Rimska književnost – razlika između verzija

Rimska književnost tradicionalno se deli na pet razdoblja:

 

 

 

 

{{Periodi u književnosti}}

Jedina istorijska ličnost koja se u ovom periodu i na književnom planu izdvaja svojom individualnošću bio je državnik [[Apije Klaudije Ceko]] (''Appius Claudius Caecus''), graditelj [[Apijev put|Apijevog puta]]. Još u [[Ciceron]]ovo doba postojao je tekst njegovog govora iz 280. st. e. protiv sklapanja mira s [[epir]]skim kraljem [[Pir]]om. Bavio se i pesništvom i sastavio zbirku izreka (''Sententiae'') u saturnijskom stihu.

 

Sredinom 3. veka st. e. Rimljani su krenuli u osvajačke ratove van [[Italija|Italije]]. Za vreme [[Punski ratovi|punskih ratova]] rimska kultura dolazi u dodir s kulturama drugih naroda na [[Sredozemlje|Sredozemlju]] koji na svim poljima umetničkog stvaralaštva vrše snažan uticaj na Rimljane. Kad je krajem trećeg punskog rata osvojena [[Antička Grčka|Grčka]], helenizacija prodire u sve pore rimskog društva. Ona se naročito odražava u književnosti, koja dobija nov polet u kontaktu s vrhunskim ostvarenjima grčke književnosti. Njena raznolikost i visok umetnički nivo podstiču rimske autore da na latinskom jeziku stvaraju iste književne oblike.

 

Burna društvena zbivanja krajem 2. i početkom 1. veka st. e. u Rimu, kako na unutrašnjem planu (reforme braće Grakha, ustanci robova, građanski rat između [[Gaj Marije|Marija]] i [[Kornelije Sula|Sule]]) tako i u spoljnoj politici (rat s Kimbrima i Teutoncima, rat s Jugurtom), doveli su do velikog procvata govorništva. Od prirodnog načina govorenja, čiji je glavni predstavnik bio Katon, u oblikovanju govora sve se više pažnje, pod uticajem grčkih retorskih škola koje se otvaraju u Rimu, posvećuje umetničkoj doteranosti govora i nastupu samoga govornika. Znameniti su govornici bili braća [[Tiberije Sempronije Grakho]] (''Tiberius Sempronius Gracchus'') i [[Gaj Sempronije Grakho]] (''Gaius Sempronius Gracchus''), te [[konzul]]i [[Marko Antonije]] (''Marcus Antonius'') i [[Lucije Licinije Kras]] (''Lucius Licinius Crassus'').

 

 

Ovo se radzbolje često naziva i »zlatnim vekom«, zato što je rimska književnost u njemu dostigla svoj najveći procvat. Helenističko obrazovanje ne služi više za puko oponašanje grčkih uzora već kao podsticaj da se umetničkim latinskim jezikom obradi rimska tematika i tako stvore samosvojna dela koja ravnopravno stoje uz grčka, a ponekad ih čak i nadmašuju. U Ciceronovo doba od 80. do 30. st. e. cveta pretežno proza, a u Avgustovo doba od 30. st. e. do 14. n. e. najviše vrhunce dostiže poezija.

 

 

Od proznih književnih rodova vrhunac dostiže govorništvo, čemu su doprinela društvena previranja nakon Suline diktature koja će dovesti do propasti republike. Najveći rimski govornik, po kojem ovo doba i nosi ime, bio je [[Marko Tulije Ciceron]] (''Marcus Tullius Cicĕro'', 106―43. st. e.), rodom iz Arpina. Ravoj latinskog jezika i stila dostigao je u Ciceronu svoj vrhunac. Nijedan rimski autor nije na evropsku kulturu sve do naših dana izvršio tako veliki uticaj kao Ciceron. Kao književnik svestranih interesa ostavio je opus koji se deli u četiri grupe: 1. govori, 2. retorska dela, 3. filozofska dela i 4. pisma.

Pod uticajem [[Aleksandrijska poezija|aleksandrijske poezije]], koja je grčkom [[ep]]u [[Homer]]ovog tipa suprotstavila manje pesničke forme, obrazovala se u Rimu grupa pesnika koji su se svojim estetskim stavovima suprotstavljali starim rimskim epičarima, prvenstveno Eniju, i koji su se nazivali novi pesnici ''(poētae novi)'', a prema grčkom obliku "νεώτεροι" (»noviji«) obično ih zovemo »[[neoterici]]«. Najveći među njima bio je [[Gaj Valerije Katul]] (''Gaius Valerius Catullus'', oko 83―54. st. e.), rodom iz Verone, od koga je sačuvana zbirka od 116 pesama u različitim metrima. Osim dve veće elegije, brojnih manjih, te oštrih, lično intoniranih epigrama, pa pesama prijateljima, gozbenih pesama i sl., najveći i najvredniji deo čine pesme s ljubavnom tematikom. Kroz njih možemo pratiti uspon i pad Katulove ljubavi prema Klodiji, ženi iz visokog društva koju pesnik zove Lezbijom, prema ostrvu [[Lezbos]]u ― domovini najveće grčke pesnikinje Sapfe. Subjektivna Katulova [[lirika]] predstavlja novinu u rimskoj književnosti i snažno će uticati na kasniji razvoj pesništva. Važnost Katula je i u tome što je u rimsku poeziju uneo neke grčke [[Metrika|metričke]] oblike i što je, ugledajući se na aleksandrijske pesnike, veliku pažnju posvećivao brižljivo doteranom izrazu, čime je obogatio pesnički jezik.

