Vučitrn – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Kolega2357 premjesti stranicu Vučitrn na Opština Vučitrn |
sa sr oznaka: uklonjeno preusmjerenje |
||
Red 1:
{{drugo značenje|tvrđavu|[[Vojinovića kula|Vučitrn (tvrđava)]]}}
{{Grad u Srbiji
| naziv = Vučitrn
| slika = Qyteti i Vushtrrise diten.jpg
| opis_slike = Vučitrn
| grb = COA_Vučitrn.png
| opis_grba = Grb
| gradska_zastava =
| opis_zastave =
| stanovništvo = 26.964
| godina_stanovništvo = 2011
| gustina =
| nadmorska_visina = 514
| pokrajina = [[Kosovo i Metohija]]
| okrug = [[Kosovskomitrovački upravni okrug|Kosovskomitrovački]]
| opština = [[Opština Vučitrn|Vučitrn]]
| gšir = 42.82176
| gduž = 20.96568
| registarska_oznaka = KM
| poštanski_kod = 42000
| pozivni_broj = +381 (0)28
| veb-strana =
}}
'''Vučitrn''' (stari oblik ''Vučji Trn'', {{jez-alb|Vushtrri, Vushtrria, Vuçitërnë}}) je gradsko naselje i sedište [[Opština Vučitrn|istoimene opštine]] u [[Srbija|Srbiji]], koje se nalazi u severnom delu [[Kosovo i Metohija|Kosova i Metohije]] i pripada [[Kosovskomitrovački upravni okrug|Kosovskoomitrovačkom upravnom okrugu]]. Prema popisu iz [[Popis stanovništva 2011. na Kosovu|2011]]. godine bilo je 26.964 stanovnika.{{napomena|Popis iz [[Popis stanovništva 2011. na Kosovu|2011]]. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene [[Republika Kosovo|Republike Kosovo]]. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.}}
== Geografija ==
Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarske opštine Vučitrn, površine 1.845 ha. Smešten je na [[ušće|ušću]] [[Trstena (reka)|Trstene]] u [[Sitnica|Sitnicu]], na [[Apsolutna visina|nadmorskoj visini]] od 512 m. Nalazi se na putnom pravcu koji povezuje [[Kosovska Mitrovica|Kosovsku Mitrovicu]] sa [[Priština|Prištinom]], odnosno na nekadašnjem [[Karavanski saobraćaj|karavanskom drumu]], koji je povezivao [[Dubrovačka republika|Dubrovačku republiku]] sa [[Skoplje]]m.
Grad je dobio ime po biljci [[Zečji trn|Vučiji trn]] ({{jez-lat|Ononis spinosa}}).
== Istorija ==
=== Srednji vek ===
Najranija istorija o postanku grada nije u potpunosti rasvetljena. Neki arheološki nalazi upućuju na zaključak da se na mestu današnjeg Vučitrna nalazio [[Antički Rim|rimski]] grad [[Vicijanum]] ({{jez-lat|Vitianum}}), ali mišljenja o tome nisu u potpunosti usaglašena. U srednjem veku Vučitrn je bio važno mesto za trgovinu sa [[Dubrovnik]]om. U [[14. vek|14]]. i [[15. vek]]u u njemu je postojao dvor [[Vuk Branković|Vuka Branković]], od koga je do danas ostala [[Kula Vojinovića]]. Godine [[1426]]. u njemu je potpisan ugovor o miru između [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] i [[Mletačka republika|mletačke]] vlade. Za vreme turske vladavine u Vučitrnu je bilo tokom [[14. vek|14]]. i [[15. vek]]a sedište turske upravne vlasti-[[sandžak]]a. U turskim popisima Vučitrnskog sandžaka iz [[1477]]. i [[1487]]. ostali su vredni podaci o srpskom stanovništvu, crkvama i manastirima. U njima je navedeno da je u Vučitrnskom sandžaku bilo 12 manastira i 5 crkava sa 24 sveštena lica. Međutim, u