Wikipedija

Južnoafrička Republika – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Nema sažetka izmjene
mNema sažetka izmjene
Red 4:
|<small><center>Republiek&nbsp;van&nbsp;Suid-Afrika&nbsp;([[afrikaans]])</small>
|<small><center>IRiphabliki&nbsp;yeSewula&nbsp;Afrika&nbsp;([[Južni Ndebele jezik|J.&nbsp;Ndebele]])</small>
|<small><center>IRiphabliki&nbsp;yaseMzantsi&nbsp;Afrika&nbsp;([[KosaXhosa jezik|KosaXhosa]])</small> |<small><center>IRiphabliki&nbsp;yaseNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[Zulu jezik|Zulu]])</small> |<center><small>IRiphabhulikhi&nbsp;yeNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[Swazi jezik|Swazi]])</small>
|<small><center>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika-Borwa&nbsp;([[Sjeverni Sotho jezik|S.&nbsp;Sotho]])</small> |<small><center>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika&nbsp;Borwa&nbsp;([[Južni Sotho jezik|J.&nbsp;Sotho]])</small> |<center><small>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Aforika&nbsp;Borwa&nbsp;([[Tswana jezik|Tswana]])</small> |<small><center>Riphabliki&nbsp;ra&nbsp;Afrika&nbsp;Dzonga&nbsp;([[Tsonga jezik|Tsonga]])</small> |<small><center>Riphabu{{Unicode|ḽ}}iki&nbsp;ya&nbsp;Afurika&nbsp;Tshipembe&nbsp;([[Venda jezik|Venda]])</center></small>}}
|etničke_grupe = 79,5% [[Negroidi|crnci]] <br />9.2% [[Bijeli Južnoafrikanci|bijelci]] <br />8,9% [[Južnoafrički Mulati|Obojeni]] <br />2,5% [[Azijati Južne Afrike|Azijati]]
Red 14:
|državno_geslo = ''!ke e: {{IPA|ǀ}}xarra {{IPA|ǁ}}ke''{{spaces|2}}<small>([[ǀXam jezik|ǀXam]])<br />“Jedinstvo u različitosti” (doslovno “Različiti narodi, ujedinite se”)</small>
|državna_himna = [[Državna himna Južne Afrike]]
|službeni_jezici = [[Afrikaans]]<br />[[Engleski jezik|engleski]]<br />[[Južni Ndebele jezik|Južni Ndebele]]<br />[[Sjeverni Sotho jezik|Sjeverni Sotho]]<br />[[Sotho jezik|Južni Sotho]]<br />[[Swati jezik|Swazi]]<br />[[Tsonga jezik|Tsonga]]<br />[[Tswana jezik|Tswana]]<br />[[Venda jezik|Venda]]<br />[[KosaXhosa jezik|KosaXhosa]]<br />[[Zulu jezik|Zulu]]
|demonim = Južnoafrikanci
|glavni_grad = [[Pretoria]] (izvršna vlast)<br />[[Bloemfontein]] (sudska vlast)<br />[[Cape Town]] (zakonodavna vlast)
Red 94:
U Južnoafričkoj Republici se nalaze neka od najstarijih [[arheologija|arheoloških]] nalazišta u svetu.<ref>{{cite book|last=Wymer|first=John|coauthor=Singer, R|year=1982|title=The Middle Stone Age at Klasies River Mouth in South Africa|location=Chicago|publisher=University of Chicago Press|isbn=0226761037}}</ref><ref>{{cite web|title=Guide to Klasies River|page=11|year=2001|url=http://academic.sun.ac.za/archaeology/KRguide2001.PDF|author=Deacon, HJ|publisher=Stellenbosch University|accessdate = 05. 09. 2009.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/915|title=Fossil Hominid Sites of Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai, and Environs }}</ref> Brojni [[fosil]]ni ostaci u pećinama [[Sterkfontejn]], [[Kromdrai]] i [[Makapansgat]] nagoveštavaju da su [[australopitekus]]i ovde živeli pre oko 3 miliona godina.<ref>{{cite web|url=http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1979/6/79.06.02.x.html|title=Hominid Evolution|publisher=Yale-New Haven Teachers Institute|author=Stephen P. Broker|accessdate = 19. 06. 2008.}}</ref> Njih su smenile brojne vrste iz reda ''-{[[Homo]]}-'', kao što su ''-{[[Homo habilis]]}-'', ''-{[[Homo erectus]]}-'' i moderni ljudi ''-{[[Čovjek|Homo sapiens]]}-''.
 
Naselja [[Bantu]] plemena, koja su koristila [[željezo|željezno]] oruđe i bavila se [[zemljoradnja|zemljoradnjom]] i [[stočarstvo]]m su do 4. ili 5. veka nove ere postojala južno od reke [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]]. Oni su raselili, pokorili i asimilirali domorodačka [[Kosjanci|kosjanska]] plemena. Bantu plemena su se polako selila na jug. Veruje se da najstariji željezni predmeti u modernoj provinciji [[KwaZulu-Natal]] potiču iz perioda oko 1050. godine. Najjužnija grupa je bilo [[pleme]] [[Xhosa|Kosa]], čiji jezik je primio izvesne lingvističke crte iz jezika kosjanskihkhoisanskih plemena. KoseXhose su stigle do [[Velika riblja rijeka|Velike riblje rijeke]] u današnjoj pokrajini [[East Cape]]. Tokom svojih seoba, ovaj narod na stepenu razvoja željeznog doba je raselio ili asimilirao prethodne zajednice lovaca i skupljača plodova.
 
