Julijanski kalendar – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m robot Mijenja: hu:Julián naptár |
m robot Dodaje: jv:Kalèndher Julian Mijenja: hi:जूलियन कैलेंडर; kozmetičke promjene |
||
Red 19:
Julijanski kalendar je u nekim zemljama (naročito pravoslavnim) ostao u upotrebi do 20. veka kao nacionalni kalendar, ali je generalno zamenjen novijom verzijom, tj. [[gregorijanski kalendar|gregorijanskim kalendarom]]. Još uvek ga koriste neke nacionalne pravoslavne crkve (među kojima i srpska), [[Sveta Gora]] u Grčkoj i [[Berberi]] u Severnoj Africi. One pravoslavne crkve koje više ne koriste julijanski kalendar, nisu prihvatile gregorijanski kalendar, već [[revidirani julijanski kalendar]], po predlogu naučnika [[Milutin Milanković|Milutina Milankovića]].
== Motivacija ==
Uobičajena godina prethodnog rimskog kalendara se sastojala od 12 meseci, ukupnog trajanja 355 dana. Pored toga, povremeno je između februara i marta bio umetan 27-dnevni interkalarni mesec (''Mensis Intercalaris'' ili ''[[Mercedonius]]''). Ovaj prestupni mesec je bio formiran umetanjem 22 dana nakon prva 23 ili 24 dana februara, a preostalih pet dana februara je postajalo poslednjih pet dana Interkalarisa. Neto efekat je bio dodavanje 22 ili 23 dana godini, čime se dobijala prestupna godina od 377 ili 378 dana.
Red 30:
Reformom se nameravao ispraviti ovaj problem trajno, stvaranjem kalendara koji bi ostao u skladu sa Suncem i bez ljudske intervencije.
== Julijanska reforma ==
=== Početak godine ===
Prvi korak reforme bio je usklađivanje početka kalendarske godine (1. januar) sa tropskom godinom, tako što bi godina 46 pne. bila duga 445 dana, čime su nadoknađene interkalacije propuštene tokom Cezarovog pontifikata. Ova godina je već bila produžena sa 355 na 378 dana umetanjem redovnog prestupnog meseca u februaru. Kada je Cezar dekretirao reformu, verovatno ubrzo nakon povratka iz afričkog pohoda krajem ''Quintilis''a (jula), dodao je još 67 (22 + 23 + 22) dana, umetanjem dva vanredna interkalarna meseca između novembra i decembra. U [[Ciceron]]ovim pismima napisanim u to vreme, ovi meseci se zovu ''Intercalaris Prior'' i ''Intercalaris Posterior''; nema osnove za povremenu tvrdnju da su se oni zvali "''Unodecember''" i "''Duodecember''". Njihove pojedinačne dužine su nepoznate, kao i položaj Nona i Ida u njima. Pošto je 46 pne. bila poslednja u nizu nepravilnih godina, ova ekstra-dugačka godina se naziva "poslednja godina konfuzije". Prva godina funkcionisanja novog kalendara bila je 45. pne.
=== Meseci ===
Julijanski meseci su formirani dodavanjem deset dana regularnoj pred-julijanskoj rimskoj godini od 355 dana, čime je stvorena redovna julijanska godina od 365 dana: '''dva''' dana su dobili ''Ianuarius'',<ref name=J>Slovo [[J]] je uvedeno tek u 16. stoleću.</ref> ''Sextilis'' (''Augustus'') i ''December'', a '''jedan''' dodatni dan su dobili ''Aprilis'', ''Iunius'', ''September'' i ''November'', čime su uspostavljene i danas važeće dužine meseci:
Red 64:
| [[Decembar|December]] || 29 || 31
|- align=center
| [[Mercedonius|Intercalaris]] || 0 (u prestupnim: 27) <br /> (umetan između
skraćenog <br /> februara i marta) || (ukinut)
|}
=== Promena datuma/nadnevaka ===
Makrobije tvrdi da su dodatni dani umetani odmah pred poslednji dan svakog meseca, kako bi se izbeglo remećenje položaja utvrđenih rimskih "fasta" (''fasti'' - dani propisani za neke događaje) u odnosu na početak meseca. Ipak, pošto su se rimski dani posle [[Rimski kalendar#Meseci|Ida]] odbrojavali unazad prema početku sledećeg meseca (Kalendama), dodatni dani su imali efekat podizanja početne vrednosti brojanja dana posle Ida. Tadašnji Rimljani rođeni posle Ida nekog meseca su različito reagovali na efekt ove promene na njihove rođendane. [[Marko Antonije]] je držao svoj rođendan na 14. dan Ianuariusa, kojem je nadnevak promenjen od ''a.d. XVII Kal. Feb.'' u ''a.d. XIX Kal. Feb.'', datum koji ranije nije postojao. [[Livija]] je svoj rođendan ostavila nepromenjenim na ''a.d. III Kal. Feb.'', čime je pomeren sa 28-og na 30-ti dan Ianuariusa, koji ranije nije postojao. [[August]] je svoj zadržao na 23. danu Septembera, ali na nekim mestima su slavljeni i stari (''a.d. VIII Kal. Oct.'') i novi datum (''a.d. IX Kal. Oct.'').
