Stefan Lazarević – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Poništena izmjena 4461885 korisnika Mladifilozof (razgovor) |
|||
Red 1:
{{radovi}}
{{Vladar (SR)
| ime = Stefan Lazarević
| slika = Esteban Lazarević.jpg
| opis_slike =Freska iz crkve [[Manastir Manasija|manastira Manasije]],</br>[[1418]]. godine
| datum_rođenja = [[1377]].
| mesto_rođenja = Kruševački Grad
| država_rođenja =
| datum_smrti = [[19. jul]] [[1427]].
| mesto_smrti = Glavica kod [[Kragujevac|Kragujevca]]
| država_smrti =
| sahranjen = [[Manastir Koporin|Koporin]]/[[Manastir Manasija|Manasija]]
| funkcija = Knez i despot Srbije
| vladavina = [[1389]]/[[1393]] — [[1402]],</br>knez Srbije</br>[[1402]] — [[1427]],</br>despot Srbije
| datum_krunisanja =
| prethodnik = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]]
| naslednik = [[Đurađ Branković|Đurađ]]
| dinastija = Lazarevići
| otac = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]]
| majka = [[Milica Hrebeljanović|Milica]]
| supružnik = [[Jelena Gatiluzijo|Jelena]]
| deca = nije ih imao
}}
'''Stefan Lazarević''' poznat i kao '''Stevan Visoki''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]) je bio sin kneza [[Lazar Hrebeljanović|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem [[despot]]a (1402—1427).
Nakon očeve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, maloletni Stefan i njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanović|Milica]] su učinili [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Branković|Brankovića]].
Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon čega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovića]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref>Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>[http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine]</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa.
[[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovića|zemlje Brankovića]], čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovići]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevići]] uz drugu zaraćenu stranu.
Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Mačva|Mačvu]], [[Beogradska tvrđava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]].
Sukobi u Srbiji su okončani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Đurađ Branković]] postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšić|Balše III Balšića]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko čijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlečana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleđuje ga sestrić [[Đurađ Branković]].
Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|političkom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se uređuje život u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvećem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojačao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SĆ">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>.
Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivačka škola]]'').
[[Srpska pravoslavna crkva]] ga je [[Kanonizacija|kanonizovala]] 500 godina nakon njegove smrti [[19. jul]]a [[1927]]. godine i slavi ga [[1. avgust]]a (19. jula po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) kao ''svetog Stefana despota Srpskog''.
== Poreklo i porodica ==
{{main|Lazar Hrebeljanović|Milica Hrebeljanović}}
[[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanović]], otac Stefana Lazarevića, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]]
Stefan Lazarević je rođen, najverovatnije, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara.
Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge [[Milica Hrebeljanović|Milice]], koja je pripadala bočnoj liniji [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjić|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevići|Broj=5}}</ref><ref name="Česi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>.
Stefan Lazarević se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, ćerkom [[Frančesko II Gatiluzijo|Frančeska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Đenova|đenovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />.
== Život i vladavina ==
=== Borba za vlast ===
{{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanović|Vuk Branković}}
Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaić]]</ref> Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujući sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Dević">[http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ Вук није био Бранковић]</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjića,<ref name="Sabalić">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO]</ref> čime je izrazio pretenziju na nasleđe [[Dušanovo carstvo|Carstva]].
Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] i [[Mletačka republika|Mlečani]] primali kao glavnog među srpskom gospodom.<ref>{{ISN II}}</ref> Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga moćnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref>
Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanović|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" />
=== Prihvatanje vazalstva ===
{{main|Kneginja Milica|Vazal}}
[[Datoteka:Milica_Ljubostinja1.jpg|thumb|left|thumb|[[Kneginja Milica]], Stefanova majka i namesnica koja je vladala umesto njega tokom maloletstva.]]
Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave [[Borač (tvrđava)|Borač]] i [[Čestin (tvrđava)|Čestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knić]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] učinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarević|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]].
Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji.
Sukobi na srpsko-ugarskoj granici, nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />.
Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Početkom [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]]<ref name="ISN" />.
Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica.
=== Pad Vlaške, Bugarske i Kosova ===
{{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovića}}
Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. Iste godine, Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i uništio tzv. Trnovsku Bugarsku, kojom je, do tada, vladao muž Stefanove sestre Dragane, [[Jovan Šišman]].<ref name="ISN" /> Posle ovoga, mnogi učeni ljudi napustili su Bugarsku i potražili utočište u okolnim hrišćanskim zemljama, među kojima je bila i Stefanova Srbija.