=== Britanska ekspanzija ===
Red 102:
 
Nakon što su se Britanci nastanili u velikom broju u Cape Townu i nakon što je britanska vlada [[1833]]. godine zabranila ropstvo, oko 12 000 [[Buri|Bura]] (kako se naziva belo stanovništvo holandskog porekla) je krenulo dublje ka unutrašnjosti zemlje u današnje regione [[Natal]], [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]] i [[Slobodna Država Oranje|Slobodnu Državu Oranje]]. Ovi Buri su osnovali dve države: [[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Južnoafričku Republiku - Transvaal]] (danas podeljenu na provincije [[Gauteng]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] i [[North West (Južna Afrika)|North West]]) i Slobodnu Državu Oranje.
[[Datoteka:Isandhlwana.jpg|200px|thumb|left|[[Bitka kod IsandluaneIsandlwane]]]]
Otkriće [[dijamant]]a 1867. i [[zlato|zlata]] 1884. u unutrašnjosti je doprinelo ekonomskom razvoju i imigraciji, kao i podjarmljivanju domorodačkog stanovništva. Borba za kontrolu nad ovim važnim ekonomskim resursima je bila razlog za sukobe Evropljana i domorodaca, kao i između Britanaca i Bura. Burske republike su se uspešno odupirale britanskim napadima tokom [[Prvi burski rat|Prvog burskog rata]] (1880-1881) upotrebom gerilske taktike, koja je dobro odgovarala lokalnim uslovima. Ipak, Britanci su se vratili u većem broju, sa više iskustva i boljom taktikom u [[Drugi burski rat|Drugom burskom ratu]] (1899-1902), u kom su trijumfovali.
Daliorka Cakalova
Red 113:
Usvajanjem [[Vestminsterski statut|Vestminsterskog statuta]] 1931. Uniji je efektivno data nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva. Godine 1934. [[Južnoafrička partija (Unija Južne Afrike)|Južnoafrička partija]] i [[Nacionalna partija (Južna Afrika)|Nacionalna partija]] su se ujedinile u [[Ujedinjena partija (Južna Afrika)|Ujedinjenu partiju]] u cilju pomirenja Afrikanera i Engleza. Stranka se 1939. godine podelila oko pitanja učestvovanja Unije u [[Drugi svjetski rat|Drugom svetskom ratu]] na strani Ujedinjenog Kraljevstva, čemu su se sledbenici afrikanerske Nacionalne partije strogo protivili. Rat je doprinio razvoju industrije, što je mnoge crnce privuklo iz ruralnih delova zemlje u gradove. Ojačale su crne sindikalne organizacije i rasno je pitanje ponovo izbilo u prvi plan. Pobeda Nacionalne stranke na izborima [[1948]]. označila je jačanje politike rasne segregacije, koja je tada dobila ime [[apartheid|aparthejd]]. Svi su stanovnici podeljeni u četiri grupe: belce, Bantu (crnce), obojene i azijate. Zabranjeni su brakovi između pripadnika različitih grupa, ustanovljene su odvojene obrazovne, zdravstvene i druge javne ustanove, zabranjeno je kretanje crnaca u belačkim područjima bez propusnica, stvorene su enklave za naseljavanje crnaca kojima je dana ograničena samouprava (tzv. [[bantustan]]i).
 
[[Datoteka:Frederik de Klerk with Nelson Mandela - World Economic Forum Annual Meeting Davos 1992.jpg|200px|thumb|left|Frederik Willem de Klerk i Nelson Mandela]]
[[Datoteka:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|200px|thumb|right|''Za bele osobe'' — znak iz ere aparthejda.]]
 
Aparthejd je uskoro izazvao snažnu reakciju crnaca. [[Afrički nacionalni kongres]] je ojačao i u šezdesetim godinama počeo je koristiti [[terorizam|terorističke]] metode, na šta je vlada zatvorila njegove vođe, među kojima je najpoznatiji bio [[Nelson Mandela]]. Sindikati su organizovali niz štrajkova za bolje uslove rada i veće plate. Južna Afrika se suočila sa međunarodnom izolacijom i odlivom kapitala. Zbog podrške Velike Britanije sankcijama prema Južnoafričkoj Uniji, ona je 31. maja 1961. proglasila republiku i istupila iz Komonvelta, a od tada nosi naziv Južnoafrička Republika. Ipak, u situaciji [[Hladni rat|hladnoratovske]] podele zapadne vlade nisu bile spremne na uvođenje strožijih sankcija kapitalističkoj i prozapadnoj Južnoj Africi.
 
