Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije – razlika između verzija

| ideologija = [[komunizam]], [[federalizam]], [[republikanizam]]

| aktivnosti = [[Diverzije u Narodnooslobodilačkoj borbi|diverzije]], [[Napadi na garnizone NDH|napadi na garnizone]], stvaranje [[Slobodne teritorije u Narodnooslobodilačkom ratu|slobodnih teritorija]]

| status = u početku gerila, od [[1943]]. u koaliciji [[Savezničke sile|Saveznika]], od [[1944]]. priznata kao regularna vojska Jugoslavije

| članstvo =

 

'''Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije''' ({{jez-sl|Narodnoosvobodilna vojska in partizanski odredi Jugoslavije}}; {{jez-mak|Народноослободилетна војска и партизански одреди на Југославија}}) je bila oružana sila [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|antifašističkog pokreta otpora]], predvođenog [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističkom partijom Jugoslavije]].

 

Narodnooslobodilačkom vojskom je rukovodio [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovni štab]], a njeni pripadnici nazivani su '''partizani'''. [[Gerila|Partizanska strategija]] odbacivala je držanje krutih [[front]]ova, jer isprva nije bila dorasla da se nosi sa najjačom i najsurovijom armijom sveta, bez teškog naoružanja, mehanizovanih jedinica i vazduhoplovstva. Snage NOVJ borile su se u potpunom zaokruženju neprijatelja, bez pomoći sa strane, sve do jeseni 1943. godine.<ref name="Petranović">[http://www.znaci.net/00001/92_4.pdf Branko Petranović: Srpski narod u ustanku]</ref>

 

 

Iako je, prema nemačkom izveštaju, bila najača vojna formacija koja se borila protiv [[Sile Osovine|sila Osovine]] na [[Balkan]]u<ref name="Izveštaj"/>, od strane [[Savezničke sile|Saveznika]] je [[Saveznici i Jugoslavija|prihvaćena]] tek u drugoj polovini [[1943]]. godine. Partizanima je jedini izvor snabdevanja bilo otimanje od neprijatelja, sve do 1944. kada je pomoć od Britanaca počela stizati u primetnim količinama.<ref>[http://www.znaci.net/00001/3_1_2.htm Basil Davidson: PARTISAN PICTURE] "The only source of supply was the enemy; for it was not until 1944 that British supplies began to arrive in appreciable quantities."</ref>

== Osnivanje ==

{{main|Ustanak u Jugoslaviji}}

{{quote|Bilo je zbilja isuviše jasno svima nama koji smo služili sa partizanima da su oni postojali u vrlo konkretnoj i borbenoj formi pre nego smo se uopšte pojavili na sceni – pa čak i, u danima kada smo snabdevali četnike, uprkos našim pogrešnim naporima – i da bi oni postojali, i verovatno trijumfovali, bez obzira na kurs koji smo odlučili da zauzmemo.<ref>[http://www.znaci.net/00001/3_4_2.htm Basil Davidson: PARTISAN PICTURE] "It was indeed all too clear to everyone of us who served with the partisans that they had existed in very concrete and combatant form before we had ever appeared upon the scene—and even, in the days when we were supplying the chetniks, in spite of our mistaken efforts—and that they would have existed, and probably have triumphed, whatever course we had chosen to take."</ref>|[[Basil Davidson]], član britanske vojne misije}}

 

Nakon [[Četničko-partizanski sukob|četničko-partizanskog sukoba]], ustanak je slomljen snažnom nemačko-italijanskom ofanzivom nakon koje su usledile teške represalije, kao i rat između partizana i četnika koji su imali nepomirljive političke ciljeve u budućnosti. Novembra 1941, nemački vojnici su [[Operacija Užice|slomili Užičku republiku]], dok se glavnina partizanskih snaga [[Povlačenje partizana u Sandžak 1941.|povukla u Sandžak]], a potom u [[Bosna|Bosnu]].

