1943 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
→Jun/Juni/Lipanj: slike |
→Događaji: čišćenje, slike |
||
Red 10:
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* 1 - 2. 1. - [[Narodnooslobodilačka borba Albanije]] – [[Bitka kod Gjorma]]: Italijani poraženi od albanskih gerilaca nedaleko od Valone, na šta odgovaraju represalijama.
* [[januar]] - [[Pokolj u bjelopoljskom srezu 1943.|Zločini nad muslimanima]] u okolini Bijelog Polja.
* januar - [[Napad NOVJ na Teslić 1943.|Borbe za Teslić]] kao i [[Napadi NOVJ na Okučane januara 1943.|za Okučane]].
Red 21:
* [[14.1.|14]] - [[24. 1.]] - [[Konferencija u Kazablanci]], Ruzvelt, Čerčil i predstavnici Slobodnih Francuza razmatraju evropsku strategiju; od Sila osovine će se tražiti [[bezuslovna predaja]].
* 14. 1. - [[7. 2.]] - Operacija Ke: Japanci se povlače sa [[Guadalcanal]]a.
[[Datoteka:Crusade Pentagon Conference cropped.jpg|mini|
* [[15. 1.]] - Poslije samo 16 mjeseci gradnje, posvećen [[Pentagon]], najveća uredska zgrada na svetu, sjedište Departmana rata.
* januar - [[Heinrich Himmler]] dobio [[Korherrov izveštaj]]: broj Jevreja u Evropi od 1937. je pao za 4 miliona.
Red 28:
* [[19. 1.]] - [[Eqrem Libohova]] novi premijer italijanske Albanije, pošto je [[Mustafa Kruja]] smenjen zbog nereda u zemlji.
[[Datoteka:Operacija Weiss I.jpg|mini|220px|[[Operacija Weiss I]]]]
* [[20. 1.]] - '''[[Operacija Weiss I]]''': početak ofanzive na "[[Bihaćka republika|Bihaćku republiku]]", prvom fazom obuhvaćeni Lika, Kordun, Banija, zapadna Bosna. Tzv. Četvrta neprijateljska ofanziva će kulminacija [[Bitka na Neretvi|Bitkom na Neretvi]] u martu.
* [[22. 1.]] - Okončana teška [[Bitka za Buna–Gonu]]: australsko-američke snage zauzele i poslednje japansko uporište na Papui (jugoistočna četvrtina ostrva).
* [[23. 1.]] - [[Severnoafrička kampanja]]: Britanci zauzeli [[Tripoli]].
* 23. 1. - Sovjeti zauzeli Gumrak i poslednji nemački aerodrom u Staljingradu.
* [[26. 1.]] - [[Bitka kod Nikolajevke]]: u okviru Staljingradske bitke, italijanski Alpinski korpus uspeo da se izvuče iz obruča uz velike gubitke.
* [[27. 1.]] - Tito odlučio da Glavna operativna grupa (4 divizije) krene prema Hercegovini, a da ostali brane odstupnicu.
* 27. 1. - Prvi čisto američki vazdušni napad na Nemačku
* [[30. 1.]] - [[Karl Dönitz]] je novi komandant nemačke mornarice, nakon što je [[Erich Raeder]] dao ostavku usled Hitlerovog gneva zbog neuspeha površinskih brodova i pretnje da će ih izrezati.
* 30. 1. - Britanski bombarderi [[De Havilland Mosquito]] napali Berlin kako bi poremetili obeležavanje 10-godišnjice nacističke vlasti.
Red 40:
* 30. 1. - [[Višijevska Francuska|Višijevski]] režim osnovao ''[[Milice française]]'' za borbu protiv pokreta otpora.
* [[31. 1.]] - Paulus je u sovjetskom zarobljeništvu.
=== Februar/Veljača ===
[[Datoteka:Bundesarchiv Bild 183-E0406-0022-011, Russland, deutscher Kriegsgefangener.jpg|mini|
* [[februar]] - [[Pokolj muslimana Pljevalja, Čajniča i Foče]].
* [[1. 2.]] - [[Vittorio Ambrosio]] komandant talijanskih oružanih snaga umjesto [[Ugo Cavallero|Uga Cavallera]].
Linija 54 ⟶ 53:
* [[9. 2.]] - [[Gvadalkanalska kampanja]] protiv Japanaca okončana važnom američkom pobedom - Amerikanci povratili ostrvo dva dana nakon što su se Japanci povukli.
* 9. 2. - Torpedovan japanski brod ''Tatsuta Maru'', stradao 1.421 vojnik, putnik i član posade.
* [[10. 2.]] - [[Operacija Polarna zvezda]]: neuspešna sovjetska ofanziva kod Lenjingrada traje do aprila i uglavnom je praćena stabilizacijom fronta.
* 10. 2. - [[Bitka za Timor]] okončana posle skoro godinu dana povlačenjem poslednjih Australaca.
Red 61:
* [[15. 2.]] - Na putu Požarevac-Petrovac partizani ubli komandanta nemačkog 734. pešadijskog puka i još trojicu Nemaca - sutradan u Beogradu streljano 400 talaca.
