Kretanje – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Uklonjeno preusmjerenje na Kretanje oznaka: uklonjeno preusmjerenje |
|||
Red 1:
[[Datoteka:Leaving Yongsan Station.jpg|250p|mini|Pogled iz [[voz]]a u pokretu.]]
'''Kretanje''' (u [[Fizika|fizici]]) je promena položaja nekog tela u odnosu na neko drugo telo. Kretanje je glavna osobina [[materija|materije]] i sva materija u [[priroda|prirodi]] se nalazi u stalnom kretanju. Kretanje se [[matematika|matematički]] opisuje u smislu [[Vektor pomeraja|pomeraja]], [[Rastojanje|rastojanja]], [[brzina|brzine]] i [[ubrzanje|ubrzanja]]. Kretanje tela se posmatra tako što se posmatrač povezuje sa [[frame of reference|referentnim okvirom]] i meri promenu položaja tela u odnosu na taj okvir.
Ako se položaj nekog objekta ne menja u odnosu na dati referentni okvir (referentnu tačku), za objekat se kaže da je ''u mirovanju'', ''nepomičan'', ''nepokretan'', ''[[wikt:stationary|stacionaran]]'', ili da ima konstantnu ([[time-invariant|vremenski-invarijantnu]]) poziciju u odnosu na njegovo okruženje. Momenat ili impuls je količina koja se koristi za merenje kretanja objekta. Objektov [[momenat]] je direktno povezan sa objektovom [[masa|masom]] i brzinom, a ukupni impuls svih objekata u izolovanom sistemu (onaj na koji ne utiču spoljašnje sile) ne menja se vremenom, kao što je opisano [[impuls|zakonom o očuvanju impulsa]]. Kretanje objekta se ne može promeniti, osim ako na njega deluje [[sila]]. Ako nema apsolutnog referentnog okvira, ''[[Absolute space and time|apsolutno kretanje]]'' se ne može odrediti.<ref>{{Cite book|last=Wahlin|first=Lars|chapter=9.1 Relative and absolute motion |title=The Deadbeat Universe|year=1997|publisher=Coultron Research|location=Boulder, CO|isbn=978-0-933407-03-9|chapter-url=http://www.colutron.com/download_files/chapt9.pdf |accessdate=25. 1. 2013|pages=121-129}}</ref> Stoga se za sve u svemiru može smatrati da se kreće.<ref name=Tyson>{{Cite book|last=Tyson|first=Neil de Grasse|author2=Charles Tsun-Chu Liu | last3 = Irion | first3 = Robert |title=The universe : at home in the cosmos|year=2000|publisher=[[National Academy Press]]|location=Washington, DC|isbn=978-0-309-06488-0|pages=}}</ref>{{rp|20–21}}
Kretanje se primenjuje na različite fizičke sisteme: na objekte, tela, čestice materije, polja materije, radijaciju, polja zračenja, čestice zračenja, zakrivljenost i prostor-vreme. Može se govoriti i o kretanju slika, oblika i granica. Pojam kretanja, generalno, označava neprekidnu promenu konfiguracije fizičkog sistema u prostoru. Na primer, može se govoriti o kretanju talasa ili o kretanju kvantne čestice, gde se konfiguracija sastoji od verovatnoća da zauzmu određene položaje.
== Zakoni kretanja ==
{{Main|Mehanika}}
U fizici, kretanje se opisuje putem dva seta naizgled kontradiktornih [[scientific law|zakona]] mehanike. Kretanje svih velikih i poznatih objekata u svemiru (kao što su [[projektil]]i, [[planeta|planete]], [[ćelija (biologija)|ćelije]], i [[čovek|ljudi]]) se opisuje [[klasična mehanika|klasičnom mehanikom]]. S druge stranje kretanje veoma malih [[atom]]skih i [[subatomske čestice|subatomskih]] objektata se opisuje putem [[kvantna mehanika|kvantne mehanike]].