 

 

=== 1942: Prodor na zapad i Bihaćka republika ===

Početkom [[1942]]. godine, težište borbe se prenelo na područje [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]], gdje su mnogi Srbi ustali na oružje kao odgovor na [[Genocid u NDH|ustaške zločine]]. Tokom prvih nekoliko mjeseci [[1942]]. godine, [[Prva proleterska brigada]] pod komandom [[Koča Popović|Koče Popovića]] je vodila [[borbe u istočnoj Bosni 1942.|borbe u istočnoj Bosni]]. [[Jezdimir Dangić|Dangićevi]] [[četnici]], koji su držali ovo područje, nisu želeli borbu protiv Nemaca već samo protiv ustaša. Oni su se ponudili Nemcima kao saveznici protiv partizana. Za partizane je Istočna Bosna bila od presudne važnosti, zbog planiranog povratka u Srbiju i dizanja ustanka na proleće 1942. godine. Partizani su početkom marta poduzeli ofanzivu na području Istočne Bosne, tokom koje su zauzeli bitna četnička uporišta: [[Vlasenica|Vlasenicu]], [[Milići|Miliće]], [[Srebrenica|Srebrenicu]], [[Bratunac]], [[Fakovići|Fakoviće]] i [[Drinjača (Zvornik)|Drinjaču]].

 

{{citiranje|U Vlasenici su odmah objavili da su je oslobodili od petokolonaša, a pored toga pozvali su muslimanski svet da im javi imena oficira koji su ih maltretirali i ubijali.<ref>[http://znaci.net/00001/4_14_1_65.htm Izveštaj majora Radoslava Đurića od 26. marta 1942. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u istočnoj Bosni i stanju četničkih jedinica]</ref>|Izveštaj majora Đurića generalu Mihailoviću od 26. marta 1942.}}

 

{{citat|Nije bilo ni jednog nemačkog vojnika kome je partizanski rat bio drag. U nedeljama nakon mog dolaska na Balkan primio sam zahteve više od 1000 vojnika svih činova u kojima oni traže premeštaj na rusko ratište, iako su tamo stalno vođene velike borbe.<ref>Lothar Rendulic: GEKÄMPFT, GESIEGT, GESCHLAGEN, strana 210 ({{jez-nem|Es gab keinen deutschen Soldaten, dem der Partisanenkrieg sympathisch gewesen wäre. In den Wochen nach meinem Eintreffen auf dem Balkan erhielt ich Gesuche von mehr als 1000 Soldaten aller Dienstgrade, die um Versetzung auf den russischen Kriegsschauplatz baten, obwohl dort dauernd große Kämpfe im Gange waren.}})</ref>| Njemački general-pukovnik [[Lothar Rendulić|Lotar Rendulic]]}}

 

 

Tokom [[1943]]. na području NDH vođene su presudne borbe koje su odredile budućnost Jugoslavije u sledećim decenijama. Krajem januara 1943. godine udružene snage Osovine u prvoj fazi ambiciozne [[operacija Weiss|operacije Weiss]] su zauzele prostranu slobodnu teritoriju, poznatu kao [[Bihaćka republika]], a glavnina partizanskih snaga je iz zapadne Bosne započela proboj ka istočnoj Hercegovini i Crnoj Gori. [[Četnički]] vođa [[Draža Mihailović|Mihailović]] je, uz pomoć Italijana, postavio "mišolovku" u kanjonu Neretve da ih dokrajči. Četničke snage su brojale oko 12.000 i zaposjele sve visove sa lijeve strane Neretve, tako da su partizani bili sa sviju strana opkoljeni u dolini rijeke. U gotovo beznadežnom položaju, oni napadaju Nijemce [[Napad NOVJ na Gornji Vakuf 1943.|kod Vakufa]], Italijane [[Napad NOVJ na Prozor februara 1943.|kod Prozora]], te Talijane, Nijemce, ustaše i četnike u [[Bitka za Konjic 1943.|kod Konjica]], nakon čega početkom marta prelaze reku. Unatoč teškim gubicima, partizani su sačuvali znatne snage, osigurali sigurnost Vrhovnom štabu, spasili svoje ranjenike, te nastavili sa borbama. I pored zamašne podrške fašističke Italije, četničke snage su [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] potpuno razbijene.<ref>http://znaci.net/00001/40_60.htm</ref> Nakon ovoga počinje opadanje Mihailovićevog [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četničkog pokreta]] i gubitak [[Saveznici i Jugoslavija|savezničke podrške]].<ref>http://znaci.net/00001/40_60.htm</ref>

