Pariz – razlika između verzija

== Historija ==

=== Počeci ===

Najraniji arheološki znakovi permanentnog ljudskog naseljavanja pariškog područja datiraju oko 5000 godina prije nove ere.<ref name="PARI13">{{cite web|publisher=Mairie de Paris|url=http://www.paris.culture.fr/en/ow_chrono.htm |title=Paris, Roman City - Chronology}}</ref> Parisijci, podpleme [[Kelti|keltskih]] [[Senoni|Senona]], poznati kao lađari i trgovci, naselili su područje kraj rijeke [[Seine]] od oko 250. pr.ne. dok su [[Rimljani]] osvojili pariški bazen [[52. pne.]],<ref name="PARI13"/> s permanentnim naseljem do kraja vijeka na lijevoj obali, brdu Sainte Genevieve i otoku Ile de la Cite. [[Galsko-rimska kultura|Galsko-rimski]] grad izvorno je nazivan "Lutecija", ali naziv je kasnije galiciran u ''Lutece''. Tokom slijedećih vjekova znatno se proširio, prerastavši u napredan grad s forumom, palačama, kupatilima, hramovima, teatrima i amfiteatrom.<ref name="PARI14">{{cite web|publisher=Mairie de Paris|url=http://www.paris.culture.fr/en/ |title=Paris, Roman City - The City}}</ref> Pad Rimskog carstva i germanske invazije u petom vijeku, označili su za Pariz početak perioda opadanja. Do [[400]], ''Lutece'', tada uvelike napušten od svojih stanovnika, bio je skoro samo garnizon u užurbano utvrđenom centralnom otoku.<ref name="PARI13"/> Pri kraju rimske vladavine grad je ponovo nazvan imenom "Pariz" kao što se zvao u doba cara Julijana. Franački kralj [[Klodvig I.]] ustanovio je Pariz kao svoj glavni grad [[508.]] godine to jest koju godinu prije svoje smrti.

 

 

== Gradski pejzaž ==

=== Arhitektura ===

Većina suvremenog Pariza posljedica je velikih gradskih preinaka sredinom devetnaestog vijeka.

* Faubourg Saint-Honoré (8. arrondisman, desna obala) jedna je od pariških četvrti visoke mode, s modnim markama kao [[Hérmes]] i [[Christian Lacroix]].

 

 

==== U zoni pariza ====

 

=== Spomenici i znamenitosti ===

 

Tri najpoznatije pariške znamenitosti su katedrala iz 12. vijeka [[Notre-Dame]] na otoku [[Île de la Cité]], [[Napoleon Bonaparte|Napoleonski]] [[Slavoluk pobjede]] i [[Eiffelov toranj]] iz 19. vijeka. Eiffelov toranj bio je "privremena" konstrukcija [[Gustave Eiffel|Gustavea Eiffela]] za [[Exposition Universelle, Pariz 1889.|svjetsku izložbu 1889]], ali toranj nikada nije demontiran te je i danas trajni simbol Pariza. "Povijesna osovina" (''Axe historique'') niz je spomenika, zgrada i prolaza u skoro ravnoj liniji od centra grada prema zapadu: Niz spomenika započinje s [[Louvre]]om i nastavlja se kroz park Tuileries, Elizejska polja i Slavoluk pobjede na trgu Place de l'Étoile. Od 1960-ih, niz je produžen dalje na zapad do poslovne četvrti [[La Defense]] kojom dominira pravokutni ''[[Grande Arche]]''; ta četvrt sadrži većinu najviših zgrada u pariškoj urbanoj zoni. Muzej ''Invalides'' mjesto je pokapanja mnogih francuskih vojskovođa, uključujući [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]], dok su u [[Panteon u Parizu|Panteonu]] pokopane mnoge francuske istaknute ličnosti. Bivši zatvor ''Conciergerie'', u doba francuske revolucije bio je mjesto zatočeništva mnogih istaknutih članova starog režima. Simbol revolucije također su dvije replike [[Kip slobode|Kipa slobode]] locirane na [[Ile des Cygnes]] na Seini i u parku Luxembourg. Palača Garnier, izgrađena u kasnom razdoblju [[Drugo Francusko Carstvo|drugog carstva]], sjedište je Pariške opere i baleta, dok je bivša palača [[Louvre]] danas jedan od najrenomiranijih muzeja na svijetu. [[Sorbonne]] je najpoznatiji dio pariškog univerziteta, baziranog u središtu latinske četvrti. Osim katedrale Notre Dame, drugi značajni crkveni objekti su [[Sainte-Chapelle]] iz 13. vijeka i [[Eglise de la Madeleine]].

 

=== Kulinarstvo ===

Kulinarska reputacija Pariza bazirana je na različitom porijeklu svojih stanovnika. U svojim počecima, mnogo je dugovala na organizaciji željezničkog sistema iz 19. vijeka koji je Pariz činio žarišnom točkom imigracije iz mnogih francuskih regija i gastronomskih tradicija. Ta se reputacija nastavlja i do danas u kulturnoj raznolikosti koja se od tada proširila na svjetsku razinu zahvaljujući trajnoj reputaciji Pariške kulinarske ''finesse'' i daljnoj imigraciji iz sve udaljenijih krajeva.

