1809 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
|||
Red 13:
=== Januar/Siječanj ===
* [[5. 1.]] - [[Dardanelski ugovor|Dardanelskim ugovorom]] okončan [[Anglo-turski rat (1807-1809)|Anglo-turski rat]]: Britancima vraćene privilegije u Osmanskom carstvu, obećavaju pomoć u slučaju francuske pretnje.
* [[14. 1.]] - Portugalsko/brazilsko osvajanje Francuske Gujane (do 1817).
* [[16. 1.]] - [[Španski rat za nezavisnost]] (Peninsularni rat) — [[Bitka kod La Korunje]]: Britanci odolevaju francuskim napadima, ali povlače se iz Galisije. Britanski general John Moore gine.
* januar - Oštra zima i ledene brane izazivaju proboje nasipa i veliku poplavu u [[Kraljevina Holandija|Holandiji]].
* [[22. 1.]] - Britanci zarobili kod Gvadalupe francusku fregatu ''Topaze'' (koja je pre nekoliko dana propustila ojačati garnizon u gujanskoj Kajeni).
* [[27. 1.]] - [[Španski rat za nezavisnost]] — [[Druga opsada Saragose]]: Francuzi maršala [[Jean Lannes|Lannesa]] su probili gradske zidove, slede žestoke ulične borbe.
* 30. 1. - 24. 2. - Uspešna britanska Invazija Martinika
=== Februar/Veljača ===
Linija 21 ⟶ 25:
* februar - [[Jadranska kampanja 1807–1814]]: Britanci zauzeli ''Var'', francuski brod sa provijantom, kod Valone.
* [[20. 2.]] - Predaja [[Saragosa|Saragose]]: stradalo je 54.000 Španaca, vojnika i civila, i 10.000 Francuza, više od bolesti nego u borbama.
* [[24. 2.]] - Pomorska Bitka kod Les Sables-d'Olonne je britanska pobeda pored biskajske francuske obale.
* 24. 2. - Britanci zauzeli [[Martinik]] (do 1816).
* [[25. 2.]] - [[Bitka kod Vallsa]] u Kataloniji je francuski uspeh.
Linija 28 ⟶ 34:
* [[12. 3.]] - [[Kadžarska Monarhija|Persija]] zaključila preliminarni sporazum sa Britanijom - kraj [[Franko-persijska alijansa|franko-persijske alijanse]] iz 1807.
* [[13. 3.]] - U [[Stockholm]]u izveden [[Puč 1809.|puč]] kojim je sa [[Švedska|švedskog]] prijestolja zbačen kralj [[Gustav Adolf IV od Švedske|Gustav Adolf]]; pučisti su motivirani katastrofalnim porazima švedske vojske u [[Finski rat|ratu protiv]] [[Rusko Carstvo|carske Rusije]] kako i nastojanjem da se [[apsolutna monarhija|apsolutistički]] ređim zamijeni sa [[ustavna monarhija|ustavnom monarhijom]].
* 21 - 22. 3. - Antifrancuski neredi na španskoj Kubi, protiv izbeglica sa Haitija - španske vlasti ih brane, ali sledećeg meseca naređuju proterivanje.
* [[24. 3.]] - [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]: u Sankt Peterburg stigao sultanov ferman s objavom rata.
* [[28. 3.]] - [[Bitka kod Medellína]]: Francuzi razbili Špance u Extremaduri.
Linija 38 ⟶ 45:
* [[9. 4.]] - Počinje [[Tirolska pobuna]] protiv franko-bavarske okupacije, na čelu sa [[Andreas Hofer|Andreasom Hoferom]]. Austrija je objavila rat Francuskoj.
* [[10. 4.]] - Austrijske snage prelaze granicu susjedne [[Kraljevina Bavarska|Bavarske]] čime započinje [[Rat Pete koalicije]].
* 11 - 24. 4. - Pomorska Bitka kod l'île d'Aix (u Baskijskim putevima) - britanski uspeh.
* [[13. 4]] - Prva [[Bitke na Bergiselu|Bitka na Bergiselu]]: tirolski pobunjenici prvi put uzimaju [[Insbruk]] Bavarcima, zarobljavaju i preko 2.000 francuskih vojnika gen. [[Baptiste Pierre Bisson|Bissona]] koji su upali u zamku.
* [[15. 4.]] - Austrijski general [[Johann Gabriel von Chasteler]] ulazi u [[Insbruk]], 20-tog u [[Trento]].
Linija 57 ⟶ 65:
* [[8. 5.]] - [[Bitka na Pijavi (1809)|Bitka na Pijavi]]: franko-italijanska armija porazila austrijsku u Venetu - povlači se u Kranjsku i Korušku.
* [[10. 5.]] - [[12. 5.]] - [[Arthur Wellesley, 1. vojvoda od Wellingtona|Arthur Wellesley]] porazio sa anglo-portugalskom vojskom maršala Soulta [[Bitka kod Grijó|kod Grija]] a zatim ga nakon [[Druga bitka kod Porta|druge bitka kod Porta]] izbacio iz tog grada - Francuzi nakon ovoga beže iz Portugala.
* [[13. 5.]] - [[Rat Pete koalicije]]:
* 13. 5. - Bitka kod Wörgla: franko-bavarske snage maršala Lefebvra porazile Austrijance, ulazi u Insbruk 20-tog.
* 14 - 27. 5. - Austro-poljski rat: poljske snage zauzimaju [[Lublin]] (14.), [[Sandomierz]] (18.), [[Zamość]] (20.), [[Lavov]] (27.).
* [[15. 5.]] - Austrijanci nanose gubitke Francuzima u napadu na selo Stara Straža kod Knina.
