Čula – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Red 41:
Mozak iz oba oka dobija obrnutu sliku nego što ona zapravo jeste, pa je on usklađuje u sliku kakva je u stvarnosti.<ref>J. Đorđević "Biologija za III razred gimnazije prirodno-matematičkog smera"</ref>
== Draži ==
Proces prijema (recepcije) obavještenja odvija se na osnovu sposobnosti živih [[organizam]]a, uključujući i čoveka, da na određene uticaje reaguju odgovarajućom responsom. Uticaji koji donose obavještenja i izazivaju reakcije organizma nazivaju se draži. '''Draži''' su sva delovanja spoljne (životne) i unutrašnje (organizam) sredine koja u organizmu izazivaju promene. Promene u organizmu izazvane dražima nazivaju se '''nadražaj''' ili podražaj. Kada pod uticajem draži nastane nadražaj, tada organizam može da reaguje određenim responsom. Ova sposobnost reagovanja organizma naziva se '''nadražljivost'''.▼
▲Proces prijema
'''Draži''' su sva ona [[fizika|fizička]] i [[hemija|hemijska]] delovanja spoljne ili unutrašnje sredine koja u živom sistemu izazivaju posebnu promenu - '''nadražaj''' (podrazaj). Prema tome, na osnovu toga da li dolaze iz životne sredine ili se javljaju u međudelovanjima delova organizma, draži mogu biti ''spoljne'' i ''unutrašnje''. Njihova aktivnost počiva na dodavanju ili oduzimanju izvesnih količina energije, u obimu koji može poremetiti postojeću [[energija|energetsku]] stabilnost ili ravnotežu i dovesti [[ćelija (biologija)|ćeliju]] receptora u stanje nadraženosti. Pritom draži ne dopremaju vlastitu energiju, nego pobuđuju i pokreću energetski sistem nadražljivih struktura. Da bi neki činitelj ili uticaj uopšte mogao imati svojstvo draži, mora dostići određenu minimalnu veličinu koja je u stanju da izazove nadražaj, a koja se označava kao pražna vrednost (prag nadražaja). To je minimalna količina neke energije koja je u stanju da proizvede '''nadražaj''', tj dovede njene receptore u pobuđeno stanje, koje rezultira pokretanjem biostruja.▼
▲'''Draži''' su sva ona [[fizika|fizička]] i [[hemija|hemijska]] delovanja spoljne ili unutrašnje sredine koja u živom sistemu izazivaju posebnu promenu - '''nadražaj'''
Pojedinačne i združene promene uslova spoljne i unutrašnje sredine organizma deluju preko ćelijskih [[Ćelijska membrana|membrana]], koje su u neposrednom kontaktu sa specifičnom energijom adekvatnih draži. Već je poznato da se putem aktivnog transporta [[jon]]a, u stanju mirovanja uspostavlja specifičnost njihovog rasporeda sa unutrašnje i spoljne površine membrane. Pritom unutrasnjošt ima negativni, a spoljašnost - pozitivni električni naboj.
=== Potencijal mirovanja ===
'''Potencijal mirovanja''' je razlika između elektropotencijala spoljne i unutrašnje površine ćelijske opne, koja se javlja kao posledica njene selektivne propustljivosti, tj. održavanja stalnosti razlike u elektropotencijalu.