[[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirče Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarević.]]
Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila).
Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirča Stariji|Mirče Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili [[Marko Kraljević|Marko Mrnjavčević]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšić]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin.
Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]].
Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su učestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemačke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu<ref name="Nikol">-{David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]].}- ISBN 978-1-85532-918-8 {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.])</ref>.
[[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.]]
Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa<ref name="Nikol" />.
Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao praktično neizbežan<ref name="GO" />.
Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarević|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vuković Branković|Grguru]], [[Đurađ Branković|Đurđu]] i [[Lazar Vuković Branković|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />.
=== Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele ===
Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, nije postigao nikakav uspeh, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]], zbog koje ''malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima''<ref name="ISN" />.
[[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrđava)|tvrđave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]]
Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojić]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvić]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] [[Nikola Zojić]] i [[Novak Belocrkvić]] pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Peć]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu [[Ostrvica (tvrđava)|Ostrvicu]], čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />.
U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomučenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju.
Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio.
=== Bitka kod Ankare i smrt Bajazita ===
{{Glavni članak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}}
[[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|minijatura|Stefanov gospodar, sultan [[Bajazit]], nakon [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]] je zarobljen Tatara i ubijen.]]
Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrđeno [[Brskovo]]. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvečanski grad|Zvečan]], [[Jeleč]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića.
Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistočnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vođstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare).
U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Čelebija|Musom]]) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru [[Istoričar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novaković]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]]. </ref>, uspeo da se probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]], ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />.
Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarević|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je preminuo početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|dinastički rat oko vlasti]].
=== Beg u Carigrad i titula Vizantije ===
{{main|Despot (titula)}}
[[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarević|Vuk]] i Stefan Lazarević (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]]
Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], ćerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Frančesko II Gatiluzio|Frančeska II]] i rođene sestre Jovanove supruge Irine.
Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Đurađ Branković]], a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>
=== Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice ===
{{Glavni članak|Zemlja Brankovića|Gračanička bitka}}
Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletačka republika|mletačkih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gračanica|Gračanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" />
[[Datoteka:Vuk Branković.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Branković]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazareviću [[Zemlja Brankovića|njegove zemlje]].]]
[[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gračanice, poprište bitke Lazarevića i Brankovića.]]
Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Đurađ Branković]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatković]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskačić]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}.
Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Đurađ Branković]]. "''A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zaključio sporazum sa nizom [[Hrišćanstvo|hrišćanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća [[harač]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
=== Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu ===
{{main|Žigmund Luksemburški}}
[[Datoteka:Sigismund Dürer.jpg|thumb|175px|Stefanov novi gospodar, [[Žigmund Luksemburški]].]]
Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je već držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Mađarin|Filip de Skolaris]].
Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Češka|Češku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]].
1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" />
=== Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat ===
{{Glavni članak|Oblast Brankovića|Prvi skadarski rat}}
U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istočna Srbija|istočnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Čelebija|Sulejmanom]].
[[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrđava]], koju je Stefan Lazarević dobio na korišćenje od ugarskog kralja Žigmunda.]]
Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću [[milica Hrebeljanović|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca.
2. decembra iste godine, u [[Borač (tvrđava)|Borču]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovčanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Ćosović">[https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html Sloveni u doba Nemanjića]</ref> U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.<ref name="Ćosović"/> U članu 5 je stajalo:
{{citiranje|"Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti."<ref>„Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Član 5. povelje Dubrovčanima}}
Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i [[Mara Lazarević Branković|Mara Branković]] sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />.
Početkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletačka republika|mletačke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Đurađ II Balšić|Đurađ II Stracimirović]], svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />.
On je pomoć u borbama zatražio od [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarević]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratačke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovići]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen.
{{radovi}}
{{Vladar (SR)
Linija 186 ⟶ 363:
{{citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Mavro Orbin]]}}
Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrđava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a naročito je stradala [[Priština]], o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i [[mačva]]nski ban [[Jovan Morović]], a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfrić-
Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Čelebija]], prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
=== Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika ===
{{main|Musa Čelebija|Sulejman Čelebija}}
Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
[[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Čelebija]], novi Stefanov saveznik.]]
Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz.
Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] između dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrđava|tvrđave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad|Carigrada]], a Musine i Stefanove snage su potučene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />.
Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i [[Lazar Branković|Lazara Brankovića]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i budu zarobljeni. Srpske prinčeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfrić-Brankovići" />
Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirča Stariji|Mirče]], stigli u [[Golubački Grad|Golubac]] krajem jula ili početkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="Konst" /><ref name="ISN" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su početkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]].
Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" />
=== Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem ===
[[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrđenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]]
Ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio [[Srebrenica|Srebrenicu]], poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu [[1411]]. godine.<ref>http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html</ref>
Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom jula boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''učinio istinitu ljubav sa zapadnima''<ref name="Konst" />, a [[Jovanka Kalić]] navodi ''da je otada često odlazio u Budim i da se otuda nije vratio bez novih poseda koje mu je ugarski vladar štedro darivao'' i dodaje da su mađarski izvori iz tog doba ''razglasili da se srpski despot sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja''<ref name="ISN" />. Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloč]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />.
Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanić|Ostojom]], čime su okončani višegodišnji sukobi. Pod njegovom kontrolom je ostala [[Usora (oblast)|Usorska oblast]], dok je [[Srebrenica|Srebrnicu]] ustupio despotu Stefanu<ref name="ISN" />. Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]] [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]] [[Kosače|Kosaču]], koji se približio Žigmundu.
U maju iduće [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do pomirenja između Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su se pojavili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih vladara i velmoža.
U isto vreme, Stefanova druga sestra [[Mara Lazarević Branković|Mara]] se povezala sa njim u ime svog sina [[Đurađ Branković|Đurđa]], koji je bio vazal Musi, i pokušala da ih pomiri. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradić [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto.
Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, oni su izašli iz Musinog logora i uputili se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali su umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli u njega kroz kapije koje su im otvorili opsađeni.
Đurađ Branković se potom, preko [[Solun]]a, vratio u [[jesen]] 1412. godine u Srbiju i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice.
=== Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda ===
{{main|Mehmed I}}
Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Ćustendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Čemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljačkao je, dok se sam [[Uglješa Vlatković]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]].
[[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrđave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]]
[[Datoteka:Mehmed I.jpg|minijatura|175px|Sultan [[Mehmed I]], novi Stefanov gospodar.]]
Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrđava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrđava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrđava)|Lipovac]], kao i čitav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrđava Stalać|Stalać]], čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovčani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Braničevo (oblast u Srbiji)|Braničevo]]<ref name="ISN" />.
Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobrič (Srbija)|Dobriču]] kod [[ušće|ušća]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, uključujući i vojskovođu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon čega je nastavljen put ka [[Ovče polje|Ovčem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranić i [[Jovan Morović]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Đurađ Branković]]<ref name="ISN" />.
Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Čamorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se naročito istakao veliki [[čelnik]] [[Radič Postupović]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />.
=== Period mira u Srbiji i borbe u Bosni ===
{{main|Srpska despotovina|Kraljevina Bosna}}
[[Datoteka:Bosnia around 1412-sh.png|minijatura|Podeljenost Bosne oko 1412. godine.]]
Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleća [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukčić]] je napao posede [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. ({{ISN II}})}}
Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvečan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju [[Jovan Morović|Jovana Morovića]]<ref name="ISN" />.
Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenović|Pavla Radenovića]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanić|Ostoja]] i [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]], što je dovelo do sukoba između [[Pavlovići|Pavlovića]] i [[Kosače|Kosača]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Mađarske|mađarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguće sprovesti<ref name="ISN" />.
U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katoličanstvo|katoličkih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" />
[[Datoteka:Manastir-manasija-despotovac-serbia-atipiks.jpg|thumb|left|[[Manastir Manasija]], Stefanova zadužbina]]
Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletačka republika|Veneciji]], da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />.
Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />.
=== Rat sa Mlečanima za zetsko primorje ===
{{Glavni članak|Balša III Balšić|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}}
Stefanov sestrić, [[Balša III Balšić|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletačka republika|Mlečanima]], čime je otpočeo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo preminuo na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine.
Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]]{{Napomena|[[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]] je bio oženjen [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšić|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su počeli da šire i [[Dinastija Crnojevića|Đuraševići]] iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima<ref name="ISN" />.
[[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrđave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]]
Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara.
Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen{{Napomena|Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovići]], koji su za to nagrađeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />.
Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću [[Đurađ Branković|Đurđu]], koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrđava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušće|ušću]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšići]]ma, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar.
Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]], između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. ''Vučitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />.
=== Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita ===
{{main|Murat II|Husitski ratovi}}
Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref>{{ISN II}}</ref>
[[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Češkoj. Stefan je poslao konjanike mađarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]]
Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Češka (Bohemija)|Češku]], posle pobune Husita.
Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i mađarskog štićenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim štićenikom [[Radu II|Raduom II]].}}
Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovačka republika]] je u [[avgust]]u omogućila svojim građanima u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:''„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“''. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija.
Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije.
=== Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova ===
{{main|Tvrtko II|Đurađ Branković}}
Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref>http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html</ref> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i [[Dinjičići]], opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko [[podgrađe]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišćenu tokom opsade.
[[Datoteka:Djuradj Esfigmen.jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Đurađ Branković]], sin [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] i Stefanove sestre Mare.]]
Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa događaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. [[Miodrag Purković]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}}
Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrđava|tvrđave Beograd]] i [[Golubački Grad|Golubac]], [[Mačva|Mačvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Mačva<ref name="ISN" /> je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Mađarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Đurađ Branković|Đurađ]] posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}}
Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletačka republika|Mlečanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija.
Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrđava|Niš]], u februaru otpočele opsadu [[Tvrđava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrđenja<ref name="NB">{{GA-NB}}</ref><ref name="DSD" /> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>.
=== Pobuna rudara u Srebrenici i smrt ===
Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref>{{ISN II}}</ref> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovački]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}}
U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], čiji se posed nalazio na saobraćajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />.
[[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevića u dvorištu crkve u Markovcu]]
Despot Stefan Lazarević je iznenada preminuo u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srčani udar|srčanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i preminuo, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:''„Po Đurđa, po Đurđa“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazareviću|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovačkim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" />
Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanović]] smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod ključem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news |first=M |last=Marković |authorlink= |coauthors= |title=Nauka već dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work= |publisher=[[Večernje novosti|Večernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikčević |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je urađena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]]. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu [[Vuk Lazarević|Vuku]], dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija braničevska|braničevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />.
== Zadužbine Stefana Lazarevića ==
Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne<ref name="Vasa" />.
[[Datoteka:Monastery Manasija - Serbia.JPG|thumb|desno|275|thumb|Manastirska crkva u Manasiji]]
Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvećena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za [[Moravski stil]], spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Dečani|dečanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseća na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je očuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila.
Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvećen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u [[Beogradska tvrđava|Beogradskoj tvrđavi]] i danas se čuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />.
[[Datoteka:Manastir_pavlovac1.jpg|thumb|left|250|thumb|Manastirska crkva u Pavlovcu]]
Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinča|manastir posvećen Vavedenju]] u [[Vinča|Vinči]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasić]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudničko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Članak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potiče iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudničko|Rudničko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]] potiče sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}.
Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tačno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Članak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjačkoj klisuri|manastir posvećen Blagoveštenju]] u [[Gornjačka klisura|Gornjačkoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, čije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Članak=Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica}}</ref>.
Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas.
== Književni rad ==
Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove.
Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnička]] [[poslanica]] upućena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoričar književnosti]] [[Jovan Deretić]] navodi da je ''jedan od najlepših kraćih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanović]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je početkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />.
U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retorički ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se sreće u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />.
Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarević''|accessdate=26. 10. 2010.}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima budućim“'', koji je preveden između [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />.
== Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića ==
[[Datoteka:Dragon_order_insignia.jpg|mini|180p|Simbol viteškog reda Zmaja, kome je Stefan pripadao.]]
[[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjića postao je simbol despota Stefana Lazarevića]]
Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja ''poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi [[istorija Srbije u srednjem veku|srednjovekovne Srbije]]''<ref name="KIS" />.
Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] (1396).
Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], čiji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletačka republika|Mlečanima]]. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovčana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi.
=== Unutrašnje reforme ===
Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" />Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrđava|Smederevo]], [[Golubački Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Teočak|Teočak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na čijim čelima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletačka republika|Mlečanima]], pri čemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />:
#''nad veštmi načelniki'' (''načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'')
#''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij čin'' (''članovi despotovog saveta'')
#''treći vnetrešnji čin'' (činovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'')
Najviši državni činovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />.
