Manastir – razlika između verzija

U [[Gautama Buddha|Budino]] doba i tokom vekova posle njegove smrti, pripadnici Reda ([[sangha|sanghe]]) lutali su bez stalnog prebivališta proseći. Pre no što su istekla dva veka od Budine smrti ustalio se običaj zajedničkog življenja u skloništima, poznatijim kao avase. Ove avase su prvobitno predstavljale utočišta u koja su monasi mogli da se povuku u doba monsunskih kiša, kada je putovanje bivalo otežano ili nemoguće. Avase su se postepeno razvile u stalne naseobine, prozvane lenama, pri čemu su lene naseljavali stalni monasi, dok su ranije avase bile svratišta bez stalnog broja žitelja<ref name="Rečnik budizma">Trevor O. Ling, Rečnik budizma, Geopoetika, Beograd 1998.</ref>.

 

U Vinaja-pitaki, prema kojoj se upravlja zajednički život [[budizam|budističkog]] Reda, pod zajedničkim terminom lena se pominje pet različitih vrsta prebivališta. Od ovih su najvažnija dva: [[vihara]] (kuća za monahe) i [[guha]] (pedna). To su dva najranija oblika nastanjenih manastira. U ravnicama severne Indije vihara sagrađena od opeke, postala je monaška institucija; u predelima Indije južno od planina Vidhja, guha je postala uobičajeno monaško pećinsko obitavalište. Ove pećine su ispočetka bile prilično jednostavne, ali, kasnije postaju velika i uređena monaška prebivališta, koja se sastoje od prostranih celina sa odajama, dvoranama, svetilištima itd. Pošto su bile manje izložene vremenskim neprilikama i osvajačkim pohodima od vihara izdvojenih po ravnicama, mnoge su se održale, naročito u zapadnim krajevima Indije (oko hiljadu)<ref name="Rečnik budizma"/>. Neke od značajnijih otkrivenih celina su Adžanta, Elefanta, Elora, Kanheri i Karle; danas je poznato ukupno četrdeset četiri takva središta, raštrkana širom južne i zapadne Indije. Neki od njih su bili naseljeni hiljadama godina, i moguće je uočiti prelaz sa pećinskih manastira uklesanih u stenama, ka kasnijim zasebnim, kamenim građevinama. Još jedna promena karakteristična za indijske manastire od [[8. vijek|8. veka]] nadalje, bio je prelaz sa brojnih, malih „parohijskih“ manastira, koji su služili kao središta budističkog učenja i posvećenosti za jedno ili više sela, ka prostranim, velelepnim središtima podučavanja koja su više nalikovala školama ili univerzitetima - poput Nalande, Odantapure (u [[Bihar]]u), Vikramasile (u zapadnom [[Bengal]]u), Amaravatija i Nagarđunakonde (u [[Andhra Pradesh|Andra Pradešu]]). Moguće je i da su izvršile i izvestan uticaj na asketske zajednice po istočnom Sredozemlju, pošto se između Indije i Sredozemlja tokom prvih vekova hrišćanske ere odvijala živa kulturna razmena<ref name="Rečnik budizma"/>.

 

Velike manastiri severne Indije predstavljale su bogat i lak plen turskim [[muslimani|muslimanskim]] osvajačima u 11. i [[12. vijek|12. veku]]; do tada je preostalo tek nekoliko starijih, manjih manastira, a do [[13. vijek|13. veka]] budističko monaštvo je već skoro potpuno iščezlo iz Indije. Monaške institucije su se do tada ustalile na [[Šri Lanka|Cejlonu]], u jugoistočnoj Aziji, Kini, Koreji, [[Japan]]u i [[Tibet]]u. Monasi koje su muslimanska osvajanja lišila manastira otputovali su iz Indije na sever i istok, naročito na Tibet. Procvat tibetanskih manastira se nastavio, čineći dominantnu crtu tibetanskog društva sve do modernog doba (vidi: [[Tibetanski budizam]]).

 

Tipičan manastir obrazuje grupa građevina sa dvorištem ograđenim bedemom; bedem koji opasuje manastir omogućava neophodan stepen izdvojenosti. U okviru kompleksa građevina koje zajednički sačinjavaju budistički manastir jugoistočne Azije, najvažniji elementi su:

 

* oltarna odaja ili svetilište, gde se obično nalazi velika Buda-rupa, i gde se održavaju uposatha bogosluženja i zaređivanja, a monasi izgovaraju Patimokhu;

* saborna dvorana, obično otvorena sa sve četiri strane, u kojoj su smeštene ostale Buda-rupe i gde stanovnici u tokom budističkih praznika dolaze da slušaju monaške besede;

 

== Manastir kao kulturna institucija ==

 

Manastir predstavlja značajan kulturni centar. On je u prošlosti bio [[škola]] i [[univerzitet]], onaj koji stvara i čuva književnu baštinu i nadahnuće umetnosti i arhitekture. [[Monaštvo|Kaluđeri]] su gotovo potpuno sami očuvali književnu baštinu klasičnog i ranog hrišćanskog doba, kopirajući i prepisujući tekstove, čuvajući ih onda kada je kultura gotovo zamrla.<ref name="Enciklopedija živih religija"/>

 

== Manastir kao ekonomska institucija ==

 

Manastir je u odredenim razdobljima bio veliki zemljoposednik i značajna ekonomska i politička snaga. Manastiri su takode predstavljali značajne delove privrede krajeva u kojima su se nalazili — na primer, [[cisterciti]] u srednjovekovnoj engleskoj trgovini vunom i nemački manastiri sa svojim velikim zemljišnim posedima.<ref name="Enciklopedija živih religija">''Monasticizam'', Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004. ISBN 86-19-02360-8</ref>

== Toponimi ==

 

 

Naziv grada [[Beli Manastir|Belog Manastira]] nastao je od mađarskog naziva ''Pelmonoštor'' zamjenom mađarskog oblika ''monoštor'' oblikom ''manastir'', dok je prezime ''Pel'' zamijenjeno pridjevom ''beli'' koji se slično izgovara. Makedonski grad [[Bitola|Bitolj]] (Bitola) Turci su od XVI. stoljeća nazivali ''Toli'' ili ''Toli-Monastir'', a i danas ga tako nazivaju [[Albanci]] s [[Kosovo|Kosova]].

* ''[[Izvori#Atlas Hrvatske|Atlas Hrvatske]]''

 

{{Izvori}}

 

== Eksterni linkovi ==

{{Commonscat|Monasteries}}

 

[[Kategorija:Pravoslavlje]]

[[Kategorija:Budizam]]

[[Kategorija:Grecizmi]]