{| class="wikitable"
|'''Prvi zakon''':
| U jednom [[inercijalni sistem referencije|inercijalnom referentnom okviru]], objekat bilo ostaje u mirovanju ili nastavlja da se kreće konstantnom [[brzina|brzinom]], osim ukoliko na njega deluje [[neto sila]].
|-
|'''Drugi zakon''':
| U jednom inercijalnom referentnom okviru, vektorska [[Vektor|suma]] [[sila]] '''F''' koje deluju na jedan objekat je jednaka [[masa|masi]] ''m'' tog objekta pomnoženoj sa [[ubrzanje]]m '''a''' objekta: '''F''' = ''m'''''a'''.
|-
|'''Treći zakon''':
| Kad jedno telo deluje silom na drugo telo, drugo telo simultano deluje silom jednake veličine i suprotnog smera na prvo telo.
|}
== Relativnost kretanja ==
S obzirom da kretanje nekog tela ne možemo opaziti nezavisno od promene njegovog položaja u odnosu na druga tela (na primer kretanje voza kada se nalazimo u kupeu ili vagonu voza sa spuštenim zavesama), svako kretanje u prirodi je relativno, a ne apsolutno. Telo u odnosu na koje određujemo kretanje (promenu položaja) drugih tela naziva se referentno telo. Ako još za referentno telo čvrsto vežemo (definišemo) i odgovarajući sistem koordinata koje služe za određivanje položaja drugih tela, onda se takav sistem naziva i [[inercijalni sistem referencije|referentni sistem]] ili sistem referencije. U skladu sa principom relativnosti, svi sistemi referencije su ravnopravni ili ekvivalentni.
== Principi relativnosti kretanja ==
Pošto postoji osnovna podela referentnih sistema na inercijalne i neinercijalne, tako se i opšta definicija relativnosti kretanja dodatno razvrstava na tri različita principa relativnosti, a to su:
=== Galilejeva relativnost ===
Galilejeva relativnost važi samo za [[inercijalni sistem referencije|inercijalne sisteme referencije]], odnosno sisteme koji se jedan u odnosu na drugi kreću ravnomerno pravolinijski. Pošto samo u ovakvim, inercijalnim, sistemima važi i [[Galileo Galilej|Galilej]]-[[Isak Njutn|Njutnov]] [[njutnovi zakoni|princip inercije]], inercijalni sistemi se mogu definisati i kao sistemi u kojima važe zakoni Njutnove, klasične, mehanike.
=== Ajnštajnova specijalna relativnost ===
[[Albert Ajnštajn|Ajnštajnova]] specijalna relativnost predstavlja proširenje Galilejeve relativnosti sa mehaničkih i na elektromagnetne prirodne pojave. Ajnštajn je prvi shvatio da ne postoje posebni razlozi zbog kojih u svim sistemima u kojima važe [[njutnovi zakoni|zakoni Njutnove mehanike]] ([[inercijalni sistem referencije|inercijalni referentni sistemi]]) ne bi važili (imali istu formu) i [[Džejms Klerk Maksvel|Maksvelovi klasični zakoni]] elektromagnetizma. Ovo tvrđenje, zajedno sa njegovim drugim postulatom o konstantnosti brzine svetlosti, čini osnovu njegove [[Specijalna teorija relativnosti|Specijalne teorije relativnosti]].
