Konzul – razlika između verzija

'''Konzul''' ([[latinski jezik|lat]]. ''consul'') je bio najviši državni činovnik ([[magistrat]]) u [[Rimska Republika|Rimskoj Republici]].

 

Rimljani su u doba kasne republike i ranog [[Rimsko Carstvo|carstva]] ukidanje [[Rimsko kraljevstvo|kraljevske vlasti]] i njenu zamenu konzulatom smatrali početkom republike. Nakon proterivanja poslednjeg rimskog kralja, [[Tarkvinije Oholi|Tarkvinija Oholog]] (''Tarquinius Superbus''), kraljeve religijske dužnosti otada je obavljao sveštenik-kralj ''([[rex sacrorum]])'', koji se na tom položaju nalazio doživotno. Kraljeva vojna ovlašćenja (''imperium'') prešla su, prema tradiciji, na dva magistrata nazvana konzuli (''consules'').

 

Prema [[Analisti|analističkoj]] predaji, prvi je plebejski konzul bio izabran za 366. godinu st. e. Verovalo se da su svi prethodni konzuli bili patriciji, i jedan od glavnih aspekata [[Patriciji i plebejci|borbe staleža]] navodno je bilo uporno zalaganje plebejaca da ta dužnost postane dostupna i njima. Međutim, ukoliko se klasifikacija patricijskih i plebejskih imena poznata iz srednje i pozne republike primeni na spisak konzula za period od 509. do 445. god. st. e., plebejska su imena dobro zastupljena (30 odsto). Plebejcima verovatno nikada nije bilo zabranjeno da budu na položaju konzula. Razlika između patricijskih i plebejskih porodica fiksirana je možda tek polovinom 4. veka st. e., a svrha zakona iz 367. st. e., nazvanog ''lex Licinia Sextia'', koji predviđa da jedan konzul mora biti plebejac, možda nije bila ništa drugo nego da zakonski garantuje da će obe grupe [[nobilitet]]a imati podjednak udeo u obavljanju najvišeg položaja u državi. Ipak, prema antičkoj tradiciji, prvi plebejski konzul bio je Lucije Sekstije, izabran za 366. godinu st. e.

 

Kada je [[August (rimski car)|Oktavijan Avgust]] ustanovio [[principat]], promenio je i politički karakter konzulata oduzimajući veći deo moći koji je do tada bio povezan s tim položajem. Premda je konzulat ostao velika počast i premda su godine nastavile da se računaju po konzulima, od Avgusta se za jednu godinu bira nekoliko parova konzula: prvi par je stupao na dužnost 1. januara i davao ime godini (to su ''consules ordinarii''), a zatim je na dužnost stupao par "dopunskih konzula" (''consules suffecti''). Ponekad bi se tokom godine na dužnosti smenilo nekoliko parova dopunskih konzula, a 190. godine n. e., pod carom [[Komod]]om, ukupno je 25 ljudi vršilo dužnost konzula.

 

Jedna od sveobuhvatnih reformi cara [[Konstantin Veliki|Konstantina Velikog]] bilo je i to da jedan konzul obavlja dužnost u [[Rim]]u, a drugi u [[Carigrad]]u. Prema tome, kada je [[Teodosije I]] na samrti podelio Carstvo na dva dela, car svakog dela dobio je pravo da postavlja po jednog konzula, pa su nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva godine na Istoku imenovane samo po jednom konzulu. Najzad je u doba [[Justinijan|Justinijana I]] konuzulat prestao da postoji: poslednji konzul u Rimu bio je Decije Paulin (534. god.), a u Carigradu Flavije Bazilije Junior (541).

 

Konzuli su bili eponimni, tj. svaka godina zvanično je identifikovana imenima dvojice konzula, i pored toga što su postojala jednostavnija računanja, na primer ''ab urbe condita'' (= "od osnivanja Grada", tj. od mitskog osnivanja Rima od strane [[Romul]]a). Na primer, 59. godina st. e. zvala se "konzulat Cezara i Bibula" jer su te godine na dužnosti konzila bili [[Julije Cezar|Gaj Julije Cezar]] i Marko Kalpurnije Bibul ― premda je Cezar toliko dominirao konzulatom te godine da su neki u šali govorili da se nešto dogodilo ne tokom "konzulata Cezara i Bibula" nego tokom "konzulata Gaja i Julija".

 

U latinskom se obično koristi ablativ apsolutni za izražavanje vremena, npr. ''Caesare et Bibulo consulibus'' (= "tokom konzulata Cezara i Bibula" ili "kad su Cezar i Bibul bili konzuli").

 

* [[Spisak konzula Rimske Republike]] (do 33. god. st. e.)

* [[Spisak konzula ranog Rimskog Carstva]] (33. st. e. ― 192. n. e.)