Demografska tranzicija – razlika između verzija

U [[demografija|demografiji]], termin '''demografska tranzicija''' se koristi da opiše prelaz sa visokih [[stopa nataliteta]] i [[stopa mortaliteta]] na niske stope, koji se dešava kao posledica ekonomskog razvoja država sa predindustrijske na industrijsku [[ekonomija|ekonomiju]]. Obično se opisuje kroz model "Demografske tranzicije" koji opisuje populacione promene tokom vremena. Nastao je na zapažanjima započetim [[1929]]. od strane američkog demografa [[Voren Tompson|Vorena Tompsona]] (''Warren Thompson'') koji je posmatrao promene, ili prelaz stopa nataliteta i mortaliteta u industrijalizovanim društvima u proteklih 200 godina ili više. Većina [[razvijene zemlje|razvijenih zemalja]] je već u fazi 4 ovog modela, dok je većina [[zemlje u razvoju|zemalja u razvoju]] u fazi 2 ili fazi 3, ali više nema država koje su u fazi 1.

* U fazi 1, kod predindustrijskih društava, i stope nataliteta i stope mortaliteta su visoke i brzo osciliraju zavisno od prirodnih faktora, kao što su suša i bolesti, što sve stvara relativno stabilnu i mladu populaciju.

* U fazi 2, kod [[zemlje u razvoju|zemalja u razvoju]] stope mortaliteta opadaju brzo zahvaljujući boljoj ishrani i sanitetskoj zaštiti, što je prouzrokovalo povećanje očekivanog trajanja života i smanjilo oboljevanja. Ove promene se događaju obično zbog pronalazaka u farmakologiji, napretka tehnologije, osnovne zdravstvene zaštite i obrazovanja. Bez uporednog pada i stopa nataliteta prouzrokuje se debalans, koji u zemljama u ovoj fazi prouzrokuje veliki porast [[populacija|polulacije]].

* U fazi 3 stopa nataliteta opada zahvaljujući korišćenju [[kontrola rađanja|kontracepcije]], porastu plata, [[urbanizacija|urbanizaciji]], redukciji [[netržišna poljoprivreda|netržišne poljorivrede]], porastu statusa i obrazovanja žena, i ostalih društvenih promena. Populacioni rast počinje tada da se smanjuje.

* Tokom faze 4 i stope nataliteta i stope mortaliteta su niske. Stope nataliteta čak mogu opasti i ispod nivoa za prostu zamenu stanovništva kao što se desilo u Italiji, Španiji i Japanu, što dovodi do [[depopulacija|depopulacije]], što je pretnja za mnoge industrijske grane koje posluju na osnovu populacionog rasta. Stope mortaliteta mogu ostati konstantno niske ili čak malo porasti zbog porasta oboljenja uzrokovanih niskim nivoom vežbanja i velikom [[gojaznost|gojaznošću]] kao i starenjem stanovništva u razvijenim zemljama.

Ovo je idealizovana, složena slika populacionih promena u ovim zemljama. Model je uopštavanje koji može da se primeni na ove zemlje kao grupu, ali ne može da adekvatno opiše pojedinačne slučajeve. To je opseg u okviru kojeg će danas nerazvijene zemlje prolaziti. Mnoge zemlje kao što su [[Istočnoazijski tigrovi]], [[Narodna Republika Kina|Kina]], [[Brazil]] i [[Indija]] su prošli kroz Model demografske tranzicije veoma brzo zahvaljujući brzim socio-ekonomskim promenama. Neke zemlje, posebno afričke drževe, nemaju ustaljeni tok demografske tranzicije zbog uticaja stragnantnog ekonomskog razvoja i uticaja [[AIDS|SIDE]].

== Faza 2 ==

Ova faza dovodi do rasta populacije i drastičnog pada stopa mortaliteta. Promene koje su dovele do ove faze u Evropi je pre svega bila [[Agrarna revolucija]] u 18. veku. Zemlje koje su danas u ovoj fazi su [[Nigerija]], [[Kenija]] i [[Bangladeš]]. Pad stope mortaliteta je uslovljen pre svega uticajem 2 vrste faktora:

* Prvo, poboljšanjem ishrane koja je posledica većih prinosa u poljoprivrednoj proizvodnji, i koja je smanjila smrtnost od gladi. Ova poboljšanja u poljoprivrednoj proizvodnji uključuju [[rotacija kultura|rotaciju kultura]], [[selekcija|selekciju]] i nove tehnologije u semenarstvu. U Engleskoj, veće bogatstvo je omogućilo ljudima de rade na svojim farmama manje i da se ranije žene, što je doprinelo industrijskom razvoju i istovremeno neznatno povećalo stopu nataliteta. Drugi faktor u vezi hrane je bio uvođenje krompira i kukuruza sa američkog kontinenta. Ove nove kulture su prihvaćene u ishrani Evropljana, posebno u Severnoj Evropi. Ove vrste su imale drugačiji vegetacioni period pa nisu kao većina dotadašnjih vrsta loše rađala kada su bile nepovoljne godine, tako da je stanovništvo imalo uvek jedan siguran izvor hrane. Danas u zemljama u razvoju, promene su nastale na osnovu povećanja poljoprivrednih prinosa na osnovu [[visokoproduktivne vrste|visokoproduktivnih vrsta]] i ostalih poboljšanja u farmerskoj tehnici tipičnih za [[Zelena revolucija|Zelenu revoluciju]]. Rastuće znanje o bazičnoj [[prehrana|ishrani]] i korišćenje [[protein]]a, vitamina i minerala u raznovrsnoj ishrani je takođe popravilo zdravlje u zemljama sa [[neishranjenost|pothranjenim stanovništvom]].