kasnija tri turska popisa obavljena [[1525]]/[[1526|26]]. godine, pa zatim [[1530]]/[[1531|31]]. i [[1544]]/[[1545|45]], u vreme sultana [[Sulejman Veličanstveni|Sulejmana Veličanstvenoga]], u Vučitrnskom sandžaku bila su u prva dva popisa ubeležena po 42 manastira i 11 crkava, a u trećem "ukupno manastira i crkava-52". U gradu je jedno vreme bilo i sedište srpske mitropolije. Vučitrnski mitropolit Joasaf pisao je [[1568]]. Triod "Sv. Nikole Sibovačkome u Čičavici". Po jednom predanju smatra se da je na mestu sadašnjeg turskog [[hamam]]a bila pravoslavna crkva. Po drugom, pak, tu je bila katolička crkva nekada snažne dubrovačke naseobine. Ostatke utvrđenog dvorca predanje vezuje za Vojinoviće, srpsku vlastelu iz sredine [[14. vek]]a. Međutim, iz sačuvanih pisanih izvora proizilazi da je u Vučitrnu između [[1402]]. i [[1426]]. porodica [[Brankovići|Brankovića]] imala svoj dvor, gde su primani poslanici i izdavane povelje. Vrlo je verovatno da je dvorac sagradio [[Vuk Branković]] pred kraj [[14. vek]]a, kada je njegovim zemljama zapretila neposredna opasnost od [[Turci|Turaka]]. S obzirom na to da je Vučitrn smešten u plodnoj [[Ravnica|ravnici]], na raskrsnici trgovačkih puteva, može se pretpostaviti da se tu prvo razvio trg, a da je dvorac izgrađen kasnije. Početkom [[15. vek]]a Vučitrn je bio značajna varoš na [[Kosovo|Kosovu]], sa kolonijom [[Dubrovačka republika|dubrovačkih]] trgovaca i poslovnih ljudi. [[Dubrovačka republika|Dubrovačka]] vlada je [[2. februar]]a [[1402]]. ponudila gospođi [[Mara Branković|Mari Branković]] da joj isplati deo njenog poklona u [[Srebro|srebru]] u [[Novo Brdo|Novom Brdu]] ili Vučitrnu. Ona je sa sinovima [[29. decembar|29. decembra]] [[1405]]. u Vučitrnu izdala povelju Dubrovčanima. Despot [[Đurađ Branković]] je u Vučitrnu [[15. novembar|15. novembra]] [[1419]]. izdao povelju manastiru Sv. Pavla u [[Sveta Gora|Svetoj Gori]], a [[22. april]]a [[1426]]. godine on je tamo sklopio sporazum sa poslanicima [[Mletačka republika|Mletačke republike]].
=== Turska vladavina ===
[[Turci]] su prvi put osvojili Vučitrn [[1439]]. godine i držali ga sve do [[1444]], a drugi put [[1455]], ostavši u njemu sve do [[1912]]. Godine [[1462]]. Vučitrn se prvi put pominje kao sedište [[sandžak]]a. B. Kuripčević naziva ga [[1530]]. ''"velikim trgovištem"''. Godine 1578. u njemu je rezidirao mitropolit vučitrnski Joasaf. U Vučitrnskom srezu u toku turske vladavine nije se ništa izgrađivalo, kao i, manje-više, u ostalim krajevima pod turskom imperijom. Ovo područje je bilo isključivo poljoprivredni kraj u kome su se proizvodile žitarice i uzgajala stoka. Turci su dozvolili Albancima da nesmetano naseljavaju ove krajeve iz [[Severna Albanija|severne Albanije]] i nekim mesta na Kosovu i istima davali vlast. [[Srbi]] su jedino bili raja. Prema [[Evlija Čelebija|Evliji Čelebiji]], Vučitrn je [[1660]]. godine imao oko 2.000 kuća, [[Džamija|džamiju]], [[Medresa|medresu]], [[hamam]] i druge objekte. U njemu je A. Giljferding video 400 kuća, novu [[Crkva|crkvu]] i staru tvrđavu ''sa nekoliko kula''.