 

 

Dok je u Ciceronovo doba cvetala proza, u [[Avgust (rimski car)|Avgustovo]] doba svoje umetničke vrhunce dostiže poezija. Nakon stogodišnjeg razdoblja građanskih ratova nastupio je dugotrajan mir koji je omogućio procvat umetničkog stvaralaštva na svim poljima. U sređenim političkim prilikama, oslanjajući se na tradiciju rimske književnosti s jedne strane i ugledajući se sve više na starije velike grčke autore, a manje na helenističke, pesnici ovoga doba svojim talentom stvaraju dela najviše umetničke vrednosti i stoga ovo doba nazivamo klasicizmom u rimskoj poeziji. Njoj je snažan podsticaj dao i sam Avgust, koji je u duhu ideja svoje obnove rimskog društva težio za slavljenjem rimske veličine i svojih ličnih zasluga. Ali ta je poezija daleko nadmašila svoju propagandnu funkciju koja joj je prvobitno bila namenjena i uzdigla se do univerzalnih estetskih vrednosti.

Najveći prozni pisac Avgustovog doba bio je istoričar [[Tit Livije]] (''Titus Livius'', 59. st. e. ― 17. n. e.), rodom iz Patavija. On je napisao opsežno delo ''Od osnivanja grada'' (''Ab urbe condĭta'') u 142 knjige, od kojih se sačuvalo 35. U njemu je prikazana istorija Rima od njegovog osnivanja do 9. godine st. e. U želji da prikaže uspon i slavu Rima, Livije nekritički prilazi istorijskim činjenicama i idealizuje rimsku prošlost, pa je nazvan i hvaliteljem prošlosti (''laudātor tempŏris acti'') Zanimljivost, jednostavnost i iskrenost njegovog pripovedanja doneli su Liviju popularnost tokom mnogih vekova.

 

 

U ovom razdoblju prozna produkcija gotovo je jednako brojna kao i pesnička. Za prozno stvaralaštvo katakteristična je reakcija na Ciceronov klasičan prozni stil, napuštanje obrazaca grčke književnosti, povratak rimskim piscima iz arhajskog doba, ali i stvaranje inovacija u stilu, jeziku i književnim rodovima. U rimskoj književnosti nastaju basna, [[roman]] i epigram. Poetski jezik prodire i u prozu, a dolazi i do preklapanja književnih rodova. Mnogi pisci nisu više Rimljani ili Italici, već potiču iz provincija.

[[Plinije Mlađi]] (''Gaius Plinius Secundus'', 62―113) ostavio je deset knjiga pisama dvojakog karaktera: korespondenciju s carem Trajanom, koja nije bila namenjena za javnost, te veći veći broj pisama određenih za objavljivanje, svojevrsnih književnih eseja. U prvoj grupi najvažnija su ona pisma koja se odnose na hrišćane, a u drugoj grupi ona koja opisuju savremene društvene i kulturne prilike u Rimu.

 

 

Za ovo je razdoblje karakteristično još veće udaljavanje od klasičnih uzora. Iako se ovaj period često naziva »razdobljem propadanja«, on obiluje književnom produkcijom, među kojom takođe ima nekoliko važnih dela. Istoričar [[Svetonije]] (''Gaius Suetonius Tranquillus'', oko 70―oko 150) u 12 knjiga ''Života careva'' (''De vita Caesărum'') napisao je biografije dvanaest careva od Cezara do Domicijana. Bez velike književne vrednosti i istorijske kritičnosti delo je popularnog karaktera, puno anegdota i tračeva iz dvorskoga života. Određenu vrednost kao istorijskom izvoru daju citati originalnih službenih dokumenata. Od ostalih brojnih spisa fragmentarno je sačuvan zbornik ''O znamenitim ljudima'' (''De viris illustrĭbus''), u kojem su po tematskim celinama iznete biografije rimskih pesnika, filozofa, govornika, istoričara itd. Sačuvan je deo odeljka ''De grammatĭcis et rhetorĭbus'' i ''De poētis''.

Godine 529. po Justinijanovom je naređenju u Atini zatvorena Platonova Akademija, poslednji ostatak paganizma, čime je konačno završeno antičko doba. Latinski jezik nadživeo je rimsku državu i antičku kulturu, ali od sredine 6. veka više ne govorimo o rimskoj, nego o latinskoj srednjovekovnoj književnosti. Govorni latinski jezik – tzv. [[vulgarni latinitet]] – doveo je pak do nastanka [[Romanski jezici|romanskih jezika]].

 

{{Link FA|ka}}

 

[[br:Lennegezh latin]]

[[bs:Rimska književnost]]

[[no:Latinsk litteratur]]

[[oc:Literatura latina]]

[[pt:Literatura latina]]

[[ro:Literatura latină]]