* [[16. 2.]] - Crvena armija privremeno oslobodila [[Harkov]].
* 16. 2. - Predsednik Roosevelt objavljuje da je odbrana [[Saudi Arabija|Saudi Arabije]] vitalna za odbranu SAD i proširuje [[Zakon o zajmu i najmu]] na nju.
* 16 - 17. 2. - [[Domenikonski masakr]]: u italijanskoj odmazdi ubijeno 175 grčkih civila u Tesaliji.
* 16/[[17. 2.]] - Partizani [[Napad NOVJ na Prozor februara 1943.|
* [[18. 2.]] - [[Gebelsov govor u Sportpalastu]]: [[Joseph Goebbels]] objavljuje [[totalni rat]] saveznicima.
* 18. 2. - Hapšenje "[[Bela ruža|Bele ruže]]", mirnog pokreta otpora u Nemačkoj - biće pogubljeni već kroz nekoliko dana, među njima [[Hans Scholl|Hans]] i [[Sophie Scholl]].
Red 69:
* [[19.2.|19]] - [[25. 2.]] - [[Bitka u Kaserinskom prolazu]] - ubedljiva osovinska pobeda nad američkim snagama u zapadnom Tunisu.
* 19 - 26. 2. - Neuspešni partizanski [[Bitka za Konjic 1943.|napadi na Konjic]].
* 19. 2. - [[15. 3.]] - [[Treća bitka za Harkov]] -
▲[[Datoteka:Eastern Front 1942-11 to 1943-03.png|mini|250px|Istočni front nov. 42 - mart 43.]]
[[Datoteka:Paricutin 30 612.jpg|mini|[[Parícutin]]: rađanje jednog vulkana]]
* [[20. 2.]] - Na njivi jednog [[meksiko|meksikanskog]] seljaka se pojavila pukotina, iz koje će nastati vulkan [[Parícutin]].
* [[24. 2.]] - [[Alojzije Stepinac|Stepinčevo]] pismo [[Ante Pavelić|Paveliću]] u kome osuđuje [[logor Jasenovac]],
* [[25. 2.]] - [[Operacija Weiss]] II (zapadna i jugozapadna Bosna).
* [[26. 2.]] - [[Svetozar Vukmanović Tempo]] stigao u [[Skoplje]] - Tito ga poslao da organizuje [[Narodnooslobodilačka borba u Makedoniji|ustanak u Makedoniji]].
* [[28. 2.]] - [[Operacija Gunnerside]] - Šest [[Norveška|norveških]] specijalaca izvelo uspješnu sabotažu tvornice [[teška voda|teške vode]], dio njemačkog programa atomske bombe.
* 28. 2. - [[Dolomitska izjava]] - prevlast [[KP Slovenije]] u [[Osvobodilna fronta|Osvobodilnoj fronti]].
* 28. 2. - [[Draža Mihailović]] drži govor na zboru kod [[Kolašin]]a,
=== Mart/Ožujak ===
[[Datoteka:Prenos ranjenika preko Neretve 1943.jpg|mini|250px|Partizani na Neretvi]]
* 1 - 2. 3. - Korjukivski masakr: SS-ovci uništili ukrajinsko selo [[Korjukivka]] sa 6.700 stanovnika iz odmazde za partizanski napad.
* [[2.3.|2]] - [[4. 3.]] - [[Bitka u Bizmarkovom moru]] - uništen japanski konvoj za Novu Gvineju, stradalo 2.900 Japanaca.
* [[3. 3.]] - Na gomili u londonskoj stanici [[Bethnal Green]] stradalo 173 ljudi, uglavnom žena i dece.
* 3. 3. - Nemačka podmornica greškom potopila brod ''Doggerbank'', jedan
* [[4. 3.]] - [[15. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[Mrs. Miniver (film)|Mrs. Miniver]]'', ukupno šest nagrada.
* 4 - 6. 3. - [[Grčki pokret otpora]]: u bici kod Fardykambosa je zarobljeno nekoliko stotina italijanskih vojnika, ovog proleća se stvaraju slobodne teritorije.
Linija 91 ⟶ 90:
* 5. 3. - Štrajk u FIAT-ovoj torinskoj fabrici Mirafiori, obustave rada se šire severom Italije<ref>[https://www.jacobinmag.com/2018/03/italy-fascism-fiat-strike-pci The Strike Against Fear]. jacobinmag.com</ref>.
* 5. 3. - Generalni štrajk u [[Atina|Atini]] sprečava mobilizaciju grčkih radnika.
* [[6. 3.]] - Bitka kod Medeninea, Operacija Capri, poslednja je [[Erwin Rommel|Romelova]] bitka u Africi: neuspelo ometanje očekivane savezničke ofanzive na [[Maretska linija|Maretsku liniju]] u južnom Tunisu.
* [[7. 3.]] -
* [[9. 3.|9]] - [[12. 3.]] - Masakr u Changjiao: Japanci ubili preko 30.000 kineskih civila.