[[Datoteka:Vojinovica kula.jpg|280p|mini|levo|Vojinovića kula (snimak iz 1913)]]
Utvrđenje je sagrađeno na približno kvadratnoj osnovi sa stranama oko 35x35 m. Bedemi su od lomljenog i pritesanog [[kamen]]a koji je vezivan krečnik malterom, i široki su oko 3 metra. Južni [[bedem]] sačuva se do 6-7 m visine, a ostali bedemi oko 3m. Jedina kula (tzv. [[Vojinovića kula]]) nalazi se u sredini istočnog [[bedem]]a. Ona je gotovo kvadratne osnove, sa stranam dugim oko 1 m, a sačuvala se do oko 8m visine. Zidana je pritesanim kamenom složenim u pravilnim horizontalnim redovima, što je veoma retka pojava kod građevina ove vrste. Ulaz u kulu nalazio se na zapadnom zidu, okrenutom ka unutrašnjosti, u visin prvog sprata, i do njega se dolazilo drvenim stepeništem. Postojeći ulaz u prizemlju probijen je kasnije.{{sfn|Eparhija raško-prizrenska|1987|pp=370–419}} Za [[Vojinovići|Vojinoviće]], sestriće [[Car Dušan|cara Dušana]] po narodnom predanju, vezuje se izgradanja kamenom mosta na reci [[Sitnica|Sitnici]] na severozapadu od Vučitrna, sa devet lukova, od kojih je srednji najveći. Most je napravljen od tesanog kamena i krečnog maltera, a povezan je gvozdenim klipovima i olovnim sponama. Reka [[Sitnica]] je u [[18. vek]]u za vreme velike poplave probila obalu na zapadnoj strani više od 300-400 m daljine od kamenog mosta, tako da je most ostao na suvom. Most je sada zapušten, odneseno je kamnje sa ograde mosta, a lukovi su zatrpani smećem i muljem. Prilikom izgradnje asfaltnog puta Vučitrn-železnička stanica pre nekih 35 godina, on je trasiran neposredno pored mosta. Zavod za zaštitu spomenika je pre rata tužio opštinu zbog toga, ali je bilo sve uzalud. Današnja crkva sv. Ilije u Vučitrnu podignuta je uz dozvolu turski vlasti [[1834]]. godine na istočnoj strani grada, gde su navodno pronađene zakopane crkvene utvari. To je oniski hram ukopan u zemlju da ne bi svojim rastom prešao od turskih vlasti dozvoljenu visinu crkve. Troškove oko zidanja podneli su [[Srbi]] Vučitrnci i uprava [[Manastir Devič|manastira Devič]].{{sfn|Eparhija raško-prizrenska|1987|pp=419}} Iza crkve je bilo srpsko groblje.
Srpska narodna škola tu je radila između 1867-1876. godine. Bila je to niska jednospratna zgrada, sa dve učionice i učiteljskom kancelarijom. Školsko dvorište je bilo vrlo prostrano, ograđeno visokim zidom. Kasnije je ponovo otvorena ta škola i više nije prekidala rad.<ref>"Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine</ref> U Vučitrnu je 1899. godine proslavljen prvi srpski prosvetitelj i učitelj Sv. Sava. Službovali su tog dana u crkvi i školi ikonom hadži popa Danilo Frtunić uz sasluženje mladog pope Davida Pardića. Svetosavsku besedu je izgovorio učitelj Radivoje Orlović. Primio se za domaćina školskog (školsko kumstvo) iduće godine, bakalin Dimko Elezović. Na svečanosti je uz gusle pevao Anđelko Nešić.<ref>"Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine</ref>