Krajem maja 1944. godine, Nemci su preduzeli jednu od taktički najspektakularnijih operacija u [[Drugi svjetski rat|Drugom svetskom ratu]], vazdušni [[desant na Drvar]] (operacija ''Rösselsprung''), čiji je cilj bio da se zarobi Tito i ukloni vođstvo partizanskog pokreta. Za napad na Titov štab komanda [[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druge oklopne armije]] pripremila je u strogoj tajnosti padobransko-jedriličarsku desantnu grupu, i sedam oklopno-motorizovanih borbenih grupa u garnizonima koji su okruživali [[Drvar]]. U operaciji »Rösselsprung«, komanda 2. oklopne armije je angažirala oko 16.000 njemačkih vojnika i tri hiljade četnika.<ref name="Pop izdaje">[http://www.znaci.net/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Napad je počeo u zoru [[25. 5.|25. maja]] teškim bombardovanjem [[Drvar]]a i padobransko-jedriličarskim desantom na grad. Istovremeno su oklopne borbene grupe krenule u proboj prema [[Drvar]]u radi spajanja sa padobrancima. [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovni štab NOV i POJ]] je u to vreme bio sakriven u [[Titova pećina u Drvaru|pećini]] iznad [[Drvar]]a. Nemački [[SS]] padobranci su naišli na nepopustljivu odbranu zatečenih partizana, polaznika [[Oficirska škola Vrhovnog štaba NOVJ|Oficirske škole]] i [[Prateći bataljon Vrhovnog štaba NOVJ|Pratećeg bataljona Vrhovnog štaba]], što je rezultovao velikim žrtvama sa obe strane. Protivnapad [[Treća lička proleterska udarna brigada|Treće ličke brigade]], koja je oko 11 sati pre podne stigla iz [[Trubar]]a, prisilio je Nemce na defanzivu i omogućio izvlačenje članova [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnog štaba]] i raznih ustanova. Naredni dani protekli su u neizvesnim i iznenadnim susretnim borbama nemačkih napadnih grupa sa brigadama u pratnji [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnog štaba]]. Tito sa članovima štaba evakuisan je avionom [[3. 6.|3. juna]] sa Glamočkog polja, a nemačka operacija okončana je neuspehom [[6. 6.|6. juna]]. Nemački gubici su bili 789 ubijenih, 929 ranjenih i 57 nestalih. Nemci su gubitke partizana procenili na 6.240 mrtvih zajedno sa zarobljenima, uključujući i mnogo civilnih žrtava.<ref>Citat po Čarlsu Melsonu -{(Charles D. Melson): „Red Sun: A German Airborne Raid, May 1944.“ - ''Journal of Slavic Military Studies'', Vol. 13, No. 4 (December 2000), p. 101 - 126. p. 116 f 66.}-</ref>

 

U junu 1944. godine partizani su stekli stalno vazduhoplovstvo dobivši avione, opremu i vežbu od Britanaca. Na predlog brigadnog generala [[Fitzroy MacLean|Ficroja Maklina]], osnovan je balkanski odsek RAF-a ([[Balkan Air Force]], skraćeno BAF), sa ciljem da prenosi pošiljke i obezbeđuje vazdušnu podršku partizanima.