Godine [[1966]]. godine organizacija [[SVAPOSWAPO]] je pokrenula borbu za nezavisnost Jugozapadne Afrike. Ovaj [[Južnoafrički pogranični rat|sukob]] se intezivirao nakon [[angola|angolske]] nezavisnosti, koja je pružala utočište borcima SVAPOSWAPO. Tek [[1988]]. Južnoafrička Republika je pristala da omogući da Namibija ima sopstvenu upravu, prema mirovnom planu [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] na teritoriji koju obuhvata. Namibija je dobila nezavisnost [[1990]], a teritorija [[ValvisWalvis BejBay|Walvis Baya]]a je vraćena Namibiji [[1994]]. godine.
 
Krajem 80-ih postalo je jasno da je održavanje aparthejda nemoguće. Godine [[1991]]. parlament je opozvao rasne zakone i oslobođena je većina političkih zatvorenika. Dvogodišnji pregovori predsednika [[FrederikF. ViljemW. de Klerk|Frederika ViljemaWillema de Klerka]] i Mandele doveli su do nacrta privremenog ustava koji je izjednačio biračko pravo svih stanovnika Južnoafričke Republike. Prvi slobodni izbori održani su u aprilu 1994, a pobedu je odneo Afrički nacionalni kongres. Mandela je izabran za predsednika.
 
U razdoblju od kraja aparthejda Južna Afrika se suočava s brojnim problemima koji su delom rezultat nasleđa segregacije: velikom nezaposlenošću među crnim stanovništvom, jednom od najviših stopa ubistava i drugih nasilnih zločina u svetu, kao i eksplozijom infekcije virusom [[HIV]]. Ipak, zemlja je uspela da očuva političku i privrednu stabilnost.
Red 128:
=== Položaj ===
[[Datoteka:South Africa extremes.jpg|thumb|right|250px|Krajnje tačke Južnoafričke Republike]]
Južnoafrička Republika je smeštena na krajnjem jugu [[Afrika|afričkog kontinenta]]. Država izlazi na dva okeana — [[Atlantik|Atlantski]] i [[Indijski ocean|Indijski]]. Proteže se pravcem zapad—istok između 16° 31’ i 33° istočne geografske dužine. Najzapadnija tačka se nalazi u pograničnom gradu [[AleksanderAlexander BejBay]] na ušću reke [[Oranje]], a najistočnija tačka na obali Indijskog okeana na granici s [[Mozambik]]om u blizini zaliva Kosi. Pravcem sever—jug proteže se između 22° 20’ i 34° 50’ severne geografske širine.<ref>Atlas Afrike, str. 40—41</ref> Najsevernija tačka se nalazi na desnoj obali reke [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]] na granici s [[Zimbabve|Zimbabwe]]om u blizini pograničnog zimbabveanskogzimbabweanskog grada [[BajtbridžBeitbridge|Beitbridgea]]a, dok se najjužnija tačka nalazi na [[Igleni rt|Iglenom rtu]], koji je ujedno i najjužnija tačka afričkog kontinenta.
 
Ukupna dužina granica iznosi 4.862 km.<ref name="CIAWF">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sf.html|title=CIA - The World Fact Book — South Africa}}</ref> Od zapada prema istoku graniči se sa [[Namibija|Namibijom]] (967 km), [[Bocvana|BocvanomBotswanom]] (1.840 km), ZimbabveomZimbabweom (225 km), Mozambikom (491 km) i [[Svazilend|Swazijem]]om (430 km).<ref name="CIAWF"/> Mala država [[Lesoto|Lesotho]] je u potpunosti okružena južnoafričkom teritorijom (909 km).<ref name="CIAWF"/>
 
=== Geologija ===
Geološka istorija Južnoafričke Republike je kompleksna. Na njenom se području nalaze jedne od najstarijih stena na [[Zemlja (planet)|Zemlji]], koje datiraju od pre 3,7 milijardi godina iz doba [[prekambrij]]uma.<ref name="GeolOv">[http://www.fdi.net/documents/WorldBank/databases/safrica/geoscience/minerals.htm fid.net: A Guide to the Minerals Industry of South Africa — Mineral Sector Overview] {{en}}</ref><ref name="ShCa">[http://www.showcaves.com/english/za/Geology.html showcaves.com — Geology of South Africa] {{en}}</ref> [[Kraton KapvalKapavaal|Kraton Kaapvaal]], koji obuhvata središnji i severoistočni deo zemlje je jezgro oko kojeg su se razvijale ostale geološke formacije.<ref name="GeolOv"/> Najvećim delom ga izgrađuju [[gnajs]]evi i [[granit]]oidi [[Arhaik|arhajske]] starosti, a manjim delom [[Zeleni škriljac|zeleni škriljci]]. Za nastanak struktura u tim stenama usled naglog hlađenja [[Lava|lave]] bili su potrebni drugačiji [[Zemljina atmosfera|atmosferski]] uslovi od današnjih, te nam one omogućuju rekonstrukciju sastava atmosfere od pre 3 milijarde godina.<ref name="GeolOv"/><ref name="ShCa"/> Takođe, mogu se pronaći i mafitne do ultramafitne vulkanske sekvencije stena.<ref name="ShCa"/> [[Zeleni škriljci]] sadrže velike količine [[Zlato|zlata]], [[antimon]]a, [[gvožđe (hemijski element)|gvožđa]], [[Bakar|bakra]], [[azbest]]a, [[talk]]a, [[Živa|žive]] itd, dok gnajsevi i granitoidi nisu toliko bogati mineralnim rudama, no sadrže [[korund]], [[grafit]], te zlato u tragovima.<ref name="GeolOv"/>
 