[[Srpsko-turski ratovi (1876—1878)|Oslobođenjem Toplice i Jablanice]] (1878), veliki broj [[Albanci|Albanaca]] iz ovih krajeva je prešao u [[Kosovski vilajet]], pa i u vučitrnski kraj. Njihovim dolaskom značajno se ionako težak položaj Srba pogoršao, što je pokrenulo iseljenje Srba iz Vučitrna za Toplicu i Jablanicu. Njihovim odlaskom omogućeno je da vučitrnska sela postanu čisto albanska: [[Benčuk]], [[Brusnik (Vučitrn)|Brusnik]], [[Bukoš (Vučitrn)|Bukoš]], [[Viljance]], [[Vesekovce]], [[Gumnište (Vučitrn)|Gumnište]], [[Doljak]], [[Donja Sudimlja]], [[Drvare]], [[Žilivode]], [[Karače]], [[Kolo (Vučitrn)|Kolo]], [[Kurilovo]], [[Nedakovac]], [[Okraštica]], [[Resnik (Vučitrn)|Resnik]], [[Ropica (Vučitrn)|Ropica]], [[Skrovna]], Streoce, [[Taradža]], [[Trlabuć]], [[Šalce]], [[Štitarica (Vučitrn)|Štitarica]] i [[Cecelija]]. Posle [[Balkanski ratovi|balkanskih ratova]] počeli su da se sele u [[Osmansko carstvo|Tursku]] [[Albanci]] koji nisu hteli da žive u srpskoj državi i time je otpočeo dolazak naseljenika na kupljenu i državnu zemlju (utrinu) [[1912]], pa nadalje, te je time izvršena obnova ovih sela: [[Brusnik (Vučitrn)|Brusnik]], [[Bukoš (Vučitrn)|Bukoš]], [[Viljance]], [[Doljak]], [[Donja Sudimlja]], [[Drvare]], [[Kolo (Vučitrn)|Kolo]], [[Nedakovac]], [[Okraštica]], [[Resnik (Vučitrn)|Resnik]], [[Ropica (Vučitrn)|Ropica]], [[Taradža]], [[Trlabuć]] 1 kuća, [[Šalce]], [[Štitarica (Vučitrn)|Štitarica]] i [[Cecelija]]. Ostala sela su i dalje do dan danas ostala samo [[Albanci|albanskim]] stanovništvom.
Navodi se 1908. godine u izveštaju o Vučitrnu da tu ima 250 pravoslavnih domova, a muslimanskih (sa malobrojnim Ciganima) je blizu 1000. Pravih, starih Vučitrnaca je bilo vrlo malo; naseljenici su dominirali.<ref>"Carigradski glasnik", Carigrad 1908. godine</ref>
Prilikom oslobođenja od [[Turci|Turaka]] [[1912]]. godine Vučitrn je oslobođen na Mitrovdan [[8. novembar|8. novembra]] ([[26. oktobar|26. oktobra]] po starom). U [[Vojinovića Kula|kulu Vojinovića]] je zatečen vojni magacin i zatvor u kome su [[Srbi]] zatvarani od turskih vlasti. Na poleđini priložene fotografije koja je snimljena [[1913]]. godine piše: ''Đurđić Vlado Šef poreske uprave dao je krov na licitaciju 1922. i kupio ga je Petar Petrović-Zajče'' (radi se o žitelju Vučitrna)
== Učesnici Drugog svetskog rata od 1941. do 1947. godine ==
Usled ugroženosti od [[Albanci|Albanaca]], mnogi [[Srbi]] su odmah [[1941]]. pobegli u [[Centralna Srbija|centralnu Srbiju]] i [[Crna Gora|Crnu Goru]] radi spasa. Po izbijanju ustanka u ovim krajevima [[Srbija|Srbije]] i Crne Gore protiv okupatora, mnogi su se priključili ustancima i [[Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije|NOB]]-u, a naročito oni koji su ranije bili partijski organizovani, drugi su pak pristupili iz patriotskih razloga. Neki su se priključivali prvim naoružanim formacijama na koje su naišli, pa bilo da su [[partizani]] ili [[četnici]]. Okupator je uz pomoć albanskih žandarma i esesovaca veći broj Srba odveo na prisilni rad u [[Rudnik Trepča|rudnike Trepča]], Bor, [[Baljevac na Ibru]] i druge. Oni su nakon povezivanja sa pripadnicima [[Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije|NOB]]-a bežali i njima se priključivali nastavljajući borbu do oslobođenja. Njihov broj se stalno povećao, da bi stigao na kraju rata, 715 boraca.
