stevan je radio kao novinar u [[Pittsburgh]]u i [[New York]]u. U narednim godinama otkriva [[marksizam]], a [[1936]]. postaje član tada ilegalne Komunističke partije, zbog čega je mesec dana proveo u američkom zatvoru. Krajem [[1937]]. pomaže [[Mustafa Golubić|Mustafi Golubiću]], koga je tražio [[FBI]], da napusti [[SAD]].<ref name="III deo">[http://www.bhdani.com/arhiva/140/t404a.htm Intervju Stevan Dedijer, svjedok 20. stoljeća III deo]</ref>
[[File:101st Airborne Division - WW2 01.jpg|right|thumb|Padobranci 101. vazduhoplovne divizije sa zaplenjenom nemačkom zastavom u Normandiji [[1944]].]]
Kada je počeo [[Drugi svetski rat]], Stevan je pozvan u američku obaveštajnu službu (OSS). Bilo je planirano njegovo prebacivanje u [[Jugoslavija|Jugoslaviju]], u štab [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali nakon što je izjavio: "ako me pošalju Draži, ubit ću ga", izbačen je iz obaveštajne službe.<ref name="II deo"/> Kasnije je kao [[padobranac]] prebačen u [[101. američka vazduhoplovna divizija|101. američku vazduhoplovnu diviziju]], u kojoj je bio jedan od najboljih redova. Bio je u ličnom obezbeđenju američkog generala [[Maxwell D. Taylor|Maxwella D. Taylora]]. Učestvovao je u savezničkom [[iskrcavanje u Normandiji|iskrcavanju u Normandiji]], juna [[1944]]. godine i u poslednjoj [[Hitler]]ovoj ofanzivi na Rajni. Na njegov zahtev, sam [[Dvajt Ajzenhauer]] mu je dozvolio da se početkom [[1945]]. godine prebaci u [[JNA|Jugoslovensku armiju]]. Sleteo je u Beograd, februara 1945.<ref name="II deo"/>
Posle rata je bio novinar u „[[Borba (novine)|Borbi]]“, ali isprva nije uživao poverenje komunističkih vlasti koje su Engleze i Amerikance gledale kao klasne neprijatelje, a on je bio američki vojnik. Međutim, nakon test članaka o Rooseveltu i četnicima, stekao je poverenje. Potom je izvesno vreme bio urednik u „[[Politika (novine)|Politici]]“ i [[TANJUG]]-u. U to vreme je izveštavao o [[tršćanska kriza|tršćanskoj krizi]], i intervjuisao Dražu Mihailovića i [[Alojzije Stepinac|Alojzija Stepinca]] u zatvoru. Nakon rezolucije [[Informbiro]]a, poslat je [[1949]] da mijenja imidž Jugoslavije u Americi.<ref name="II deo">[http://www.bhdani.com/arhiva/139/t398a.htm Intervju Stevan Dedijer, svjedok 20. stoljeća II deo]</ref>
Od [[1950]]. do [[1957]]. godine bio je direktor [[Institut za nuklearne nauke „Vinča“|Instituta za nuklearna istraživanja]] u [[Beograd]]u i Instituta „[[Ruđer Bošković]]“ u [[Zagreb]]u. Zajedno sa [[Pavle Savić|Pavlom Savićem]] radio je na jugoslovenskom nuklearnom programu, sa ciljem pravljenja [[atomska bomba|atomske bombe]]. Za bezbednost je bio zadužen general [[UDBA|UDBE]] [[Jovo Kapičić]]. Dedijer je u svojim izveštajima otvoreno ukazivao na probleme ("ništa se ne radi, rude nemamo, [[uran]] ne pravimo, moderatora nemamo<ref name="II deo"/>) te je nakon njegovog članka objavljenog 1957. je izbačen iz "Boškovića".<ref name="III deo"/>
{{citat|[[Tito]] nikad nije shvatio šta razvija zemlju, stimulisati mlade talente da izmišljaju nove stvari, jer svi su narodi isto obdareni, nema nekih obdarenijih. Ali, daj mu skolu, stimuliši ga, kaži djetetu da izmišlja... To sam ja pokušao Titu da dokažem, ništa nije razumio.<ref name="III deo"/>}}
[[Image:Universitetsbyggnaden 080508.jpg|thumb|Zgrada Univerziteta u Lundu.]]
Neko vreme nije mogao da napusti zemlju, jer je odbijan za pasoš. Nakon što je [[Niels Bohr]] došao u [[Zagreb]] da ga izvuče, [[1961]]. godine Stevan je napustio [[FNRJ]] i otišao u [[Švedska|Švedsku]]. Zalagao se za aktivno učešće vlade u razvitku nauke, gajenju kadrova i ulaganju u inovacije. Na Lund univerzitetu je formirao, prvu u svetu, katedru za obaveštajnu delatnost u društvu i privredi. [[1972]]. godine je osnovao istraživački institut na švedskom Lund University, kojim je počeo njenog pionirski rad u oblasti [[Business Intelligence]]-a, u kojoj je objavio više od 250 akademskih radova.<ref>[http://www.guardian.co.uk/news/2004/sep/01/guardianobituaries.obituaries Stevan Dedijer]</ref> Od [[1973]]. nadalje se bavio izučavanjem kolektivne pameti organizacija, preduzeća i država.<ref name="republika"/> Na Univerzitetu u Lundu je zbog svog rada stekao počasni doktorat.