Trošenjem KapvalskogKaapvaalskog kratona i kasnijim taloženjem sedimenata formirani su sedimenetacijski bazeni, koji su jedni od najbogatijih južnoafričkih izvora mineralnih sirovina.<ref name="GeolOv"/> Najveće zalihe zlata na svetu sadrže sedimenti Vitvatersrand supergrupe, taložene pre 3,074 do 2,714 milijardi godina, a nalaze se južno od [[Johannesburg]]a.<ref name="GeolOv"/> U isto vreme su se taložili i sedimenti Pongola supergrupe, kao i Piterzburg grupe koji takođe sadrže zlato, ali u manjim količinama.<ref name="GeolOv"/>
 
Pre 2,6 do 2,1 milijardi godina došlo je do taloženja u Transvaalskomtransvaalskom i GrikvalandGriqualand West bazenu. Debele [[karbonat|karbonatne naslage]] istih građene od [[vapnenac|krečnjaka]] i dolomita sadrže [[cink]] i [[olovo]].<ref name="GeolOv"/> Intenzivna karstifikacija dolomita u području GrikvalandGriqualand West u provinciji [[North West (Južna Afrika)|North West]] dovela je do formiranja [[mangan]]skih ležišta, koja zajedno s velikim ležištem mangana u Kalahariju pored grada Hotazel, čini najveće površinsko ležište mangana na Zemlji.<ref name="GeolOv"/>
 
[[Datoteka:Chromitite Bushveld South Africa.jpg|thumb|250px|desno|Kromiti BušveldBushveld kompleksa]]
Na severu zemlje u dolomitskim formacijama Transvaal supergrupe pojaljuju se [[fluorit]]i.<ref name="GeolOv"/> Njih, kao i sedimente GrikvalandGriqualand VestWest supergrupe prekrivaju sedimenti BIF formacije <!--Banded Iron Foramtion--> koji sadrže [[željezo|železnu rudu]].<ref name="GeolOv"/> Pre 2,05 milijardi godina došlo je do intruzije [[BušveldskiBushveldski magmatski kompleks|BušveldBushveld magmatskog kompleksa]]{{napomena|To je najveća uslojena intruzija na svetu, površine 66.000 km² i debljine 9 km.<ref name="GeolOv"/>}} u sedimente Transvaal supergrupe.<ref name="GeolOv"/> Intruzija BušveldBushveld kompleksa sadrži 70% svih svetskih ekonomski isplativih ležišta [[hrom]]a, zatim značajne količine [[Platina|platine]], kao i [[kobalt]]a, bakra i [[nikl]]a.<ref name="GeolOv"/> Takođe, to je i najveći izvor [[vanadijum]]a na svetu.<ref name="GeolOv"/> Pre 1,3 milijardi godina unutar Kapvalskog kratona došlo je do formiranja [[Kimberliti|kimberlitskih]] cevi koje sadrže [[dijamant]]e.<ref name="GeolOv"/><ref name="ShCa"/>
 
Stenoviti [[Karu basen]] zauzima oko dve trećine površine Južnoafričke Republike, a uglavnom je građen od fluvijalnih sedimenata, [[ugljen|uglja]], [[Škriljac|škriljca]] i [[peščar]]a.<ref name="GeolOv"/><ref name="VEG380">Velika enciklopedija geografije, str. 380—381</ref> Takođe, Karu bazen prekrivaju i veliki izlivi baznih i kiselih lava, čije je izljevanje prethodilo fragmentaciji [[superkontinent]]a [[Gondvana|Gondvane]] koja se dogodila krajem [[Jura|jure]] pre oko 200 miliona godina. Intenzivan magamtizam koji je pratio fragmentaciju doveo je do stvaranja velikih kimberlistskih intruzija.<ref name="GeolOv"/>
 
Tokom [[kreda]] i [[kenozoik]]a u nekim od novoformiranih bazena uzduž obale došlo je do taloženja [[Nafta|naftonosnih]] sedimenata, po čemu je osobito važno područje zaliva Mosel. Tanki sloj kenozojskih sedimenta se može naći i u delovima [[North Cape]]a i [[North West (Južna Afrika)|Severozapada]]a.<ref name="GeolOv"/>
 
=== Reljef ===
[[Datoteka:South Africa Topography.png|Fizička mapa Južnoafričke Republike|250px|thumb|desno]]
Teritorija JAR se može podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija širok 20 do 250 km koji se naziva Niski Veld. Niski Veld prema unutrašnjosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Drakensberg, a koji se pruža duž cele obale. Na zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu [[Drakensberg]]a doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — [[NjesutiNjesuthi]] visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca Drakensberg sa tri strane okružuje [[Highveld]], centralna suva visoravan većinom prekrivenu [[Pašnjak|pašnjacima]] koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2 000 m. Dužina obalske linije iznosi 2 798 km.<ref name="CIAWF"/> Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od [[Cape Town]]a.
 