{| class="wikitable" style="text-align:center; width:35%;"
|-
! style="background:grey; color:white; width:20%;"| iz mesta
! style="background:grey; color:white; width:10%;"| učestvovalo
|-
| [[Vučitrn]]
| 51
|-
| [[Balince]]
| 7
|-
| [[Banjska (Vučitrn)|Banjska]]
| 17
|-
| [[Bivoljak]]
| 2
|-
| [[Brusnik]]
| 10
|-
| [[Bukoš]]
| 27
|-
| [[Velika Reka]]
| 29
|-
| [[Viljance]]
| 16
|-
| [[Vrnica]]
| 17
|-
| [[Glavotina]]
| 9
|-
| [[Gojbulja]]
| 39
|-
| [[Gornja Sudimlja]]
| 6
|-
| [[Gornji Svračak]]
| 12
|-
| [[Grace]]
| 20
|-
| [[Dobra Luka]]
| 2
|-
| [[Doljak]]
| 8
|-
| [[Donja Sudimlja]]
| 4
|-
| [[Donji Svračak]]
| 31
|-
| [[Donje Stanovce]]
| 2
|-
| [[Drvare]]
| 17
|-
| [[Zagorje]]
| 7
|-
| [[Jezera]]
| 30
|-
| [[Lug Dubnica]]
| 9
|-
| [[Mavrić]]
| 14
|-
| [[Mijalić]]
| 18
|-
| [[Miroče]]
| 11
|-
| [[Nevoljane]]
| 23
|-
| [[Nedakovac]]
| 16
|-
| [[Novo Selo Begovo]]
| 6
|-
| [[Novo Selo Mađunsko]]
| 22
|-
| [[Okraštica]]
| 2
|-
| [[Pantina]]
| 10
|-
| [[Pestovo]]
| 16
|-
| [[Prilužje]]
| 58
|-
| [[Resnik]]
| 4
|-
| [[Ropica]]
| 6
|-
| [[Samodreža]]
| 16
|-
| [[Slakovce]]
| 8
|-
| [[Slatina (Vučitrn)|Slatina]]
| 35
|-
| [[Taradža]]
| 15
|-
| [[Hercegovo]]
| 12
|-
| [[Cecelija]]
| 6
|-
| [[Šalce]]
| 14
|-
| [[Šljivovica]]
| 6
|-
| [[Štitarica]]
| 5
|-
| [[Breznica]]
| 23
|}
== Posle rata 1999. ==
Posle [[NATO bombardovanje SRJ|NATO bombardovanja SRJ]] i dolaska [[UNMIK]]-a na [[Kosovo i Metohija|Kosovo i Metohiju]], oko 1.300 Srba je prema procenama [[Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju|OEBS-a]] napustilo opštinu. Tokom [[Martovski pogrom 2004.|martovskih nemira]] [[2004]]. stradale su kuće Srba i [[Aškalije|Aškalija]]. [[Pravoslavna crkva]] u samom gradu je teško oštećena. U gradu se danas nalazi škola [[Kosovska policija|Kosovske policije]].
== Demografija ==
Prema [[Popis stanovništva 1981. u SFRJ|popisu iz 1981. godine]] grad je bio većinski naseljen [[Albanci]]ma. Nakon rata [[Rat na Kosovu i Metohiji|1999.]] godine većina [[Srbi|Srba]] je napustila Vučitrn.
== Kulturne znamenitosti ==
=== Vojinovića kula ===
{{Glavni članak|Vojinovića kula}}
Danas je od celokupnog nekadašnjeg utvrđenja opstala samo [[Donžon kula]], koja se u narodu naziva ''Vojinovića kula'' (po Vojinovićima iz [[Srpske epske narodne pjesme|epskih pesama]]), sa delom bedema u obliku [[kvadrat]]a.
Sam Donžon spada u red najlepših kula tog tipa u ovom delu [[Srbija|Srbije]], zbog svojih lepih proporcija i pravilno poređanog kamenja u njenim zidovima. Na njenim zidovima (debljine oko 3 m) se vide ostaci [[mašikula]], [[strelnica]] odnosno puškarnica, a pored zatvorenog prizemlja, imala je sprat, nad kojim se nalazio otvoreni vrh kule sa [[grudobran]]om.