[[Datoteka:Serbian Despotate (1422)-sr.svg|thumb|left|350|thumb|Mapa Srpske despotovine, oko 1422. godine]]
Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]].}}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrđava|utvrđenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjićkoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]] bio [[kefalija]], njega od početka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanička vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />:
#u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju
#u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranična oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta
#u najužem smislu, tzv. ''potečica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljačka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti.
Već krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unče]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unče (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harač''.
=== Privreda i razvoj gradova ===
[[Datoteka:Zakon_o_rudnicima.jpg|thumb|250|thumb|desno|Ilustracija iz prepisa ''[[Zakon o rudnicima|Zakona o rudnicima]]'' ([[16. vek|XVI vek]])]]
Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri čemu veći deo potiče iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veći centri bili su [[Trepča (srednjovekovni rudnik)|Trepča]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporiće|Koporići]] i [[Ostraća]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Početkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livađe]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajača|Zajače]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovači (Raška)|Kovači]])<ref name="ISN" />.
Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušća [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima [[Desanka Kovačević-Kojić|Desanke Kovačević Kojić]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među [[uvoz]]nim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voće]], [[vino]], [[Sočivo (biljka)|sočivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|goveđe]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]će kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[ćumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su:
:Drastično povećanje [[carina]] na uvoz.
:Obeležavanje [[srebro|srebra]] čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina.
:Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije<ref name="ISN" />.
[[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupačkog podgrađa]]
Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrđava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovića kula|Vučitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jeleč]]) i drugim trgovačkim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Mačva|Mačvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Mađarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrđava Ravno|Ravno]] ([[Ćuprija (grad)|Ćuprija]]) i [[Paraćin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupački Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Čačak|Čačka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovačević Kojić navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />.
=== Beograd u doba despota Stefana ===
{{Glavni članak|Beograd u doba despota Stefana}}
[[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronađeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevića sa Mitropolijske crkve u Beogradu]]
Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovčana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Mađarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katoličanstvo|katolička]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />.
[[Datoteka:Severni_bedem3.jpg|thumb|desno|350|thumb|Severni bedem Gornjeg Grada iz doba despota Stefana]]
[[Beogradska tvrđava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja:
*[[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]])
*Srpsko [[podgrađe]] je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište
Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrđava)|kompleksom Mitropolije]].
=== Razvoj kulture ===
Početkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treći tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa [[Grčki jezik|grčkog]], popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />.
[[Datoteka:Srpski psaltir - zemlja i more.jpg|thumb|left|250|thumb|Jedna od stranica [[Srpski psaltir|Srpskog psaltira]]]]
Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramatički]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''već konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje praktičnim<ref name="MAca" />.
Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SĆ" />. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SĆ" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubački Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivačka škola'' i koji postaje ''najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivačkih radionica)<ref name="MAca" />.
[[Datoteka:Monastère de Kalenić.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kaleniću]]
Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mlađeg]] (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretić|Jovana Deretića]] ''njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoće da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, početkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Dečanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Dečanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />.
Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenić]], čija crkva spada među najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenić">{{GA-SNS}}</ref>.
[[Datoteka:Despotovac_l_Manastir_Manasija_001.jpg|thumb|desno|270|thumb|Donžon kula i crkva u Manasiji]]
Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševački Grad]] i [[Ravaničko utvrđenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrđava u doba Stefana Lazarevića|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi]], kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu<ref name="Mare" />. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrđenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-4-2</ref>, u Stalaću 19.5<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“'', [[Beograd]] [[2009]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, u [[Maglič]]u oko 20<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“'', [[Beograd]] [[2008]]. ISBN 978-86-908427-9-7</ref>, dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />.
[[Datoteka:Sveti_ratnici_Manasija.jpg|thumb|left|300|thumb|''Sveti ratnici'' (deo freske iz manastira Manasije)]]
Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenić|Kaleniću]], nastalo oko 1413. godine<ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref><ref name="KIS" />. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoričara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojčić|Svetozara Radojčića]], živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />:
:laki svetli [[kolorit]]
:prigušenu plastičnost [[Čovek|ljudskih]] likova
:veoma naglašene [[prava (linija)|linije]]
Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada među remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takođe ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] čuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pričešće [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />.
== Stefan Lazarević u epskoj poeziji ==
{{main|Kosovski ciklus}}
''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Čajkanović]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti<ref name="Čajkan" />:
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |
:...„Srbi braćo, od boja junaci
:Sijecite srpske krvopije!