[[1970e|1970-ih]] dr Stevan Dedijer dolazi u Jugoslaviju i predlaže [[Dobrica Ćosić|Dobrici Ćosiću]] da Akademija nauka počne da se bavi svojom osnovnon funkcijom, nalaženjem talenata. On je navodio primere raznih jugoslovenskih talenata (Lavoslav Ružička, [[Nikola Tesla]], [[Vladimir Prelog]]) koji su "slučajno nicali" i koji su morali da napuste sopstvenu zemlju da bi se bavili ozbiljnim naučnim radom.<ref name="III deo"/>
Krajem [[1980e|1980-ih]] i početkom [[1990e|1990-ih]] godina je otvoreno kritikovao politiku [[Slobodan Milošević|Slobodana Miloševića]], [[SANU]] i srpsku nacionalnu elitu, dovodeći ih u vezu sa ideologijom [[Velika Srbija|Velike Srbije]].
{{citat|Šta je srpska buržoazija naučila kad se oslobađala od Turaka? Budi gazda i natjeraj sve druge da budu samo raja, da se imaju poturčiti, [[posrbljavanje|posrbiti]]. To je bila osnovna ideja velike Srbije.<ref name="III deo"/>}}
Miloševićev [[govor na Gazimestanu]] [[28. jun]]a [[1989]], koji je "najavio napade na Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Kosovo", Dedijer je doživeo kao "najgoru tragediju u svom burnom životu".<ref>[http://bhmedia.se/prilozi/dedijer.htm Sa profesorom Stevanom Dedijerom o ideji i ideolozima Velike Srbije]</ref> On smatra da je nacionalistička ideologija unesrećila srpski narod:
{{citat|I što je Srbiji donijela ideja o stvaranju Velike Srbije u doba Slobodana Miloševića? Ideja koju su nastojali ostvariti izvan svih tokova svjetske povijesti. Donijela je Srbiji ekonomsku katastrofu s embargom i sankcijama, donijela joj je socijalnu bijedu i rasulo, donijela joj je državno vodstvo koje poput kriminalaca tjera Interpol i Haški sud.<ref>[http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/dedijer.htm Stevan Dedijer, Kraj mita "Velika Srbija"]</ref>}}
Početkom [[2003]]. godine poslao je otvoreno pismo tadašnjem srbijanskom premijeru [[Zoran Đinđić|Zoranu Đinđiću]], u kome je predlagao raspuštanje i potpunu reorganizaciju [[Srpska akademija nauka i umetnosti|Srpske akademije nauka i umetnosti]], jer se „ne bavi razvitkom kreativne moći srpskog naroda u nauci, tehnologiji, u izumima i inovacijama“ već „nazadnim idejama nacionalizma, šovinizma, mržnje i gluposti“. Posebno je kritikovao srpske akademike zbog podržavanja ideje [[Velika Srbija|Velike Srbije]].
{{citat|Glavna i najgora glupost rukovodilaca SAN-a je da su se bavili svime osim onim čime se svaka akademija nauka treba baviti: razvitkom kreativne moći svog naroda u nauci, tehnologiji, u izumima i inovacijama.<ref name="republika">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2002/299/299_13.html Stevan Dedijer, Velika Srbija i mali glupi akademici]</ref>}}
Dedijer je smatrao da je raspuštanje SANU deo neophodne politike za razvitak Srbije uopšte i njene nauke i tehnologije posebno.<ref name="republika"/> On je od Đinđića očekivao da temeljnom reorganizacijom ove najviše naučne ustanove stavi Srbiju na put dinamičkog razvitka.<ref name="republika"/> Prema sopstvenim rečima, Đinđića je izabrao zato što je "civilizovan i moderan političar" a [[Vojislav Koštunica|Koštunica]] je "dio mafije koja jos uvjek jaše na ideji Velike Srbije".<ref>[http://bhmedia.se/prilozi/dedijer.htm Sa profesorom Stevanom Dedijerom o ideji i ideolozima Velike Srbije]</ref> Đinđić je ubrzo nakon toga ubijen [[12. mart]]a [[2003]]. tako da njegov odgovor na ovaj predlog nikada nije stigao.
Dedijer je umro [[13. jun]]a [[2004]]. godine, u 93. godini, u [[Dubrovnik]]u, u kome je proveo poslednje godine života.
== Napomene ==
{{izvori|2}}
== Vanjske veze ==
* [http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/dedijer.htm Stevan Dedijer, Kraj mita "Velika Srbija"]
* [http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2002/299/299_13.html Stevan Dedijer, Velika Srbija i mali glupi akademici] (otvoreno pismo Zoranu Đinđiću)
* [http://bhmedia.se/prilozi/dedijer.htm Sa profesorom Stevanom Dedijerom o ideji i ideolozima Velike Srbije]
* [http://www.bhdani.com/arhiva/138/inter.htm Intervju Stevan Dedijer, svjedok 20. stoljeća I deo], [http://www.bhdani.com/arhiva/139/t398a.htm II deo], [http://www.bhdani.com/arhiva/140/t404a.htm III deo]
{{DEFAULTSORT:Dedijer, Stevan}}
| |||