* [[10. 3.]] - [[Martovski pregovori]] u [[Gornji Vakuf|G. Vakufu]] između partizanskih i nemačkih predstavnika o razmeni zarobljenika; partizani nude primirje, "NOVJ smatra četnike kao glavnog neprijatelja" (delegati u Zagrebu 20-25.3.).
* [[11. 3.]] - Preko 7.300 Jevreja iz Skoplja, Štipa i Bitolja (područja pod bugarskom okupacijom) zatočeno da bi kasnije tokom meseca bili poslani u Treblinku.
* [[12. 3.]] - Crvena armija oslobodila [[Vjazma|Vjazmu]] (→ "Zvezdana bajka o Vjazmi" [[Mira Alečković|Mire Alečković]]).
* [[13. 3.]] - Pokušaj atentata na Hitlera, u organizaciji gen. [[Henning von Tresckow|von Tresckowa]], putem eksplozivne boce likera nije uspeo.
* [[15. 3.]] - [[Treća bitka za Harkov]] se okončava nemačkim uspehom: Sovjeti opet izgubili [[Harkov]] a [[Bjelgorod]] 18-og - poslednji veći nemački uspeh na Istočnom frontu.
* [[16.3.|16]] - [[19. 3.]] -
* [[17. 3.]] - [[Kraljevina Bugarska|Bugarski]] parlament glasao protiv deportacije bugarskih Jevreja (iz predratne Bugarske, iz okupirane Makedonije i Trakije su deportovani istog meseca).
* [[20. 3.]] - Prvi od 19 konvoja
* [[22. 3.]] - [[Masakr u Hatinu|Hatinjski masakr]]: u Belorusiji spaljeno selo i ubijeno 156 od 160 stanovnika iz odmazde za četiri nemačka oficira.
* [[23. 3.]] - Izbori za Folketing u okupiranoj Danskoj: najviše glasova za socijaldemokrate, samo 2,1% za naciste.
* [[27. 3.]] - Eskortni nosač aviona ''HMS Dasher'' eksplodirao usled nepažnje u [[Firth of Clyde]], stradalo 379 od of 528 članova posade.
* [[28. 3.]] - U napuljskoj luci eksplodirao brod sa municijom ''Caterina Costa'', velika materijalna šteta i možda 600 mrtvih.
* 28. 3. - [[Bitka na Maretskoj liniji]]: saveznički proboj u južnom Tunisu.
* mart - maj - [[Ofanziva NOVJ u Lici 1943.]].
=== April/Travanj ===
[[Datoteka:Bundesarchiv Bild 146-1978-070-04A, Amin al Husseini bei bosnischen SS-Freiwilligen.jpg|mini|
* [[1. 4.|1]] - [[11. 4.]] - Veliki muftija jerusalimski [[Muhamed Amin al-Huseini]] u poseti NDH (Zagreb, Banja Luka, Sarajevo)<ref>[https://handzar.jimdo.com/drugi-svjetski-rat/slike/muftija-u-posjeti-sarajevo/ Muftija u posjeti - Sarajevo]. handzar.jimdo.com </ref> radi podrške regrutacije muslimana za [[Handžar-divizija|Handžar-diviziju]].
* [[4. 4.]] - Amerikanci bombarduju [[Renault]]ove fabrike u [[Boulogne-Billancourt]]u.
* [[5. 4.]] - [[Poon Lim]] spasen pored Brazila nakon 133 dana na splavu.
* [[6. 4.]] - Objavljen "[[Mali princ]]"
* [[12. 4.]] - [[Martin Bormann]] imenovan za Vođinog ličnog sekretara, čime je ozvaničena njegova kontrola nad domaćim poslovima u Nemačkoj.
* [[13. 4.]] - Nemci objavili pronalazak [[Katinjski masakr|masovnih grobnica]] u Katinjskoj šumi kod [[Smolensk]]a.
* [[16. 4.]] - [[Bitka kod Šušnjara]]: slavonski partizani porazili ustaško-domobranske snage na Papuku.
Linija 121 ⟶ 120:
* [[17. 4.]] - Kod sela Rudišta, [[Zvornik]], spustila se prva od tri grupe britanskih diverzanata, naših iseljenika iz Kanade.
* [[18. 4.]] - Operacija Vengeance: iznad [[Otok Bougainville|Bougainvilla]] oboren avion sa komandantom japanske mornarice [[Isoroku Yamamoto]]om (u Japanu objavljeno 21. 5.).
[[Datoteka:Boro i ramiz.jpg|mini|200px|[[Boro Vukmirović|Boro]] i [[Ramiz Sadiku|Ramiz]]]]
* [[19. 4.]] - Tri dana nakon slučajnog unosa, i prvog "tripa", [[Albert Hofmann]] prvi put namerno uzeo [[LSD]] - danas poznato kao ''Bicycle Day''.
* [[19. 4.]] - [[16. 5.]] - [[Ustanak u Varšavskom getu]].
Red 129:
* [[27. 4.]] - [[1. 5.]] - [[Bitka za Brdo 609]] u severozapadnom Tunisu: prva jasna američka pobeda u Severnoj Africi i "sazrevanje američke vojske".