* Drugo, značajni napredci napravljeni u javnom zdravlju koji su redukovali mortalitet, posebno kod odojčadi i male dece. Zapravo to i nisu sami medicinski preparati, koliko poboljšanja u vodosnabdevanju, uvođenju [[kanalizacija|kanalizacije]] , lična [[higijena]] koja je posledica rastućeg znanja o uzrocima pojedinih bolesti. Zapravo, verovatno najvažniji faktor je rastuća pismenost žena povezana sa javnim zdravljem i edukacionim programima u kasnom 19. veku i ranom 20. veka. U zemljama u razvoju pristup [[kontrola rađanja|kontracepciji]] da bi se sprečila [[AIDS|SIDA]], [[vakcinacija]], i prisustvo [[antibiotik|antibiotika]]a su takođe značajni faktori.

Posledica pada mortaliteta u fazi 2 je ogroman rast stanovništva ili [[populaciona eksplozija]] jer je velika razlika između stopa smrtnosti i rađanja. Mora se primetiti da ovaj rast nije posledica velikih stopa nataliteta već pada smrtnosti. Ove promene su se desile u Severozapadnoj Evropi tokom 19. veka zahvaljujući "[[Industrijska revolucija|Industrijskoj revoluciji]]. Tokom druge polovine 20. veka manje razvijene zemlje su ušle u fazu 2, što je prouzrokovalo rasprostranjenu populacionu eksploziju zbok koje su danas zabrinuti demografi.

Faza 3 vodi stanovništvo ka stabilnosti kroz pad stope nataliteta. Uopšte, pad stope nataliteta je u razvijenim zemljama počeo krajem 19. veka u Severnoj Evropi i nastavio da opada tokom narednih decenija. Mnoge zemlje su trenutno u ovoj fazi uključujući Indiju, Meksiko i Brazil. Postoji par faktora koji doprinose ovom eventualnom padu, mada neke od njih nisu potvrđene:

* U ruralnim predelima je počela da opada stopa mortaliteta u detinjstvu, pa roditelji uviđaju da nemaju potrebu za velikim brojem dece da bi osigurali konforan život u starosti. Kako je stopa smrtnosti dece nastavila da opada, a prihodi su se povećali tako da roditelji mogu da budu sigurni da će im par dece biti dovoljan da pomogne u porodičnom biznisu i nezi u starosti, a dovoljan je i da zadovolji i emocionalnu potrebu za decom.

* Rastuća pismenost ženskog stanovništva i zaposlenosti su poboljšali status žena. Vrednost žena se mora posmatrati odvojeno od trudnoće i materinstva. U nastavku, kako su se žene uključile u radnu snagu one su svoj život podelile između porodice, i posla u kojem su sa drugim ženama nastojale da izađu iz izolacije. Unutar porodice žene postaju jako uticajne u odlučivanju o trudnoći.

* Poboljšanja u kontraceptivnoj tehnologiji je sada glavni faktor, ali kontraceptivna sredstva nisu bila dostupna u 19. veku tako da nisu doprineli padu stanovništva u Evropi. Pad fertiliteta se duguje kako promenama u vrednosti dece, tako i dostupnosti kontraceptivnih sredstava i znanja kako se koriste. Danas postoji bliska povezanost između fertiliteta i upotrebe kontracepcije, jer to verovatno znači da one porodice koje su rešile da ograniče veličinu porodice pomoću kontracepcije znaju da je to najlakši i najefikasniji način za to. U nekim zemnjama rađanje ne opada uopšte ili samo malo zbog tradicionalnih religijskih verovanja koje inhibiraju upotrebu kontracepcije ( u katoličkim zemljama i nekim muslimanskim).

== Faza 5? ==

Originalni Model demografske tranzicije ima samo 4 faze, ali je sada široko rasprostranjeno prihvatanje faze 5 da bi se opisao demografski razvoj zemalja kao što su [[Nemačka]], [[Švedska]] i [[Italija]] čije su populacije ispod nivoa za prostu zamenu. To znači da postoji pad stanovništva uslovljen prirodnim faktorima jer je stopa nataliteta opala ispod stope mortaliteta.

<br />