:Gonite ih Šami i Medini,
:Da se k nama više ne povrate.“
:Pa odande Turke potisnuše,
:Sve ih gone, nigda ne prestaju,
:Doćeraše moru debelome,
:Prećeraše Šami i Medini.
:Tadaj Stevan na obalu dođe,
:Turski topuz u more bacio,
:I ovako tiho govorio:
:„Kada topuz iz mora izaš'o,
:Onda Turčin preko mora preš'o
:I Kruševca moga osvojio,
:Opet srpsko carstvo zadobio.“
:Pa se s vojskom u Kruševo vrati.
:Kada bio na gradsku kapiju,
:Kad mu topuz visi o kapiji,
:Pogleda ga i topuz poznade,
:Onda Stevan vojsku zastavio,
:Pa ovako vojsci govorio:
:„Hrabri Srbi, moji vitezovi
:Mi moremo i konji nam mogu,
:Al' zaludu kad nam Bog ne dade,
:Ovo carstvo više za nas nije,
:Naši stari vrlo plahi bili,
:Kod miloga Boga zgriješili,
:Bog nam dao tursku krvopiju,
:Ne bi l' smo se opet povratili
:I milome Bogu ugodili,
:Jeda bi nam gr'jehe oprostio,
:Pak nam srpsko carstvo poklonio“
|-
| style="text-align: center;" | ''Epska narodna pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|Visoki Stevan i car Bajazit]]''
|}
*putovanje po svetu
*rođenje Janka i Janje
*neuspešna borba sa [[Turci]]ma
On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Čajkan">{{VČ-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Čajkan" />.
Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanović|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilić zmajski sin|''„Miloš Obilić zmajski sin“'']]</ref>, čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljević|Marka Kraljevića]]<ref name="Čajkan" />.
U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu''. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banović Sekula|Banović Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj način pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Čajkan" />. Slična mitološka priča, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]].
Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama<ref name="Čajkan" />.
== Popularna kultura i nasleđe ==
[[Datoteka:Despot_Stefan_Kalemegdan.jpg|thumb|Spomenik despotu Stefanu na [[Kalemegdan]]u]]
Njegov lik se pojavljuje u filmu [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]], iz [[1989]]. godine.
Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''.
== Napomene ==
{{Napomene}}
== Reference ==
{{spisref|2}}
== Literatura ==
'''Primarni izvori:'''
* ''Žitije svetoga kneza Lazara''
* [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''
'''Naučni radovi:'''
* {{VM-PM}}
* {{SR-PSV}}
* {{ISN II}}
* {{ODB}}
* {{GO-IV}}
* {{VČ-SRF2}}
* {{AVRLj-SD}}
* {{JD-KIS}}
* {{AV-DSD}}
* {{JD-ISK}}
== Vidi još ==
*[[Vuk Branković]]
*[[Marko Mrnjavčević]]
*[[Milica Hrebeljanović]]
*[[Srpska despotovina]]
*[[Istorija Srbije u srednjem veku]]
== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Stefan Lazarević}}
* [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarević] (SPC)
* [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarević] (balkanmagazin.net)
* [http://www.sv-jelisaveta.org.yu/holidays_alone.php?ArticleId=%20319 Sv. despot Stevan Visoki]
* [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarević: Slovo ljubve]
* [http://istorijska-biblioteka.wikidot.com/art:sporazum-u-tati Istorijska biblioteka:Sporazum u Tati]
*[http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa Istorijska biblioteka: Konstantin filozof o bici kod Nikopolja]
*[http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 Srpski vitezovi reda Zmaja]
{{niz|
pre=[[Lazar Hrebeljanović]]|
spisak=Knez Srbije</br>([[1389.|1389]] — [[1402]])|
posle=Srbija [[1402]]. godine postaje despotovina.|
}}
{{niz|
pre=Srbija je bila kneževina.|
spisak=[[Srpska despotovina|Despot Srbije]]</br>([[1402]] — [[1427]])|
posle=[[Đurađ Branković]]}}
[[Kategorija:Srpski vladari]]
[[Kategorija:Rođeni 1377.]]
[[Kategorija:Umrli 1427.]]
[[Kategorija:Otomanski vazali]]
[[Kategorija:Istorija Srbije u srednjem veku]]
[[Kategorija:Nacionalni mitovi]]
{{Link FA|sr}}
=== Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika ===
| |||