* [[28. 4.]] - Japanski transporter ''Kamakura Maru'' potopljen nedaleko od Filipina, stradalo 2.035 od 2.500 ljudi na brodu.
* [[30. 4.]] - [[Operacija Mincemeat]]: telo navodnog britanskog oficira sa ratnim planovima
=== Maj/Svibanj ===
[[Datoteka:Stroop Report - Warsaw Ghetto Uprising 06b.jpg|mini|
* [[1. 5.]] - Nemački bombarder potopio britanski brod ''SS Erinpura'' kod Bengazija, stradalo preko 800 ljudi, uključujući 140 palestinskih Jevreja iz britanske vojske.
* [[3. 5.]] - Američki general [[Frank Maxwell Andrews]], komandant Evropskog teatra, poginuo u avionskom udesu na Islandu (po njemu je nazvana baza Andrews).
* [[6. 5.]] -
* [[7. 5.]] - Saveznici zauzeli [[Tunis (grad)|Tunis]] i [[Bizerta|Bizertu]].
* 7. 5. - Objavljen [[Ayn Rand]]in roman ''[[The Fountainhead]]''.
* [[9. 5.]] - Sveslovenski sastanak u Moskvi, poziv na formiranje "narodnooslobodilačkih armija".
* [[12. 5.]] - Potvrda uspeha Operacije Mincemeat: Britanci presreli nemačku poruku u kojoj se najavljuje saveznička invazija na Balkanu (Grčkoj). Nemci već ovog meseca pojačavaju svoje položaje na Sardiniji i u Grčkoj, na račun Sicilije.
* 12 - 25. 5. - Washingtonska konferencija (Trident): podržano iskrcavanje u Siciliji,
[[Datoteka:Gromalia prisoner of war camp.jpg|mini|200px|Zarobljeni u Tunisu]]
* [[13. 5.]] - Kraj [[Severnoafrička kampanja|Severnoafričke kampanje]]: nemački [[Afrički korpus]] i italijanske snage se predale saveznicima u Tunisu - preko 230.000 ljudi, zbog čega se ovakav ishod naziva i "Tunisgrad" (~ Staljingrad).
Red 150:
* [[16.5.|16]]-[[17. 5.]] - [[Operacija Chastise]] - britanska avijacija srušila dve i oštetila jednu branu u nemačkom [[Rur]]u upotrebom namenski izrađenih odskakajućih bombi, što izaziva poplave i pogibiju velikog broja civila i zarobljenika.
* 19-22. 5. - Prepiska Hitler-Musolini, ovaj drugi prekinuo snabdevanje četnika (prema dogovoru od februara)<ref>Sabrina Ramet, Tri Jugoslavije</ref>.
[[Datoteka:WWII, Europw, Germany, "German POWs - German yells for help after his submarine is sunk in the Atlantic by U.S. Coast... - NARA - 195468.jpg|mini|220px|Bitka na Atlantiku: "Crni maj"
* [[21. 5.]] - Partizani nakratko zauzeli [[Manđelos]] kod Sr. Mitrovice, ustaše se vratile i opustošile mesto.
* [[22. 5.]] - U [[Moskva|Moskvi]] objavljeno raspuštanje [[Kominterna|Kominterne]] (efektivno od 10. 6.).
Red 159:
* 28. 5. - "Ibarski telegram" - Britanci zahtevaju od Draže Mihailovića da povuče snage na istok od Ibra, on odbija, zahtev povučen.
* 29-30. 5. - Bombardovanje [[Wuppertal]]a stvara vatrenu oluju i 3.500 žrtava.
* [[30. 5.]] - [[Aleutska kampanja]]: [[Bitka za Attu]] završena nakon 19 dana: većina japanskih vojnika poginula u brutalnim borbama na [[Aleutska ostrva|aleutskom]] ostrvu [[Attu]].
=== Jun/Juni/Lipanj ===
Red 182:
* [[11. 6.]] - Operacija Corkscrew: nakon 19 dana bombardovanja, Britanci zauzimaju ostrvo [[Pantelleria]] bez otpora. Dva dana kasnije i [[Linosa|Linosu]] i [[Lampione]].
* [[13. 6.]] - Glavnina Treće udarne divizije, uz velike gubitke, se probila kod Tjentišta; poginuo [[Savo Kovačević]] i još 10 narodnih heroja, Nemci ubili većinu zaostalih ranjenika.
[[Datoteka:Nazor u partizanima.jpg|mini|220px|[[Vladimir Nazor]], predsjednik [[ZAVNOH]]-a]]
* 13. 6. - U [[Otočac|Otočcu]] osnovano [[Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Hrvatske]] (ZAVNOH), predsjednik je [[Vladimir Nazor]].
Linija 188 ⟶ 187:
* [[15. 6.]] - Završena [[Bitka na Sutjesci]] (tj. operacija "Švarc") - partizanska glavnina se probila iz nemačkog obruča na planinu Jahorinu.