=== Klima ===
Red 155:
Prema [[Kepenova klasifikacija klimata|Kepenovoj klasifikaciji klimata]] JAR se nalazi na području suvih klima (tip ''B''), odnosno njenih podtipova: pustinjske (''BW'') na severozapadnom delu zemlje i stepske klime (''BS'') u centralnom delu.<ref name="KlimKlas">[http://hrcak.srce.hr/file/14773 Grupa autora (2003): ''Köppenova podjela klima i hrvatsko nazivlje'', Geoadria, Vol. 8, No. 1, 17—37] ((hr))</ref> Takođe, delovi zemlje se nalaze u području umereno tople klime (tip ''C''), odnosno njenih podtipova: sredozemne klime (''Cs'') na jugozapadu, umereno vlažne klime (''Cf'') duž jugoistočnog primorja i sinijske klime (''Cw'') u unutrašnjosti na severoistoku zemlje.<ref name="KlimKlas"/>
 
Najviša izmerena temperatura — 51,7°S zabeležena je [[1948]]. godine u [[Kalahari]]ju u pokrajini [[North Cape]] u blizini grada UpringtonaUppingtona,<ref name="SAIn">[http://www.southafrica.info/about/geography/geography.htm SouthAfrica.info: Geography and Climate — South Africa's geography] {{en}}</ref> dok je u [[SaderlendSutherland|Sutherlandu]]u, u planinskom lancu RogeveldRoggeveld severoistočno od [[Cape Town]]a zabeležena najniža temperatura od –15°S.<ref name="SAIn"/><ref name="VEG380"/> Više od polovine Južne Afrike prima samo 200 do 600 mm padavina, a krajnji severozapad manje od 200 mm.<ref name="VEG380"/>
 
=== Hidrografija ===
Većina reka izvire u planinama Drakensberg i teče na istok, prema Indijskom okeanu. Ipak, najduža reka [[Oranje]], duga 1.860 km, koja takođe izvire u planinama Drakensberg, teče na zapad i uliva se u Atlantski okean. Na ovoj reci se nalazi vodopad [[Ogrejbis]], širok 150 m i dubok 56 m. Druga važna reka je [[Limpopo (rijeka)|Limpopo]], duga oko 1 750 km, a koja je granična reka sa BocvanomBotswanom i ZimbabveomZimbabweom i uliva se u Indijski okean, i reka [[Val (reka)|Val]], pritoka OranjaOranjea, duga 1.251 km. Vodostaji reka značajno variraju tokom godine. Reka [[Tugela]], koja se uliva u [[Indijski ocean|Indijski okean]], poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi po visini [[vodopad]] na svetu.<ref>{{Cite web|url=http://www.world-waterfalls.com/waterfall.php?num=2|title=Tugela vodopad}}</ref>
 
U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u dužini od oko 14.000 kilometara. Suša je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je [[jezero|jezera]] većih razmera, a od važnija su [[KrisiChrissie (jezero)|Chrissie]], [[SibajaSibhayi]], [[Oviston]] i [[Ronfoltejn]].<ref>Enciklopedijski atlas sveta, str. 85.</ref>.
 
=== Flora i fauna ===
[[Datoteka:Fynbos.jpg|thumb|250px|FinbosFynbos, [[florističko carstvo]] koje se nalazi samo u Južnoafričkoj Republici, kod [[Cape Town]]a]]
 
Južnoafrička Republika je rangirana na šestom mestu liste od 17 država sa najvećim megadiverzitetom na svetu,<ref>{{Cite web|url=http://www.institutoaqualung.com.br/info_biodiversidade23.html|title=Biodiversity of the world by countries}}</ref> sa više od 20.000 različitih vrsta biljaka ili oko 10% svih poznatih vrsta biljaka na svetu. Najprisutniji biom u državi, a naročito na [[Highveld]]u, je [[savana]], kojom dominiraju različite vrsta [[trava]], nisko rastinje i razne vrsta [[akacija]]. Vegetacija postaje sve ređa kako se ide prema severozapadu zbog malih količina [[padavine|padavina]]. Nekoliko vrsta [[sukuletne biljke|sukuletnih biljaka]] koje čuvaju vodu, poput [[aloja]] i [[mlečika]], žive u žarkoj i suvoj oblasti [[NamakvalandNamaqualand]]. Trave i bodljikavo savansko rastinje polako prelaze u ređu žbunovitu savanu u severoistočnom delu države. U ovoj oblasti, blizu severnog kraja [[Nacionalni park Kruger|Nacionalnom parku Kruger]], raste značajan broj [[baobab]]a.<ref>{{Cite web|url=http://www.southafrica-travel.net/pages/e_plants.htm|title=Plants and Vegetation in South Africa}}</ref>
 
[[Datoteka:Swartberg.jpg|thumb|250px|left|Planine [[SvartbergSwartberg]] kod grada [[OudtshornOudtshoorn]]]]
 
Biom [[finbosFynbos|fynbosa]]a, koji obuhvata većinu oblasti i biljnih vrsta oko [[Rt dobre nade|KapskojKaapskoj oblasti]], jednoj od šest florističkih carstava, je smešten u malom regionu Western Cape i u njemu živi više od 9 000 vrsta, što ga u pogledu biljnog biodiverziteta čini jednim od najbogatijih regiona na Zemlji. Većina ovih biljaka su zimzelene biljke sa tvrdim izduženim listovima, kao što su sklerofite. Još jedan endemski rod Južnoafričke Republike je rod [[proteja]] iz reda skrivenosemenica. Postoji oko 130 različitih vrsta proteja u Južnoafričkoj Republici.
 