Linija 53 ⟶ 56:
Bez obzira na stupanj složenosti organizma, funkcija svih receptora obuhvata: (1) apsorbovanje specificne energije, (2) njenu transfonnaciju, (3) stvaranje receptorskog elektropotencijala i (4) pokretanje akcionog potencijala pripadajuće nervne ćelije. ''Apsorpcija'' energije ima svoj puni fiziološki značaj samo iznad pragovne vrednosti njenog intenziteta, tj. pri jačinama draži koje su u stanju da izazovu nadraženost receptora. ''Transformacija'' primljene draži podrazumeva proces preoblikovanja ili pretvaranja podsticaja ulazne energije u osobene energetske promene nadraženog receptora, pri čemu energija draži samo podstiče pokrenuti proces, ali se sama u njega ne uključuje. ''Receptorski potencijal'' je neposredna i specifična posledica transformacije energije draži, čiji je intenzitet u direktnoj srazmeri sa veličinom podsticaja. ''Akcioni potencijal'' nervne ćelije koja prihvata bioelektrični impuls iz pobuđenog receptora jednak je razlici elektropotencijala nadraženog i nenadraženog mesta na pripadajućem nervnom vlaknu. Kod viših [[životinja]], intenzitet draži procenjuje se u nervnim centrima, a na osnovu broja [[impuls]]a koji u jedinici vremena pristižu iz podraženog receptora. Ako izrazito visok intenzitet draži potraje duže, učestalost impulsa postepeno se smanjuje, tj. receptor reaguje kao pri smanjenom intenzitetu draži. Ta pojava označava se '''adaptacija receptora''' (čula). Na primer nakon dužeg boravka u prostorijamaa sa intenzivnim prijatnim ili neprijatnim mirisima, postepeno slabi početni osećaj zatečenog stanja, iako je intenzitet draži ostao nepromenjen.
=== Kodiranje u neuronima ===
'''Kodiranje u neuronima''' zajednička je oznaka za načine i oblike predstavljanja i transfon11acije prispelih informacija u okviru nervnog sistetna (franc. ''code'' = šifra, sistem dogovorenih znakova tajne poruke). Naime, pored ostalih funkcija, [[nervni sistem]] ima sposobnost obrade i prerade ili preoblikovanja impulsa koji stižu iz receptora ili iz jednog njegovog dela u drugi. Prema tome, ovo kodiranje obuhvata oba oblika prenošenja nervnih podsticaja: bioelektričnim strujama - duž nervnih vlakana i hemijski - preko [[neurotransmiter]]a u sinapsnim vezama.
Priroda kodiranja informacija u [[neuron]]ima ima malo sličnosti sa principima [[matematika|maternatičko-numeričkog]] i [[genetika|genetičkog]] kodiranja i znatno je šireg smisla. U svom toku kroz uzastopne čvorove veza među nervnim ćelijama u svakom od njih, nervni impulsi mogu se raščlaniti i kombinovati na novi način, tj. u svakoj fazi prenošenja, oni se preoblikuju (transformišu) i ponovo kodiraju (rekodiraju). Sistem kodiranja u neuronu i realizacija koda obuhvataju: (1) ulazni signal ili informaciju, (2) transformaciju podražaja (informacije) ili proces kodiranja, (3) transmisiju ili prenošenje šifriranog signala i (4) interpretaciju ili tumnačenje (izdvedbu) prispelog signala u efektoru. Ovakav proces kodiranja uspostavlja se na više nivoa, kao što su pojedini [[neuron]]i, mali receptorno-efektorni krugovi ([[refleksni luk]]ovi) i veći i složeniji dijelovi nervnog sistetna.
=== Recepcija draži ===
'''Recepcija draži kod [[protozoa]]''' i odgovarajuće reakcije organizma odvijaju se unutar njihove [[protoplazma|protoplazme]]. Reakcije se uglavnom ispoljavaju u vidu promena kretanja ili lučenja zaštitnih supstanci, a brzina širenja i intenzitet nadražaja opadaju od podraženog mesta u pravcu njegovog rasprostiranja, kao kod rizopoda - „korenonožaca” ([[ameba]]), npr. Kod složenije organizovanih oblika ([[treplja]]ša npr.), koordinaciju pokreta [[treplja|treplji]] vrše specijalne [[citoplazma]]tske tvorevine '''neuroneme''' („nervne niti”). Neki [[bič (biologija)|bičari]], pak imaju „očne mrlje” - prijemnike [[svetlo]]snih draži. Uz to treba naglasiti da čak ni ponašanje jednoćelijskih životinja ne zavisi isključivo od delovanja pojedinačnih draži, jer i one imaju sposobnost usaglašenog reagovanja na istovremeno delovanje različitih uticaja, tj. ne reaguju kao prosti fizički automati.
| |||