* 15. 5. - Napoleon upućuje proklamaciju Mađarima, poziva ih na nezavisnost od Habsburga.
* maj? - Bosanski Turci pomažu Francuzima: zapalili su Cetingrad, haraju oko Otočca i Ogulina. Dalmatinski otoci su u rukama pobunjenika, koji čekaju austrijsku vojsku<ref>french-rule-in-croatia--1806-1813, 242</ref>.
* maj - avgust - Francuzi napuštaju Kubu, stanovništvo [[New Orleans, Louisiana|New Orleansa]] se udvostručuje.
* 15 - 18. 5. - [[Bitka kod Tarvisa (1809)|Bitka kod Tarvisa]] (Predela): franko-italijanske snage zauzimaju ključne planinske prevoje prema Koruškoj.
* [[16. 5.]] - [[Auguste Marmont|Marmont]] porazio Austrijance kod Pribudića (brdo Kita), zarobljen podmaršal Stojčević.
* [[17. 5.]] - Borba kod Gračaca, puk. [[Matija Rebrović Razbojski|Rebrović]] se povlači ka Gospiću.
[[Datoteka:Departements of French Empire South 1811-fr.svg|mini|200px|Francuski departmani u Italiji (1811)]]
* [[17. 5.]] - Schönbrunnski dekret: Napoleon anektira [[Papinska Država|Papinsku Državu]]
* [[21. 5.]] - Bitka kod Gospića: Marmont potisnuo Rebrovićeve snage.
** Marmont nastavlja preko Senja, Rijeke i Ljubljane, da bi se sreo sa Napoleonom u Austriji, a u međuvremenu gen. baron [[Vinko Knežević|Knežević]] zauzima Dalmaciju sjeverno od Neretve, osim Zadra i nekoliko utvrda.
Linija 87 ⟶ 97:
* [[6. 6.]] - Stric zbačenog švedskog kralja Gustava Adolfa postaje kralj [[Karl XIII od Švedske|Karl XIII]] (do 1818, od 1814. i kralj Norveške), poslednji iz dinastije [[Holstein-Gottorp (dinastija)|Holstein-Gottorp]]. Zemlja dobija novi ustav, kojim je uveden parlamentarni [[ombudsman]].
* 8. 6. - Karađorđe zauzeo Sjenicu (ili 5. maja?).
* [[10. 6.]] - Papina bula ''Quam memoranda'' ekskomunicira Napoleona.
* [[14. 6.]] - [[Bitka kod Raaba]], tj. [[Győr]]a na severozapadu Mađarske: franko-italijanska pobeda [[Eugène de Beauharnais|Eugènea de Beauharnaisa]] kojom je nadvojvoda [[Johann von Österreich|Johann]] sprečen da pojača austrijske snage kod Wagrama.
* jun - [[Duransko carstvo|Duranski]] afganistanski vladar [[Šudža-šah Durani]] sklapa savez sa Britancima, ali je istog meseca zbačen od [[Mahmud-šah Durani|Mahmud-šaha]] (do 1818).
Linija 94 ⟶ 105:
=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[5. 7.]] - [[Rat Pete koalicije]]: [[Bitka kod Wagrama]] u kojoj Napoleon nanosi odlučujući poraz Austrijancima i tjera ih na povlačenje u Češku. Napoloenov načelnik štaba [[Louis-Alexandre Berthier]] će postati knez od Wagrama.
* 5/[[6. 7.]] - Francuzi uhapsili papu [[Pio VII.|Pija VII.]], odvode ga u izgnanstvo (Grenoble, Savona, Fontainebleau) do 1814.
* [[7. 7.]] - Španska rekonkista Santo Dominga: Francuzi se predaju Britancima, što je kraj njihove vlasti u dan. [[Dominikanska Republika|Dominikanskoj Republici]].
* [[12. 7.]] - [[Rat Pete koalicije]]: Dan nakon taktički neodlučene [[Bitka kod Znojma|bitke kod Znojma]] potpisano [[primirje]] kojim je de facto okončan rat.
* [[13. 7.]] - Britanci uzeli [[Senegal]] Francuzima (do 1817).
Linija 102 ⟶ 114:
* 21. 7. - Veliki srpsko-ruski poraz kod Kladova, Rusi se povlače.
* 27 - [[28. 7]] - [[Bitka kod Talavere]]: taktički uspeh [[Arthur Wellesley, 1. vojvoda od Wellingtona|Arthura Wellesleyja]], koji će dobiti titulu vikonta Wellingtona od Talavere i od Wellingtona (vojvoda od 1814).
* [[30. 7.]] - [[Walcherenska kampanja]]: Britanci se iskrcavaju u [[Kraljevina Holandija|Nizozemskoj]], ne bi li otvorili drugi front - preko 4.000 vojnika umire od bolesti, preostali se povlače u decembru. Napoleon oduzeo Holandiji teritorije južno od Rajne.
=== Avgust/August/Kolovoz ===
Linija 120 ⟶ 132:
* [[18. 9.]] - Otvorena druga zgrada [[Royal Opera House|Kraljevske opere]] u Londonu - skuplje karte izazivaju dvomesečne nerede (zgrada izgorela 1856).
* 20 - 28. 9. - Uspešan britanski upad u Saint-Paul na Île Bonaparte ([[Reunion]]), prethodnica invazije ostrva sledećeg jula.
* [[30. 9.]] - Drugi ugovor iz Fort Waynea: SAD dobile 12.000 kv.km. indijanske zemlje - nezadovoljni [[Tecumseh]], poglavica [[Shawnee]]ja, sledeće godine pokreće rat.
=== Oktobar/Listopad ===
| |||