=== Ajnštajnova opšta relativnost ===
Ajnštajnova [[Opšta teorija relativnosti|opšta relativnost]] predstavlja dodatno proširenje ili uopštenje principa relativnosti sa [[inercijalni sistem referencije|inercijalnih]] i na neinercijalne sisteme referencije. Neinercijalni sistemi su sistemi koji se nalaze u stanju neravnomernog ili ubrzanog kretanja, odnosno menjaju svoju brzinu bilo po intenzitetu (ubrzavaju ili usporavaju), bilo po pravcu i smeru (krivolinijsko ili kružno kretanje). Za razliku od inercijalnih sistema, u njima ne važe Njutnovi zakoni kretanja, jer na tela tada deluju sile koje nemaju izvorište u drugim telima, koje se zbog toga i nazivaju fiktivnim ili [[Inercijalna sila|inercijalnim silama]] (na primer sile čije delovanje osećamo u autobusu koji polazi sa stanice ili se zaustavlja). Ajnštajn je, međutim, u svojoj Opštoj teoriji relativnosti izjednačio ove inercijalne sile sa [[Njutnov zakon gravitacije|gravitacionim]] (Ajnštajnov [[princip ekvivalentnosti]]), tako da neinercijalne sisteme možemo definisati i kao sisteme u kojima se opaža delovanje inercijalnih ili gravitacionih sila. Samim time on je okvirima svoje opšte teorije relativnosti uspeo da obuhvati i gravitacione pojave, što je i bio jedan od njegovih osnovnih motiva za napuštanje, odnosno, proširenje njegovog principa specijalne relativnosti. Isti metod, kojim je, kao što se obično kaže, „geometrizovao“ gravitacionu silu Ajnštajnu nije pošlo za rukom da primeni sa uspehom i na elektromagnetnu silu i tako stvori jedinstvenu ili totalnu teoriju fizičkog polja, zbog čega se ova teorija još uvek smatra isključivo Ajnštajnovom teorijom gravitacije. Dakle, da zaključimo, Ajnštajnova [[opšta teorija relativnosti]] je teorija koja, osim u inercijalnim, važi i u neinercijalnim ili ubrzanim sistemima referencije, kao i u onim sistemima koji miruju u gravitacionom polju, ili praktično u bilo kojim referentim sistemima koji se uopšte mogu zamisliti, zbog čega ona i nosi pridev opšta (relativnost).
== Vrste kretanja ==
* [[Mehaničko kretanje]] je osnovni vid kretanja materije i predstavlja promenu položaja tela ([[hemijska supstanca|supstancije]]) u [[prostor]]u i [[vreme]]nu
* Toplotna kretanja: [[strujanje]], [[provođenje]] i [[toplotno zračenje|zračenje]]
* Hemijska kretanja ([[Hemijska reakcija|hemijske promene]]): [[korozija]], [[sagorevnje]] i sl.
* Kretanja fizičkih polja: [[kretanje svetlosti|svetlosti]] i drugih vrsta [[elektromagnetsko zračenje|elektromagnetnog zračenja]] kao prenosioca elektromagnetne interakcije, hipotetičkih gravitacionih talasa kao prenosioca gravitacione interakcije u [[gravitaciono polje|gravitacionom polju]] i sl.
* [[Talasno kretanje]] materije spada u poseban vid kretanja
== Vidi još ==
* [[Inercijalni sistem referencije|Inercijalni referentni sistem]]
== Reference ==
{{reflist|30em}}
== Literatura ==
* {{Cite book| ref=harv|last=Tyson|first=Neil de Grasse|author2=Charles Tsun-Chu Liu | last3 = Irion | first3 = Robert |title=The universe : at home in the cosmos|year=2000|publisher=[[National Academy Press]]|location=Washington, DC|isbn=978-0-309-06488-0|pages=}}
{{refbegin|30em}}
* {{Cite book| ref=harv|last=Wahlin|first=Lars|chapter=9.1 Relative and absolute motion |title=The Deadbeat Universe|year=1997|publisher=Coultron Research|location=Boulder, CO|isbn=978-0-933407-03-9|chapter-url=http://www.colutron.com/download_files/chapt9.pdf |accessdate=25. 1. 2013|pages=121-129}}
* Milorad Mlađenović, „Razvoj fizike-mehanika i gravitacija“, Građevinska knjiga, Beograd
{{refend}}
== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Kinematics}}
{{Authority control}}
{{DEFAULTSORT:Kretanje}}
[[Kategorija:Kretanje| ]]
[[Kategorija:Mehanika]]
| |||