=== Prestupni dan ===
Stari [[interkalarni mesec]] je ukinut. Novi prestupni dan je datiran kao ''ante diem bis sextum Kalendas Martias'', obično skraćeno u ''a.d. bis VI Kal. Mart.''; zato se on nazivao i "bissekstilni" dan. Godina u kojoj se on događao, nazvana je ''annus bissextus'' ("bissekstilna godina").
Red 83:
Od poznog [[Srednji vek|Srednjeg veka]], dani u mesecu su se počeli brojati redom od prvog do poslednjeg. Time se prestupni dan smatrao poslednjim danom februara u prestupnim godinama, tj. 29. februar, što mu je i današnja pozicija.
== Greška u prestupnoj godini ==
Iako je novi kalendar bio mnogo jednostavniji od pred-julijanskog, pontifici izgleda nisu razumeli pravilo za prestupne godine. Dodavali su prestupni dan svake tri godine, umesto svake četiri. Prema Makrobiju, greška je bila rezultat inkluzivnog brojanja, tako da su smatrali da četvorogodišnji ciklus ima prvu i četvrtu godinu kao prestupnu (znači ne bi rekli "za četiri godine", počevši od godine posle prestupne, već "u četvrtoj godini" gde je prva godina prestupna). Time je umetnuto previše prestupnih dana. [[August]] je posle 36 godina ispravio ovaj nesklad preskakanjem nekoliko prestupnih godina.
Red 98:
Rimski datumi između 45. i 32. pne. su bili tipično dan ili dva ranije od dana sa istim julijanskim datumom, pa je 1. januar 45. pne. po rimskom kalendaru iz prve godine julijanske reforme zapravo bio 31. decembar 46. pne. po kasnijem (stabilizovanom) julijanskom kalendaru. Zanimljiv efekt ovoga je da je Cezarovo ubistvo, na Martovske Ide (15. dan marta), bilo 14. marta 44. pne. po julijanskom kalendaru.
== Imena meseci tokom vremena ==
U kratko vreme nakon julijanske reforme, imena 12 meseci rimskog kalendara su bila ista kao i ranije: ''Ianuarius'',<ref name=J/> ''Februarius'', ''Martius'', ''Aprilis'', ''Maius'', ''Iunius'', ''Quintilis'', ''Sextilis'', ''September'', ''October'', ''November'', i ''December''. Stari interkalarni mesec, ''Mensis Intercalaris'', je ukinut i zamenjen pojedinačnim interkalarnim danom na istom mestu (tj. pet dana pre kraja Februariusa). Prvi mesec godine je i dalje bio Ianuarius, kako je bilo od 153. pne.
Red 105:
I drugi carevi su menjali imena meseci, po sebi i članovima porodice, ali nijedna promena ih izgleda nije nadživela. [[Kaligula]] je promenio ''September'' u ''[[Germanik|Germanicus]]'', po svom ocu. [[Neron]] je promenio ''Aprilis'' u ''Neroneus'', po sebi, ''Maius'' u ''Claudius'', po svom očuhu i ''Iunius'' u ''Germanicus''. [[Domicijan]] je menjao ''September'' u ''Germanicus'' i ''October'' u ''Domitianus'', po sebi. Septembru će takođe biti menjano ime u ''[[Antonin Pije|Antonin]]'' (car iz 2. veka) i ''[[Marcus Claudis Tacitus|Tacitus]]'' (car iz 3. veka), a ''November'' je nazivan i ''[[Faustina Starija|Faustina]]'' (žena Antonina Pija) i ''Romanus''. [[Komod]] je jedinstven po tome što je svih 12 meseci preimenovao po svojim usvojenim imenima: (od januara do decembra:) ''Amazonius'', ''Invictus'', ''Felix'', ''Pius'', ''Lucius'', ''Aelius'', ''Aurelius'', ''Commodus'', ''Augustus'', ''Herculeus'', ''Romanus'' i ''Exsuperatorius''.