* [[17. 6.]] - Napad Rasinskog partizanskog odreda na dva kamiona nemačkih vojnika blizu Kruševca - osam poginulih i sedam ranjenih Nemaca, za šta je naređeno streljanje 575 talaca, streljanja su vršena 29. juna u Jajincima i na Bagdali kod Kruševca<ref>Radanović, Milan (29/08/2015). [http://pescanik.net/viktimizacija-zlocinaca/ Viktimizacija zločinaca]. pescanik.net</ref> ([[Slobodište]]).
[[Datoteka:Слободиште 15.JPG|mini|220px|[[Slobodište]], Kruševac]]▼
* 20 - 22. 6. - Rasni neredi u Detroitu, 34 mrtvih
* 20. 6. - Amerikanci započinju kampanju za [[otoci New Georgia|otoke New Georgia]], dio [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]] (do oktobra), dio [[Operacija Cartwheel|operacije Cartwheel]], usmjerene prema [[Rabaul]]u.
* [[21. 6.]] - U Lyonu uhapšen [[Jean Moulin]] i još nekoliko lidera francuskog pokreta otpora.
▲[[Datoteka:Слободиште 15.JPG|mini|220px|[[Slobodište]], Kruševac]]
* [[21. 6.]] - [[11. 6.]] - [[Operacija Animals]]: kampanja sabotaža u Grčkoj kako bi se skrenula pažnja sa Sicilije (→ [[Operacija Barclay]]).
* [[22. 6.]] - U beogradskog Sabornoj crkvi, na drugu godišnjicu napada na SSSR "radi spasa Evrope", održan pomen žrtvama komunizma i borcima protiv istog; Nedić
* [[26. 6.]] - Partizani [[Napad NOVJ na Vlasenicu 1943.|razbili posadu NDH u Vlasenici]].
* 26. 6. - [[Miloš Trifunović (političar)|Miloš Trifunović]] je novi predsednik izbegličke vlade, nakon [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]] (do avgusta).
Linija 213 ⟶ 212:
* [[5. 7.]] - '''[[Kurska bitka]]''' počinje nemačkim Poduhvatom ''Zitadelle'' protiv [[Kursk]]e izbočine.
* 5. 7. - NOVJ privremeno [[Napad NOVJ na Zvornik 1943.|zauzima Zvornik]].
* [[
* 10. 7. -
▲* 10. 7. - Osnovana Nacionalna oslobodilačka vojska [[Albanija|Albanije]].
* [[11. 7.]] - Vrhunac [[Volinjski pokolj|Volinjskog pokolja]] etničkih Poljaka od strane nacionalističke [[Ukrajinska ustanička armija|Ukrajinske ustaničke armije]].
* [[12. 7.]] - Operacija Kutuzov, prva od dve sovjetske protivofanzive kod Kurska, sa severne strane. Istog dana [[Bitka kod Prohorovke]] - nerešeno.
[[Datoteka:The British Army in Sicily 1943 NA4940.jpg|mini|250px|[[Saveznička invazija Sicilije]]: Britanci pozdravljeni u jednom gradiću]]
* [[15. 7.]] - "Slobodni dom", glasilo HSS na slobodnoj teritoriji.
* [[16. 7.]] - U luci Alžir eksplodirao teretnjak ''Bjørkhaug'' koji je tovario nemačke mine - stotine poginulih.
Linija 228 ⟶ 227:
* 22. 7. - Potopljen japanski nosač hidroaviona ''Nisshin'', stradalo preko 1.000 članova posade i prevoženih vojnika.
* [[24. 7.]] - Počinje [[Operacija Gomorrah]] (do novembra) - razorno bombardovanje [[Hamburg]]a. Britanci prvi put koriste sistem ''Window'', aluminijumske trake za ometanje radara.
[[Datoteka:Hamburg, Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945 C3677.jpg|mini|200px|Bombardovanje Hamburga]]
* [[25. 7.]] - Pošto je Veliko fašističko veće sinoć glasalo za njegovu smenu, [[Benito Mussolini]] je smenjen od kralja i uhapšen. Novi predsednik vlade je gen. [[Pietro Badoglio]].
* 27/[[28. 7.]] - Preko 30.000 ljudi stradalo od vatrene oluje u Hamburgu.
Red 241:
* 2. 8. - Pobuna u logoru [[Treblinka]], oko 70 je uspelo pobeći.
* 3. i 10. 8. - Gen. [[George S. Patton]] u dva navrata ošamario vojnike koji su patili od vrste [[PTSP]] (objavljeno u novembru).
* 3 - 23. 8. - Operacija Polkovodec Rumjancev, tj. [[Bjelgorodsko-Harkovska ofanziva]].
* [[5. 8.]] - Operacija Kutuzov: Sovjeti povratili [[Orel]].
* [[7. 8.]] - Crvena armija počinje [[Smolenska operacija (1943)|Smolensku operaciju]] (do oktobra).
* [[9. 8.]] - Talijanski fašistički okupatori zapalili 6 bračkih mjesta, a [[Selca]] su gorila 3 dana.
