Ionizirajuće zračenje – razlika između verzija

'''Jonizujuće zračenje''' je [[elektromagnetni talas|elektromagnetno]] ili [[čestično zračenje|čestično]] [[zračenje]] koje može da [[jonizacija|jonizuje]] [[materija|materiju]] i izazove oštećenje [[ćelija]] živih organizama. Tako nastali [[jon]]i narušavaju biohemijske procese u ćelijama, što može dovesti do raznih poremećaja u njihovom funkcionisanju i deljenju (razmnožavanju), te konačno do nastanka ozbiljnih bolesti, poput [[tumor]]a. U jonizujuće zračenje spadaju [[alfa zraci|α]], [[beta zraci|β]], [[gama zračenje|γ]] i [[Iks zraci|X]] zraci, [[kosmičko zračenje]] i [[neutron]]i <ref>ZAKON O ZAŠTITI OD JONIZUJUĆIH ZRAČENJA (Objavljeno u [http://www.mse.gov.me/files/1246958689.pdf "Službeni list SRJ", br. 46/96]) [http://www.nauka.gov.rs/cir/images/stories/pravna_akta/zakoni/zastita_jonizujuca_zracenja_nuklearna_sigurnost_cir.pdf]</ref>.

 

[[Datoteka:Alfa beta gamma neutron radiation.svg|right|thumb|250px|'''Prikaz prodirnosti (štetnosti) različitih vrsta zračenja'''<br />''Alfa (α)-zračenje'' može zaustaviti papir;<br />''Beta (β)-zračenje'' može zaustaviti aluminijumski lim debeo nekoliko milimetara;<br />''Gama (γ)-zračenje'' (veći deo) može zaustaviti desetak centimetara debela olovna ploča]]

Jonizujuća zračenja su one vrste radioaktivnog zračenja koje imaju dovoljnu energiju da jonizuju neke atome u telu. U jonizujuća zračenja spadaju ''α (alfa), β (beta), γ (gama) , X ([[x-zrake|rendgenski zraci]]), [[kosmičko zračenje]] i [[neutroni]]''.

 

Proučavajući prodornu moć zračenja koja emituje [[uranijum]], fizičar [[Ernest Rutherford|Ernest Raderford]] je utvrdio da postoje dve vrste zračenja (alfa i beta). Alfa-zračenje lakše se apsorbuje od beta-ali više jonizuje sredinu kroz koju prolazi. Alfa i beta zraci različito skreću u [[magnetno polje|magnetskom polju]], na osnovu čega je zaključeno da je reč o česticama suprotnog naeletrisanja i različite mase. Treći oblik prirodne radioaktivnosti ([[gama zračenje|gama-zračenje]]) otkrio je P. Vilar utvrdivši da ono ne skreće u [[magnetno polje|magnetskom polju]], a da se odlikuje izuzetnom prodornošću.

 

[[Datoteka:Izloženost prirodnom zračenju.JPG|thumb|right|250px]]

 

Ljudi su izloženi jonizujućem zračenju od postanka vrste. Prvo prirodnom zračenju na koje se sa razvojem ljudske civilizacije i nuklearne tehnologije nadovezalo i veštačko, ljudskom rukom stvoreno jonizujuće zračenje.

 

 

Na nekim, jonizujućim zračenjem oštećenim ćelijama koje nisu „ubijene“, nastaju modifikacije. Takva oštećenja koja su „obično sanirana“, najčešće su nesavršena, i nastaju modifikacije u ćelijama koje će biti prosleđene novostvorenim, što na kraju može dovesti do pojave malignih ćelija raka. Ako su modifikovane one ćelije koje prenose nasledne informacije potomci tih osobe biće izložene naslednim poremećajima koji se kod njih mogu razviti u različitim oblicima. Zračenjem indukovan rak može se manifestovati decenijama nakon izlaganja i ne razlikuje od raka koji se javljaju spontano ili se pripisuje drugim faktorima. Dugoročna evaluacija populacije izložena radijaciji u studiji na oko 86.500 preživelih nakon udara atomske bombe u Hirošimi i Nagasakiju, otkrila je više od nekoliko stotina smrti izazvane rakom u praćenoj populaciji. Otprilike pola te populacija je još uvek živo, pa će dodatna istraživanja biti neophodna kako bi dobili potpuna saznanja o pojavi raka u ovoj populaciji.

Na sreću po čoveka, postoji mala verovatnoća da će se klinički znaci radijacione bolesti javiti nakon izlaganja jonizujućem zračenju, u kakva se ubraja uobičajeno jonizujuće zračenje iz prirodnih izvora na Zemlji, ili iz jasno doziranih izvora zračenja (npr u medicini).

 

Izloženost jonizujućem zračenju opisuje se '''efektivnom dozom'''. Procenjuje se da čovek u proseku primi efektivnu dozu od 2,5 [[Sivert|mSv]] godišnje od prirodnog zračenja, ali su opažena i mnogostruko veća ozračenja nekih pojedinaca u opštoj populaciji. Pretpostavlja se da je rizik od posledica toga ozračenja približno srazmeran dozi. Procenjuje se da prirodno zračenje u proseku uzrokuje 12-13 slučajeva tumora na 1000 stanovnika, što je oko 4% od svih malignih oboljenja.

 

::''Na otvorenom prostoru'': '''''59 nGy h^-1 × 8,760 h × 0.2 × 0.7 Sv Gy^-1 = 0.07 mSv'''''

 

 

{| class="wikitable"

|-

|-

| '''Apsorbovana doza (D)'''|| '''[[Grej (jedinica)|Grej]] (Gy)'''<br /> '''''(J/kg ili džul/kg)''''' || '''Količina energije '''(J)''' koja će se predati kilogramu '''(kg)''' materije i ona zavisi od:'''

|-

| '''Ekvivalentna doza''' ||'''[[Sivert]] (Sv)'''||

* Često korišćene SI jedinice u praksi su milisivert (1 mSv = 10 -3 Sv = 0,001 Sv) i mikrosivert (1 μSv = 10 -6 = 0,000001 Sv).

* Ekvivalentna doza zračenja se meri u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]] u [[romul i Rem|remima]] <ref>{{en}} {{cite web|title=Radiation: Risks and Realities|url=http://www.epa.gov/rpdweb00/docs/402-k-07-006.pdf|work=Radiation: Risks and Realities|publisher=U.S. Environmental Protection Agency|accessdate=19 mart 2011|author=Office of Air and Radiation|coauthors=Office of Radiation and Indoor Air|page=2|pages=12|format=PDF|month=May|year=2007|quote=In the United States, we measure radiation doses in units called rem. Under the metric system, dose is measured in units called sieverts. One sievert is equal to 100 rem.}}</ref> {{napomena|SI jedinice kao što je sivert u SAD se češće sreću u akademskim, naučnim i inženjerskih krugovima i literaturi }}:

|-

| '''Godišnja granica ekvivalentne doze''' ||

'''500mSv<br />150mSv<br />50mSv'''

||

|}

 

{{napomene}}

{{izvori}}

 

 

{{klica-fizika}}

 

[[Kategorija:Radioaktivnost]]

[[Kategorija:Radiologija]]