Visina bedema kvadratnog dvorišta je 4—5 m, sa izuzetkom južnog dela bedema koji je okrenut ka glavnoj ulici sa kosinom pri dnu (visina 1,2—1,5 m, ispad 0,35—0,4 m), čija je visina 6—7 m.
=== Vojinovića most ===
{{Glavni članak|Vojinovića most}}
Vojinovića most u Vučitrnu preko reke Sitnice na starom karavanskom drumu koji je povezivao [[Dubrovačka republika|Dubrovačku republiku]] sa [[Skoplje]]m je najstariji očuvani kameni most na prostoru [[Srbija|Srbije]] i potiče sa kraja [[14. vek]]a. Čini ga ukupno 9 [[Luk (arhitektura)|lukova]] (5 prvobitnih i 4 naknadno dodata) sa ukupnom [[Dužina|dužinom]] preko 135 m, dok [[širina]] kolovoza iznosi skoro 5 m. Sitnica više ne protiče ispod Vojinovića mosta, jer je, usled prirodnih geoloških promena promenila svoj tok, pa sada protiče u neposrednoj blizini Vojinovića mosta.
== Poznate ličnosti ==
* [[Mara Branković]], ćerka despota [[Đurađ Branković|Đurađa Brankovića]] i žena turskog sultana [[Murat II|Murata II]]
* [[Gligorije Elezović]], srpski istoričar
* [[Hasan Priština]], albanski političar i separatista
* [[Jorgovanka Tabaković]], srpska političarka, ekonomista i guvernerka [[Narodna banka Srbije|Narodne banke Srbije]]
* [[Snežana Mišković]], srpska rok pevačica
* [[Abdurahman Šalja]], jugoslovenski i albanski glumac
* [[Vukašin Vuk Filipović]], srpski književnik, likovni umetnik i profesor [[Univerzitet u Prištini (srpski)|Prištinskog univerziteta]]
== Povezano ==
* [[Opština Vučitrn]]
* [[Crkva Svetog Ilije u Vučitrnu]]
* [[Vojinovića most]]
* [[Vojinovića kula]]
== Reference ==
{{reflist}}
== Napomene ==
<references group="lower-alpha"/>
== Literatura ==
* [[Aleksandar Deroko]], ''Srednjovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji'', Beograd, 1950.
* Ivan Zdravković, ''Srednjovekovni gradovi i dvorci na Kosovu'', Beograd, 1975
* {{Cite book| ref=harv|last=Eparhija|first=raško-prizrenska|authorlink =Eparhija raško-prizrenska|url=http://www.worldcat.org/title/zaduzbine-kosova-spomenici-i-znamenja-srpskog-naroda/oclc/18589870|year=1987|title=Zadužbine Kosova, (spomenici srpskog naroda)|location = Beograd|pages=370-419}}
== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Vučitrn}}
* [http://www.nspm.rs/kosovo-i-metohija/vucitrn-%E2%80%93-grad-koji-pamti-mlecane-i-kneza-lazara.html Vučitrn – grad koji pamti Mlečane i Kneza Lazara (''NSPM'', 23. februar 2011)]
* [http://www.rts.rs/page/stories/ci/story/124/drustvo/1923003/zivot-srba-u-vucitrnu.html Život Srba u Vučitrnu (''RTS'', 25. jul 2015)]
* [http://iskra.co/srbija/srpska-kandila-na-kosovu-crkva-svetog-ilije-u-vucitrnu/ Srpska kandila na Kosovu: Crkva Svetog Ilije u Vučitrnu (''Iskra'', 5. januar 2017)]
* [https://www.youtube.com/watch?v=qUuj6v0wJwU Život i standardi: Vučje trnje (''RTS'', 10. oktobar 2017)] na sajtu ''[[Jutjub]]''
{{Opština Vučitrn}}
{{Spisak gradova u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}
[[Kategorija:Vučitrn| ]]
[[Kategorija:Gradovi na Kosovu]]
[[Kategorija:Opština Vučitrn]]
| |||