* [[10. 8.]] - [[Božidar Purić]] novi predsednik izbegličke vlade
* 10/[[11. 8.]] - Partizanski [[Napad na aerodrom Rajlovac 1943.|napad na aerodrom Rajlovac]] kod Sarajeva.
* [[13. 8.]] -
* [[15. 8.]] - Ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ uspostavljena prva odlikovanja u [[NOVJ]]: ordeni [[Orden narodnog heroja|narodnog heroja]], [[Orden partizanske zvijezde|partizanske zvijezde]], [[Orden narodnog oslobođenja|narodnog oslobođenja]], [[Orden za hrabrost|za hrabrost]] te [[Orden bratstva i jedinstva|bratstva i jedinstva]], kao i [[Medalja za hrabrost (SFRJ)|Medalja za hrabrost]].
[[Datoteka:Allied-soldiers-sight-Italys-mainland-1943-352039874629.jpg|mini|250px|Saveznički vojnici posmatraju italijansko kopno iz [[Messina|Messine]]]]
* [[17. 8.]] - Spajanjem američke i britanske armije u [[Mesina|Mesini]] (Paton i Montgomeri), završeno osvajanje [[Sicilija|Sicilije]].
* 17. 8. - Bombarderska [[Schweinfurtsko–Regensburška misija]] protiv fabrike kuglagera odn. aviona Messerschmitt
* 17/[[18. 8.]] - [[Operacija Crossbow]] protiv nemačkih dalekometnih oružja počinje Operacijom Hydra, bombardovanjem istraživačkog centra u
* [[19. 8.]] - Kvebečki sporazum SAD i UK o saradnji u razvoju nuklearne energije i oružja.
* [[23. 8.]] - [[Kurska bitka]] okončana ozbiljnim strateškim porazom Vermahta; Crvena armija oslobodila [[Harkov]]. Sledi četvoromesečna [[Dnjeparska bitka]] za oslobođenje istočne obale te reke.
* [[24. 8.]] - [[Hermann Neubacher]] imenovan za [[Joachim von Ribbentrop|Ribbentropovog]] specijalnog predstavnika za jugoistočnu Evropu. On će formulisati plan koji predlaže, između ostalog, priključenje Crne Gore Srbiji, ali u Berlinu prihvaćeno samo otvaranje Beogradskog univerziteta.
* 24/[[25. 8.]] - Partizani [[Napad NOVJ na Bugojno 1943.|zauzeli Bugojno]].
* 25. 8. - Nemačko protivbrodsko oružje [[Henschel Hs 293]] je prva vođena raketa upotrebljena u borbi.
Linija 263 ⟶ 265:
=== Septembar/Rujan ===
* [[1. 9.]] - Avion [[Grumman F6F]] Hellcat u prvoj borbenoj akciji.
* [[3. 9.]] - [[Saveznička invazija Italije]] počinje operacijom Baytown - [[Bernard Montgomery|Montgomeryjeve]] snage se iskrcavaju kod [[Reggio Calabria|Reggia]] uz slab otpor. Istog dana je potpisano Primirje iz Cassibilea, objavljeno pet dana kasnije.
* [[8. 9.]] - [[Kapitulacija Italije]] objavljena u 19:30. Partizani privremeno [[Bitka za Split 1943.|oslobađaju Split]] i tamošnje ogromno skladište. Partizani narednih dana razoružavaju veći deo italijanske vojske u Jugoslaviji, dolazi do narodnog ustanka od Dalmacije do Istre.▼
{{multiple image
* 8. 9. - Savezničko bombardovanje [[Frascati]]ja u 12:10, u kome se nalazio nemački štab, stradalo 485 civila.▼
| footer =
| image1 = Odlazak Splićana u partizane 1943.jpg
| caption1 = [[Bitka za Split 1943.|Bitka za Split]]
| width1 = 160
| image2 = Bundesarchiv Bild 101I-049-1553-31, Jugoslawien, Split, Flaggenwechsel.jpg
| caption2 = [[Operacija Achse]] u Splitu
| width2 = 180
}}
▲* [[8. 9.]] - '''[[Kapitulacija Italije]]''' objavljena u 19:30. Partizani privremeno [[Bitka za Split 1943.|oslobađaju Split]] i tamošnje ogromno skladište. Partizani narednih dana razoružavaju veći deo italijanske vojske u Jugoslaviji, dolazi do narodnog ustanka od Dalmacije do Istre.
▲* 8. 9. - Savezničko bombardovanje nemačkog i italijanskog štaba u [[Frascati]]
* 8. 9. - Nemačka [[Operacija Achse]], posedanja italijanske vojne zone. Istog dana saveznici započinju [[Dodekaneska kampanja|Dodekanesku kampanju]], koja se u novembru završava nemačkom pobedom.
* 8. 9. - Crvena armija povratila Staljino/[[Donjeck]].
* 8. 9. - [[Patrijarh moskovski Sergije]] izabran na osnovu sporazuma [[RPC]] sa Staljinom: crkva dobija ustupke u zamenu za lojalnost, nalazi se pod kontrolom tajne službe.
* 8. 9. - Nemci na Istočnom frontu započinju gradnju [[Linija Panther–Wotan|Linije Panther–Wotan]] ili "Istočnog zida".