[[Datoteka:Weskus Nasionale Park.jpg|thumb|250px|Cvetno polje u [[Nacionalni park Zapadna obala|Nacionalnom parku Zapadna obala]]]]
Red 191:
{{legend|#ffffb3|engleski}}
{{legend|#bebada|ndebele}}
{{legend|#fb8072|kosaxhosa}}
{{legend|#80b1d3|zulu}}
{{legend|#fdb462|severnisjeverni seseotosotho}}
|col2=
{{legend|#b3de69|sesotosotho}}
{{legend|#fccde5|tsvanatswana}}
{{legend|#bc80bd|svaziswati}}
{{legend|#ccebc5|venda}}
{{legend|#ffed6f|tsonga}}
Red 205:
 
Južnoafrička Republika ima 11 zvaničnih jezika od kojih su 2 evropskog porekla: [[Engleski jezik|engleski]] i [[afrikaans]] (kojim govore belci holandskog porekla), a ostali afričkog.
[[Zulu]] je afrička etnička grupa od oko 5 miliona ljudi koji većinom žive u pokrajini [[KvazuluKwaZulu-Natal|Kwazulu-Natal]] u Južnoj Africi.
 
=== Religija ===
Red 211:
 
=== Jezici ===
Južnoafrička Republika ima 11 zvaničnih jezika:<ref>{{Cite web|url=http://www.fs.gov.za/Departments/SAC/Library/DEPART/lang_legislation1.htm|title=Constitution of South Africa, Chapter 1, Section 6}}</ref> [[afrikaans]], [[engleski jezik|južnoafrički engleski]], [[ndebele jezik|ndebele]], [[severni soto jezik|severnisjeverni sotosotho]], [[soto jezik|sotosotho]], [[svazi jezik|svaziswati]], [[tsvana jezik|tsvanatswana]], [[tsonga jezik|tsonga]], [[venda (jezik)|venda]], [[kosaXhosa jezik|kosaxhosa]] i [[zulu jezik|zulu]]. Iako su svi jezici zvanično ravnopravni, neki jezici se govore češće od drugih. Prema popisu iz 2001. jezik koji se najviše govorio u domaćinstvu su zulu (23,8%), kosaxhosa (17,6%) i afrikaans (13,3%).<ref name="Census2001">{{Cite web|url=http://www.statssa.gov.za/census01/html/default.asp|title=Census 2001 |publisher=Statistics South Africa}}</ref> Iako je engleski jezik zvanični jezik u poslovanju i nauci, njega je 2001. godine kao maternji jezik govorilo samo 8,2% Južnoafrikanaca, što je manje nego na popisu 1996 (8,6%).<ref name="Census2001"/>
 
Drugi jezici koji se govore, a ne spominju se u ustavu su: [[Fanagalo jezil|fanagalo]], [[ho jezik|ho]], [[lobedu jezik|lobedu]], [[nama jezik|nama]], [[severni ndbele jezik|severni ndebele]], [[puti jezik|puti]] i [[san jezik|san]] (bušmanski). Ovi nezvanični jezici se mogu koristiti u nekim zvaničnim poslovima u ograničenim oblastima gde se utvrdi da su ti jezici dominantni. Međutim, broj stanovnika koji govori njima nije toliko velik da bi oni bili priznati kao službeni jezici u celoj državi.
 
Mnogi od nezvaničnih jezika plemena Bušmana i Hotentota uključuju regionalne dijalekte koji se koriste i u Namibiji i BocvaniBotswani. Ovi narodi, koji su fizički drugačiji od Južnoafrikanaca, imaju svoj kulturni identitet zasnovan na njihovoj zajednici lovaca i skupljača plodova. Oni su u velikoj meri marginalizovani, pa su njihovi jezici u opasnosti od izumiranja.
 
Imigranti iz drugih država pričaju i svoje maternje jezike. Mnogi beli Južnoafrikanci govore druge evropske jezike, kao što su [[portugalski jezik|portugalski]] (koji takođe govore i crnci poreklom iz Mozambika i Angole), [[francuski jezik|francuski]], [[nemački jezik|nemački]] i [[grčki jezik|grčki]], dok [[Indijci]] u JAR pričaju na jezicima kao što su [[tamilski jezik|tamil]], [[hindi]], [[gudžarati]], [[urdu jezi|kurdu]] i [[telugu jezik|telugu]] jezik. Francuski jezik govore potomci [[hugenoti|hugenota]] u [[FranšhukFranschhoek|Franschhoeku]]u, kao i imigranti iz [[Kongo|Konga]].
 