=== Posle rimskog perioda ===
Mnogo trajniji od efemernih naziva koje su uvodili rimski carevi, bila su imena koje je uveo [[Karlo Veliki]]. On je svim mesecima dao nove nazive, na [[starovisokonemački jezik|starovisokonemačkom]], inspirisane prirodnim događanjima i poljoprivrednim aktivnostima. Oni su korišćeni do 15. veka, s nekim modifikacijama i do kasnog 18. veka u Nemačkoj i Nizozemskoj. Od januara do decembra nazivi su (pogl. i [[germanski kalendar]]: ''Wintarmanoth'' (zimski mesec), ''Hornung'' (mesec kada crveni jelen odbacuje rogovlje), ''Lentzinmanoth'' (mesec Lent (posta)),
''Ostarmanoth'' (Uskršnji mesec), ''Wonnemanoth'' (mesec vođenja ljubavi),
Red 118:
U [[otomansko carstvo|otomanskom carstvu]] je prvobitno korišćen samo [[islamski kalendar]], ali se od 17. veka za sve širi krug svetovnih poslova koristi julijanski kalendar, u kome se za prvi mesec uzima mart (''marti'' godina - v. [[Rumi kalendar]]), a za početak ere godina [[Hidžra|Hidžre]] (622. n.e.). Nazivi meseci su bili na (otomanskom) turskom. U vreme I svetskog rata se prešlo na gregorijanski kalendar, a nakon proglašenja [[Turska|republike]] je prihvaćena i opšta era.
== Dužine meseci ==
Dužine meseci su '''već julijanskom reformom''' postavljene na njihove današnje vrednosti. Međutim, [[Johannes de Sacrobosco|Sacrobosco]], učenjak iz 13. st., je predložio drugačije objašnjenje za dužinu meseci, koje se i danas često ponavlja, ali koje je svakako pogrešno.<ref>Roscoe Lamont,
"[http://adsabs.harvard.edu/abs/1919PA.....27..579P The Roman calendar
Red 145:
Takođe, julijanskom reformom nisu promenjeni datumi [[Nones|Nona]] i [[Ides|Ida]]. Značajno je da su Ide bile kasnije (15-og dana umesto 13-og) u martu, maju, julu i oktobru (3., 5., 7. i 10. mesec), što pokazuje da su ovi meseci uvek imali 31 dan u rimskom kalendaru, dok bi Sakroboskova teorija zahtevala da su 3., 5. i 7. mesec prvobitno imali 30 dana, a da je Cezar prvo produžio oktobar sa 29 na 30 dana, pa onda i car August na 31 dan. Osim toga, Sakroboskovoj teoriji su izričito suprotni autori Cenzorin i Makrobije iz 3. i 5. veka, a nedosledno je i sa sezonskim dužinama koje je dao [[Varon]], 37. pne., pre Augustove reforme. Sextilis sa 31 danom se nalazi u novopronađenom egipatskom papirusu iz 24. pne.; 28-dnevni februar je prikazan u ''Fasti Caeretani'', datiran pre 12. pne.
== Brojanje godina ==
Rimljani su, pri datiranju, godinu najčešće identifikovali tako što su je imenovali po [[Spisak konzula Rimske Republike|dvojici konzula]] koji su u njoj stupali na položaj. Od 153. pne. mandat im je počinjao 1. januara, Cezar to nije promenio. Tako je ova konzularna godina bila ''eponimna'' ili imenovana godina. Pored konzularnih godina, Rimljani su ponekad koristili carevu [[vladarska godina|vladarsku godinu]], a od kasnog četvrtog veka se datiralo i po 15-godišnjem ciklusu [[indikt]]a. [[Justinijan]] je od 537. zahtevao da datum, pored indikta i konzula, mora uključivati ime cara i njegovu vladarsku godinu, dozvoljavajući istovremeno i upotrebu lokalnih era.
Red 156:
Na istoku Mediterana, napori hrišćanskih hronografa poput [[Anijan Aleksandrijski|Anijana Aleksandrijskog]] da se datira postanje sveta po Bibliji, doveli su do uvođenja era tipa [[Anno Mundi]] ("Godina Sveta" na latinskom). Od ovih je najvažnija bila ''[[Etos Kosmou]]'' ("Godina Sveta", na grčkom), korišćena širom [[vizantija|vizantijskog]] sveta od 10. veka (uključujući i Srbiju), u Rusiji do 1700. Na zapadu je [[Dionysius Exiguus|Dionisije Mali]] 525. predložio ''[[Anno Domini]]'' sistem ("Leta Gospodnjih" ili "Gospodinovih"). Ova era se postepeno proširila zapadnim hrišćanskim svetom, nakon što ju je usvojio [[Bede]], u Engleskoj.