[[Datoteka:Invasionofitaly1943.jpg|mini|200px|[[Saveznička invazija Italije]]]]
* [[9. 9.]] - [[Operacija Avalanche]] kod [[Salerno|Salerna]] je glavna saveznička invazija Italije, istog dana i [[Operacija Slapstick]], iskrcavanje kod [[Taranto|Taranta]].
* 9. 9. - Nemci potopili, vođenom bombom [[Fritz X]], italijanski [[Bojni brod Roma (1940)|bojni brod Roma]] u [[Prolaz Bonifacio|
* 9. 9. - [[Ajaccio]] na Korzici je prvi oslobođeni francuski grad - na ostrvu je izbio ustanak protiv nemačke okupacije, koja
* [[9. 9.]] - [[10. 10.]] - Jugoslovenski partizani razoružavaju 10. italijansku diviziju, dve divizije im se pridružuju.
* [[10. 9.]] - Nijemci uspostavili [[Operativna zona Jadransko primorje|Operativnu zonu Jadransko primorje]] (OZJP) sa sjedištem u Trstu, kao i [[Operativna zona Alpenvorland|Operativnu zonu Alpenvorland]] u Bolcanu. Šef policije u OZJP je zločinac [[Odilo Globocnik]].
* 10. 9. - Ante Pavelić daje izjave o razrješenju [[Rimski ugovori između Italije i NDH|Rimskih ugovora]] i o ništetnosi označenja kralja.
* [[12. 9.]] - [[Operacija Eiche]] - Nemci spektakularno oslobađaju [[Benito Mussolini|Mussolinija]] iz pritvora na [[Gran Sasso|Gran Sassu]].
* [[14. 9.]] - [[Datoteka:Flag of Albania (1943-1944).svg|25px]] U [[Kraljevina Albanija (1943—1944)|Albaniji]], sada pod nemačkom okupacijom, proglašena vlada - [[Ibrahim Biçakçiu]] (iz Elbasana), [[Bedri Pejani]] (Peć) i [[Xhafer Deva]] (Mitrovica).
Linija 285 ⟶ 299:
* 17. 9. - Pobuna u "[[Handžar divizija|Handžar diviziji]]" na obuci u francuskom mestu [[Villefranche-de-Rouergue]] (brzo ugušena).
* [[18. 9.]] - Dovršeno nemačko povlačenje sa Sardinije na Korziku, koju takođe napuštaju do 4. oktobra.
* [[19. 9.]] - [[Bitka za Turjak]]: slovenački partizani zauzimaju zamak od domaćih antikomunista.
* [[19. 9.]] - [[27. 10.]] - [[Srem u Narodnooslobodilačkoj borbi#Nemačka ofanziva u Sremu 1943.|Nemačko-domobransko-kozačke operacije]] protiv NOV i PO Vojvodine u Sremu.
* [[20. 9.]] - [[ZAVNOH]] donosi Odluku o priključenju Istre, Rijeke, Zadra i ostalih okupiranih krajeva Hrvatskoj. Istog dana i Vlada NDH jednostrano priključuje Splita, Kotora, Zadra, Rijeke i hrvatskog dijela Istre.
* [[21. 9.|21]] - [[26. 9.]] - [[Kefalonijski masakr]]: Nemci ubili preko 5.000 italijanskih zarobljenika iz divizije Acqui koja je pružila otpor razoružavanju (1.315 je poginulo u borbi i još 3.000 se utopilo u potopljenim brodovima nakon predaje,
* [[22. 9.]] - [[Leon Rupnik]] imenovan za predsjednika uprave u [[Ljubljanska pokrajina|Ljubljanskoj pokrajini]], dva dana kasnije objavljen osnutak [[Slovensko domobranstvo|Slovenskog domobranstva]].
* 22. 9. - Ubijen generalni komesar Belorusije [[Wilhelm Kube]].
Linija 304 ⟶ 318:
=== Oktobar/Listopad ===
* [[1. 10.]] - Britanci zauzimaju [[Foggia|Foggiu]], u čijoj okolini će se nalaziti
* [[2. 10.]] - Planirana deportacija
* [[3. 10.]] - Operacija Devon: britanski komandosi zauzimaju [[Termoli]] i izdržavaju trodnevne nemačke napade.
* 3. 10. - Japanci u današnjoj Indoneziji osnovali vojne snage [[Pembela Tanah Air]] ("Branitelji domovine") protiv moguće savezničke invazije.
Linija 316 ⟶ 330:
* [[12. 10.]] - Sastavljen izvršni odbor HSS na slobodnoj teritoriji (lokalni i srednji funkcioneri stranke).
* 12. 10. - Neutralni Portugal stavio Britancima na raspolaganje baze na Azorima, u skladu sa ugovorom o savezu iz [[1373]]!.
* [[13. 10.]] - Prva borba, od Sovjeta organizovane, [[Divizija Košćuško|Divizije Košćuško]], nukleusa posleratne poljske armije (dan poljske armije do [[1989]]).