== Politika i državno uređenje ==
Red 231:
Nekada dominantna [[Nova nacionalna partija (Južna Afrika)|Nova nacionalna partija]], koja je kroz svog prethodnika Nacionalnu partiju uvela aparthejd, je odlučila da se ujedini sa Afričkim nacionalnim kongresom 9. aprila 2005. Druge značajnije stranke su [[Kongres naroda]], koji se otcepio od Afričkog nacionalnog kongresa, i [[Slobodarska stranka Inkata]], koja uglavnom predstavlja narod Zulu.
 
Od kraja aparthejda, spoljna politika Južne Afrike je fokusirana na njene afričke partnere, posebno u [[Južnoafrička razvojna zajednica|Južnoafričkoj razvojnoj zajednici]] i [[Afrička unija|Afričkoj uniji]]. Južna Afrika je igrala ključnu ulogu posrednika u afričkim sukobima tokom poslednjih 15 godina, poput onih u Burundiju, Demokratskoj Republici Kongo, Komorima i Zimbabveu. Posle ukidanja aparthejda, Južna Afrika je ponovo primljena u [[Komonvelt nacija|Komonvelt]]. Kao Južnoafrička Unija, Južnoafrička Republika je bila jedan od osnivača Ujedinjenih naroda. hahah
 
=== Administrativna podela ===
Red 256:
|[[North Cape]]||[[Kimberley, Northern Cape|Kimberley]]||align=right|361 830||align=right|1 058 060
|-
|[[North West (Južna Afrika)|North West]]||[[MafikengMahikeng]]|| align="right" |116 320||align=right|3 271 948
|-
|[[Western Cape]]||[[Cape Town]]||align=right|129 370||align=right|5 278 585
Red 268:
 
=== Vojska ===
[[Datoteka:Denel AH-2 Rooivalk (2006).jpg|Južnoafrički [[Denel AH-2 RuivokRooivalk]]|200px|thumb]]
 
Današnje [[Nacionalne odbrambene snage Južne Afrike]] osnovane su 1994. kao profesionalna vojska od dobrovoljaca iz bivših [[Južnoafričke odbrambene snage|Južnoafričkih odmbrambenih snaga]], snaga afričkih nacionalističkih grupa ([[UmhotoUmkhonto vewe SizveSizwe]] i [[Azanijska narodna oslobodilačka vojska|Azanijske narodne oslobodilačke vojske]]) i snaga reda bivših bantustana. Vojska Južne Afrike je podeljena u četiri roda: Armiju Južne Afrike, Ratno vazduhoplovstvo Južne Afrike, Mornaricu Južne Afrike i Južnoafričku medicinsku službu.
 
Južna Afrika je tokom 1970ih vršila program razvoja [[nuklearno oružje|nuklearnog oružja]] i jedina je afrička država koja je posedovala takvo oružje. Takođe je prva zemlja na svetu koja se dobrovoljno odrekla svog nuklearnog arsenala 1991. godine.
Red 280:
[[Datoteka:Soweto township.jpg|thumb|220px|Divlje naselje u Sovetu, predgrađu Johannesburga]]
 
Najrazvijenija područja su smještena u okolini pet gradova: Cape Towna, Port ElizabetaElizabetha, DurbamaDurbana, Pretorije i Johannesburga. Izvan ovih područja, privreda je slaba i siromaštvo još uvek preovlađuje usprkos vladinim naporima za ekonomski razvoj. Ipak, ključna zaostala područja su poslednjih godina doživela brz razvoj. U ta područka spadaju oblast od PozelovogMosselovog zaliva do zaliva PletenbergPlettenberg, oblast Rustenburg, oblast Nelspruita, Bloemfontein, obala [[Western Cape]]a i sjeverna obala [[KwaZulu-Natal]]a.
[[Datoteka:Farm in Mpumalanga.jpg|200px|left|thumb|Farma u centralnom delu Mpumalange]]
Nezaposlenost je izuzetno velika sa velikim nejednakostima u prihodima po pojedinim društvenim grupama. U periodu od 1995. do 2003. godine broj prijavljenih radnih mesta je opao, a porastao je broz zaposlenih na crno; ukupno, nezaposlenost se povećala.<ref name="sach3">{{cite web|url=http://imf.org/external/pubs/nft/2006/soafrica/eng/pasoafr/sach3.pdf|title=Post-Apartheid South Africa: the First Ten Years - Unemployment and the Labor Market|publisher=IMF}}</ref> Prosečan prihod južnoafričkog domaćinstva je između 1995. i 2000. značajno opao. Prosečno belačko domaćinstvo je 1995. godine zarađivalo četiri puta više od prosečnog crnačkog domaćinstva. Godine 2000, taj odnos se pogoršao na 6:1.<ref>{{Cite web|url=http://0-www.sarpn.org.za.innopac.up.ac.za:80/documents/d0000164/page1.php|title=SARPN — South Africa}}</ref>
Red 294:
[[Datoteka:South Africa-Cullinan Premier Mine01.jpg|thumb|Rudnik dijamanata kod mesta [[Kulinan]]|220px]]
 
Južnoafrička Republika je [[Industrija|industrijski]] najrazvijenija zemlja Afrike <ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref>. Veliki industrijski centri su [[Cape Town]], [[Johannesburg]], [[Port Elizabeth|Port Elizabet]] i [[Durban]], koji su ujedno i središta [[hemijska industrija|hemijske]], [[tekstilna industrija|tekstilne industrije]], [[elektronika|elektronske industrije]] i proizvodnje motornih vozila, kao i proizvodnje [[oružje|oružja]].<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Crna metalurgija]] razvijena je oko gradova [[Pretoria]], [[Newcastle, Južnoafrička Republika|Newcastle]], [[SaldanaSaldanha BejBay]], a [[obojena metalurgija|obojena]] u [[VitbankWitbank|Witbanku]]u, [[FalaborvaPhalaborwa|FalaborviPhalaborwi]].
 
