Nemačka istorijska škola

Kao reakcija na školu prirodnog prava, krajem XVIII i početkom XIX veka, u Nemačkoj se javlja istorijska škola, čiji su glavni predstavnici Savinji i Puhta. Prema njihovoj osnovnoj tezi, pravo je proizvod istorije, izraz narodnog duha, a ne slobodno stvaralaštvo “mudrog zakonodavca”, niti proizvod razuma. Ono ima svoju istorijsku genezu i nastajalo je postepeno, tako da se bez istorije datog društva ne može shvatiti. Istorijska škola i njeni predstavnici su bili veliki protivnici ideje kodifikacije prava, koja je u XIX veku postala dominantna. Velika je zasluga istorijske škole za proučavanje izvora prava, naročito Justinijanovog Corpus iuris civilisa, “čistog” izvora rimskog prava, po mišljenju predstavnika ove škole. Zahvaljujući ovoj školi razvio se kritički stav u proučavanju izvora rimskog prava, usavršene metode tumačenja prava, izgrađeni mnogi pravni pojmovi, poboljšana sistematika kroz povećanu apstraktnost opšteg učenja i jasno razlikovanje pravnih odnosa po njihovoj pravnoj prirodi. Iako su predstavnici nemačke istorijske škole pokušavali da u duhu svog učenja stvore nemačko pravo, koje bi se razlikovalo od rimskog prava, pokušaj je ostao bez rezultata, sem kod nekoliko instituta privatnog prava. Više nije bilo moguće osloboditi nemačko pravo dubokih rimskih uticaja, i na neki način “nacionalizovati ga”. Naglašavanje da istorijska škola želi da stvori nacionalno pravo na kraju se svelo na nacionalne recepcije rimskog prava, bar u Evropi. Tako je i Nemačka, pod uticajem te recepcije izradila svoju kodifikaciju. Od sredine XVIII veka recepcija rimskog prava krčila je sebi put u obliku usavršenog rimskog prava (usus modernus Pandectarium) čijem su širenju doprineli Vindšajd i Dernburg. Romanistička pravna nauka, koja je pripremala tu recepciju, daleko šire je išla od obima istraživanja Savinjija i pripadnika istorijske škole, koji su se najčešće bavili istraživanjem rimskog prava na delima klasičnih pravnika. Ponovo oživljavanje studija rimskog prava, čemu je doprinela pravna teorija XIX veka, imalo je ogroman značaj za razvoj građanskog prava. Na podlozi romanističke nauke stvara se građanskopravna terminologija, pojmovi i shvatanja o pojedinim institutima, usvaja se podela pravnog sistema na javno i privatno pravo, razrađuje pojam subjektivnog prava, stvarnih i obligacionih prava, pojam plodouživanja, službenosti, zastarelosti, zaloge, ugovora o radu i mnogih drugih pojmova kojima i danas operišemo u pravu. Rimsko pravo, kao pravo otvorenog društva prvih robnih proizvođača u istoriji, poslužilo je kao osnova za mnoge kodifikacije u Evropi u XIX veku i omogućilo da rešenja u mnogim građanskim zakonicima budu vrlo slična, čak i kada se težilo nacionalnim rešenjima.