* 13. 10. - Italija objavila rat Nemačkoj.
*
* [[14. 10.]] - Pobuna logoraša u [[Logor Sobibor|Sobiboru]], oko 50 ih uspeva pobeći - ostali su ubijeni a logor je zatvoren.
* 14. 10. - Drugi američki napad na fabriku
* 14. 10. - Japanci proglasili [[Druga Filipinska Republika|Filipinsku Republiku]].
* oktobar - U belgijskom mandatu [[Ruanda-Urundi]] počinje glad Ruzagayura od koje do kraja sledeće godine strada 36 - 50 hiljada ljudi.
[[Datoteka:Eastern Front 1943-08 to 1944-12 de.png|mini|250px|[[Istočni front]]: sovjetski dobici od Kurska do kraja godine]]
* [[15. 10.]] - U SSSR formirana [[Divizija Tudor Vladimirescu]] od rumunskih zarobljenika.
* [[16. 10.]] -
* [[17. 10.]] - Završena [[Burmanska železnica]], kojom Japanci povezuju Bangkok i Rangun - 415 kilometara za godinu dana, po cenu preko 100.000 života civila i savezničkih zarobljenika.
* 18/[[19. 10.]] - Nemački brod teretnjak ''MS Sinfra'' potopljen kod Krita, stradalo oko 2.000 ljudi, uglavnom italijanskih zarobljenika. Od 500 spašenih Italijana polovina streljana zbog napada na stražare.
Linija 345 ⟶ 360:
* 5 - 6. 11. - U Tokiju održana [[Konferencija Velike Istočne Azije]] (→ [[panazijanizam]], [[Sfera koprosperiteta Velike Istočne Azije]]).
* [[6. 11.]] - Prestaju streljanja u [[Jajinci]]ma kod Beograda, do aprila ekshumacije i spaljivanje leševa.
[[Datoteka:Kiev Kreschatik after liberation November 1943.jpg|mini|
* 6. 11. - [[Bitka za Kijev (1943)|Bitka za Kijev]]: oslobođen [[Kijev]], probijena nemačka linija na [[Dnjepar|Dnjepru]].
* 6 - [[14. 11.]] - [[Napad NOVJ na Viroviticu novembra 1943.]].
Linija 364 ⟶ 379:
* [[22. 11.]] - {{flag|Liban}} je nezavisan: pod pritiskom UK, francuski komesar oslobodio uhapšene libanske političare - kraj mandata koji je nad tom državom imala Francuska od 1. jula 1920.
* [[22.11.|22]] - [[26. 11.]] - [[Konferencija u Kairu]] (''Sextant'') - učestvuje [[Chiang Kai-shek]], raspravlja se o Japanu i Aziji - od Japana će se zahtevati bezuslovna predaja i sve teritorije zauzete od 1914.
* [[24. 11.]] - Eskortni nosač ''USS Liscome Bay'' torpedovan u Gilbertovim ostrvima - u eksploziji municije i potonuću gine 644 od 916 ljudi.
* 23 - [[25. 11.]] - [[Napad NOVJ na Glinu 1943.]].
* [[25. 11.]] -
* 25. 11. - Bitka kod rta St. George je poslednja pomorska u Kampanji Solomonskih ostrva, što se smatra i krajem tzv. [[Tokyo Express]]a, upotrebe japanskih vojnih brodova za transport.
* [[26. 11.]] - Britanski transporter ''HMT Rohna'' pogođen nemačkom vođenom bombom - u eksploziji i potonuću stradalo 1.138 ljudi, uglavnom američkih vojnika.
* 26. 11. - Tosya–Ladički zemljotres u severnoj
* 26. 11. - Crvena armija oslobodila [[Gomelj]], poslednje nemačko uporište iza Dnjepra.
[[Datoteka:Tehran Conference, 1943.jpg|mini|250px|[[Teheranska konferencija]]]]
* [[28. 11.]] - [[1. 12.]] - [[Teheranska konferencija]] (''Eureka''): treba pomoći jugoslovenskim partizanima, invazija Francuske zakazana za maj 1944
* [[29. 11.]] - Savezničko bombardovanje Sarajeva, oko 300 poginulih i ranjenih civila.
* [[29.11.|29]] - [[30. 11.]] - [[Datoteka:Yugoslav Partisans flag 1945.svg|30px]] '''[[Drugo zasjedanje AVNOJ-a]]'''; donesena deklaracija sa konstitutivnim elementima, AVNOJ proglašen za vrhovnu vlast, osnovana partizanska vlada [[Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije]] (objavljeno preko [[Radio Slobodna Jugoslavija|radija Slobodna Jugoslavija]] 4. 12.).
Linija 416 ⟶ 431:
=== Kroz godinu ===
* Izbeglička jugoslovenska vlada prešla u [[London]]a u [[Kairo]].
* [[Bengalska glad 1943]] - nekoliko miliona ljudi umire u [[Bengal]]u (Britanska Indija).
* U SAD počinje [[Projekt Venona]], kontraobaveštajni program dekripcije poruka sovjetskih tajnih službi (do 1980).
| |||