Južna Afrika je najveći proizvođač [[zlato|zlata]] ([[VivtvatersrandWitwatersrand]], [[VelkomWelkom]], [[Klerksdorp]]) na svetu.<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> Osim u proizvodnji zlata, JAR je svetski lider i u proizvodnji [[platina|platine]] ([[Rustenburg]], [[Impala]], [[Krondal]]), [[mangan]]a, [[hrom]]a (Rustenburg i [[Burgersfort]]) i [[dijamant|dijamanata]] ([[Kimberli|Kimberley]], [[KofifontejnKoffiefontein]]).<ref>Velika enciklopedija geografije, str. 382—383</ref> [[Nafta|Nafte]] rezerve su slabije, ali je bogatstvo [[ugljen|ugljem]] ([[Južnoafrička Republika (Transvaal)|Transvaal]], [[Natal]]) značajno, naročito na istoku države. Preko 50% električne energije dobija se u [[termoelektrana]]ma sagorevanjem uglja iz domaćih ležišta<ref>Davidović, str. 233</ref>. [[Bakar|Bakra]] i [[gvožđe (hemijski element)|rude gvožđa]] ima u [[Kapland]]u i [[Transvaal]]u, a [[olovo|rude olova]] u [[Pofadar]]u, dok se rudnici retkih metala nalaze u [[Namakvalend]]u. U zemlji postoji oko 700 rudnika, a izvoz ruda čini preko 50% ukupnog izvoza JAR.<ref>Davidović, str. 233</ref> [[Rafinerija nafte|Rafinerije]] su smeštene u Durbanu i KejtaunuKaapstadu.
 
=== Saobraćaj ===
[[Datoteka:N3 lanes.jpg|Nacionalni put N3 koji spaja Johannesburg i Durban|thumb|200px]]
 
JAR je 2002. godine imala 362.999 km puteva, od čega je 73.506 (17%) bilo afaltirano (uključujući i 239 km autoputeva). 2000. godine JAR je imala 20.384 km pruga [[uski kolosek|uskog koloseka]], od čega je oko polovine bilo elektrificirano. Železničkim prugama JAR je spojena sa BocvanomBotswanom, LesotomLesothom, Namibijom, SvazilendomSwazijem i ZimbabveomZimbabweom.<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sf.html#Trans CIA World Factbook]</ref>.
 
U JAR su 2009. godine postojalo 148 aerodroma sa asfaltiranom pistom.<ref name="CIA" /> Najvažnije luke su [[Cape Town]], [[Durban]], [[East London]], [[Mosel Bay]], [[Port Elisabeth]], [[RičardsRichards BejBay]] i [[SaldanaSaldanha BejBay]].
 
== Kultura ==
Red 319:
Južnoafrička kuhinja je nastala mešanjem kuvarskih veština urođeničkih naroda i doseljenika iz Evrope, Indije i Indokine, kao i iz obližnjih kolonijalnih kuhinja kao što je ona u [[Portugalski Mozambik|Portugalskom Mozambiku]].
 
Južnoafrička kuhinja je uglavnom zasnovana na mesu i izrodila je specifična južnoafrička društvena okupljanja koja se nazivaju [[brajbraai]] (roštilj). [[Babuati]] je tradicionalno južnoafričko jelo, poreklom verovatno iz [[Indonezija|Indonezije]], koje se pravi od mlevenog mesa sa puno začina.
 
Burski doseljenici su doneli sa sobom poslastice poput [[koeksister]]a (krofne punjene sirupom), malva pudinga i [[melkterta]] (mlečna pita). Južna Afrika je postala veliki proizvođač vina, a najbolji vinogradi leže u dolinama oko [[StelenbošStellenbosch|Stellenboscha]]a, [[FranšhukFranschhoek|Franschhoeka]]a, [[ParlPaarl|Paarla]]a i [[BaridejlBarrydale|Barrydalea]]a.<ref>{{cite web|url=http://www.thewinedoctor.com/regionalguides/southafrica.shtml|title=thewinedoctor.com}}</ref>
 
=== Obrazovanje ===
[[Datoteka:South-african-school-children.jpg|Osnovna škola u [[Cape Town]]u|thumb|200px|left]]
[[Datoteka:Herbert Baker clocktower, Rhodes University, 2004.jpg|200px|Univerzitet RodezRhodes u GrejemstaunuGrahamstownu|thumb]]
 
Deca pohađaju školu u 13 razreda. Nulti ili prijemni razred se može pohađati u školi ili u obdaništu. Osnovno obrazovanje obuhvata prvih sedam razreda. Deseti, jedanaesti i dvanaesti razredi nisu obavezni.
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Južnoafrička_Republika