 

 

=== Sport ===

Najpopularniji pariški sportski su klubovi [[Nogomet|nogometni]] klub [[Paris Saint-Germain FC]], [[Košarka|košarkaški]] tim [[Paris Basket Racing]], i [[rugby union]] klub [[Stade Français]]. [[Stade de France]], kapaciteta 80,000 mjesta, izgrađen za [[Svjetsko prvenstvo u nogometu - Francuska 1998.|Svjetsko prvenstvo 1998.]] lociran je u [[Saint-Denis]]u. Koristi se za nogomet, rugby union i atletiku. Također, svake se godine održavaju domaće utakmice francuske rugby reprezentacije u [[Prvenstvo šest nacija|Prvenstvu šest nacija]], prijateljske ili važnije kvalifikacijske utakmice [[Francuska nogometna reprezentacija|francuske nogometne reprezentacije]], i nekoliko važnijih mečeva rugby tima Stade Français.

 

Kao glavni grad, Pariz je sjedište Francuske nacionalne vlade. Za izvršnu vlast, dva glavna službenika imaju svaki svoju službenu rezidenciju, gdje su im također smješteni i uredi.

[[Predsjednik Francuske]] boravi u [[Elizejska palača|Elizejskoj palači]] u 8. arondismanu, dok [[Predsjednik vlade Francuske|premijer]] ima sjedište u [[Hôtel Matignon]] u 7. arondismanu. Vladina ministarstva locirana su u raznim dijelovima grada, mnoga u 7. arondismanu.

Dva doma francuskog parlamenta locirana su na lijevoj obali. Gornji dom, ili Senat, smješten je u ''Palais du Luxembourg'' u 6. arondismanu, dok je značajniji donji dom, nacionalna skupština, u

''Palais Bourbonu'', u 7. arondismanu. Predsjednik senata, druga najviša funkcija nakon predsjednika republike, ima ured u ''Petit Luxembourg'', manjoj palači aneksu palače ''Luxembourg''.

 

=== Općinski uredi ===

Svaki od 20 pariških arondismana ima direktno izabrani savjet (''conseil d'arrondissement''), koji bira gradonačelnika arondismana. Izbor članova iz savjeta svakog arondismana stvara Savjet Pariza (''conseil de Paris''), koji bira gradonačelnika Pariza.

 

 

=== Glavni grad regije Île-de-France ===

Kao dio općenacionalnih administrativnih nastojanja konsolidacije regionalnih ekonomija 1961, Pariz je kao [[Francuski departmani|departman]] postao glavni grad nove [[Pokrajine Francuske|regije]] distrikta Pariza, preimenovanog u regiju [[Ile-de-France]] 1976, u koju spada pariški departman i sedam najbližih departmana. Članovi regionalnog savjeta, od 1986, biraju se na direktnim izborima. Prefekt pariškog departmana (koji je služio kao prefekt departmana Seine do 1968.) također je i prefekt regije Île-de-France, premda je ta funcija izgubila mnoge ovlasti stvaranjem ureda gradonačelnika Pariza 1977.

 

 

=== Univerziteti ===

''Sorbonne'']]]]

Katedrala [[Katedrala Notre-Dame u Parizu|Notre-Dame]] bila je prvi centar višeg obrazovanja prije osnivanja [[Sorbonne|pariškog univerziteta]]. Kralj [[Filip II., kralj Francuske|Filip II]] sveučilišta je godine 1200. ovlastio kao društva koja su svojim učiteljima i sudentima dozvoljavala samostalno djelovanje neovisno o kruni i porezima. U to doba, mnoga predavanja održavana su na otvorenom. Studenti i učitelji od izvan Pariza, odsjedali bi u hostelima, ili u koledžima, stvorenim za ''boursiers'' došle izdaleka. Čuven već u 13. vijeku, pariški univerzitet imao je studente iz cijele Evrope. Pariški [[Skolastika|skolastički]] centar na lijevoj obali, zvan "Latinski kvart" jer su učenja tada održavana na latinskom, reorganizirati će se oko koledža kojeg je 1257. osnovao [[Robert de Sorbon]], ''[[College de Sorbonne]]''. Pariški je univerzitet u 19. vijeku imao šest fakulteta: pravo, nauku, medicinu, farmaceutiku, književnost i teologiju. Nakon [[Maj 1968|masovnih studentskih demonstracija i protesnih akcija]] [[1968]], provedena je opsežna reforma pariškog univerziteta, u nastojanju da se rasprši centralizirana studentska masa. Iduće godine, bivši jedinstveni pariški univerzitet podijeljen je na 13 autonomnih univerziteta (od "Paris I" do "Paris XIII") lociranih po cijelom gradu i predgrađima. Svaki od tih [[univerzitet]]a naslijedio je samo neke od odjela starog univerziteta, tako da više nisu klasični univerziteti općeg tipa. Paris I, II, V, i X, naslijedili su pravo, Paris V medicinu, Paris VI i VII naučne odjele, itd.