=== ''AUC'' godina ===
Rimljani su retko numerisali godine od [[osnivanje Rima|osnivanja grada (Rima)]], odn. ''[[Ab urbe condita]]'' (AUC). Ovaj metod su koristili rimski istoričari da odrede broj godina od jednog do drugog događaja, a ne za datiranje godine. Različiti istoričari su imali različite datume osnivanja. ''[[Fasti Capitolini]]'', natpis sa zvaničnim spiskom konzula kojeg je objavio August, koristi [[epoha (referentni datum)|epohu]] 752. pne.. [[Varon]] je koristio epohu 753. pne., koju su usvojili i moderni istoričari. Čak su [[renesansa|renesansni]] priređivači dodavali AUC godine rukopisima koje su izdavali, čime su navodili na pogrešan utisak da su Rimljani brojali svoje godine.
Red 163:
p.28.</ref>
== Dan Nove godine ==
Rimski kalendar je počinjao godinu 1. januara, što će ostati i nakon julijanske reforme. Što se lokalnih kalendara tiče, oni su i nakon usklađivanja sa julijanskim k. započinjali novu godinu različitim datumima.
Red 189:
{| class="wikitable"
|-
! Zemlja !! Godina počinje<br />1. januara<ref>John J. Bond,
[http://books.google.com/books?id=F3mcB6GnOtIC&printsec=frontcover#PPA91,M1
"Commencement of the Year"], ''Handy-book of rules and tables for
Red 196:
''[http://www.genfair.com/dates.htm Old Style and New Style Dates and
the change to the Gregorian Calendar: A summary for
genealogists]''</ref> !!Usvojenje <br /> gregorijanskog kalendara
|-
| [[Mletačka republika|Venecija]] || 1522 || 1582
Red 223:
| [[Holland]], [[Zeeland]] || 1583 || 1582
|-
| [[Holandska republika]] osim <br /> Hollanda i Zeelanda || 1583 ||
1700
|-
Red 237:
|}
== Od julijanskog u gregorijanski ==
Julijanski kalendar je bio u opštoj upotrebi u Evropi i Severnoj Africi od vremena [[Rimsko carstvo|Rimskog Carstva]] do [[1582]]., kada je [[papa Grgur XIII]] uveo [[gregorijanski kalendar]]. Reforma je bila potrebna zato što je u julijanskom sistemu dodavano previše prestupnih dana u odnosu na astronomske početke godišnjih doba. Prosečno, solsticiji ("suncostaji"
Većina katoličkih zemalja je ubrzo prihvatila gregorijanski kalendar (npr. Španija, Portugal, Poljska, većina Italije). Protestantske zemlje su to učinile kasnije, a pravoslavne još kasnije. U [[Britanska imperija|Britanskoj imperiji]] (uključujući [[SAD|Američke kolonije]]), posle srede 2. septembra 1752., došao je četvrtak 14. septembar. Švedska je tokom 12 godina od 1700. koristila [[švedski kalendar|modifikovani]] julijanski kalendar, gregorijanski kalendar je prihvatila 1753.
Red 252:
U Srbiji i među Srbima u bivšoj Jugoslaviji i svetu se proslavlja tzv. [[Srpska nova godina]] takođe poznata i kao Pravoslavna nova godina, tj. 1. januar po julijanskom kalendaru (14. januar po novom).
== See also ==
* [[Computus]]
* [[Dominikalno slovo]]
Red 261:
* [[Sedmica]]
== Fusnote ==
{{Reflist|2}}
== Spoljne poveznice ==
(na engleskom:)
* [http://webexhibits.org/calendars/index.html Calendars through the
Red 278:
* [http://www.guernsey.net/~sgibbs/roman.html Date Conversion]
* [http://www.fourmilab.ch/documents/calendar/#juliancalendar Calendar
Converter]
Gregorian, Julian, Mayan, Persian, Hebrew
[[
[[
[[af:Juliaanse kalender]]
Red 314:
[[gl:Calendario xuliano]]
[[he:הלוח היוליאני]]
[[hi:जूलियन
[[hr:Julijanski kalendar]]
[[ht:Almanak jilyen]]
Red 323:
[[it:Calendario giuliano]]
[[ja:ユリウス暦]]
[[jv:Kalèndher Julian]]
[[ka:იულიუსის კალენდარი]]
[[ko:율리우스력]]
| |||