Perikle – razlika između verzija

 

'''Perikle''' ili '''Periklo''' ([[Grčki jezik|grč]]. Περικλῆς, 495–429. st. e.) bio [[Atina|atinski]] državnik i vojskovođa. Poticao je iz ugledne atinske [[Aristokratija|aristokratske]] porodice. Njegov otac, [[Ksantip]], zapovedao je u čuvenoj [[Bitka kod Mikale|bici kod Mikale]]. Majka mu je bila unuka čuvenog reformatora [[Klisten]]a. Atina je pod njegovim mudrim vođstvom, uživajući blagodati perioda poznatog pod nazivom [[pentekontaetija]], postala najlepši i najbogatiji grad helenskog sveta.

 

 

Perikle je na čelo atinske [[Demokratija|demokratije]] došao nakon smrti [[Efijalt]]a. Naše znanje o Periklovom životu potiču uglavnom iz dva izvora. Istoričar [[Tukidid]] izuzetno mu se divio i nije ga kritikovao. Međutim, Tukidid je oko 40 godina mlađi od Perikla te nije bio savremenik rane Periklove karijere; takođe, Tukidid se u potpunosti usredsredio na Periklove intelektualne sposobnosti i vodstvo u ratu, izostavljajući [[Biografija|biografske]] detalje, za koje je smatrao da su irelevantni za temu o kojoj piše. Ove praznine delimično popunjava [[Plutarh]], koji je, nekih 500 godina kasnije, počeo da piše Periklovu biografiju, kako bi opisao jednog čoveka nepokolebljive vrline i veličine koji se uspešno nosio sa kolebljivošću mase, da bi završio prilično zbunjen slikom koju je našao u svojim izvorima o Periklovoj odgovornosti za jedan nepotreban rat.

Prvi poznat datum u Periklovom životu je 472. godina, kada je platio prikazivanje [[Eshil]]ove persijske trilogije. Sledeće godine njegovog života nisu nam poznate, sve do 463. godine, kada je optužio [[Kimon]]a, tada vodećeg atinskog vojskovođu i državnika, da nije iskoristio šansu koja mu se pružila za osvajanje [[Makedonija (antička)|Makedonije]]. Ovo implicira da se Perikle zalagao za agresivnu politiku atinske ekspanzije. Perikle je 462. godine podržao Efijatove reforme u pravcu dalje demokratizacije društva. Posle Efijaltove smrti Perikle je nastavio započeti demokratski preobražaj atinske države.

 

 

Posle 462. godine u Atini nije bilo nikakvih opštih odjednom sprovedenih reformi kakve su sproveli [[Solon]] ili [[Klisten]]. Glavni cilj je postignut: ostaci [[Oligarhija|oligarhijskog]] poretka bili su ukinuti, a vrhovna vlast je prešla u ruke atinskog demosa. Postojeći izvori ne omogućuju da se uvek jasno utvrdi kakve je konkretne zakonodavne forme donela ta promena – koji su od preživelih zakona i da li su odmah bili revidirani, kakvi su i kada uvedeni novi zakoni. [[Aristotel]], koji se nije slagao sa novim poretkom, govori o tim promenama veoma uopšteno i neodređeno: "Državno uređenje sve više je gubilo svoj strogi poredak krivicom ljudi koji su se zanosili [[Demagogija|demagoškim]] ciljevima. U celokupnoj upravi Atinjani se nisu tako strogo pridržavali zakona kao što je to bilo ranije" ''(Atinski ustav)''. Prema Aristotelovom svedočanstvu, 457. godine za [[arhont]]a je prvi put bio izabran jedan [[zeugit]], koji prema Solonovom [[Timokratija|timokratskom]] ustavu nije imao pravo da bude biran na to mesto.

 

 

Kao drugi dokaz demokratizacije atinskog državnog uređenja služi širenje običaja da se za čitav niz dužnosti službena lica biraju [[žreb]]om, umesto glasanjem, kako u birani ranije. Pomoću kocke popunjavane su gotovo sve dužnosti, osim dužnosti stratega i onih za koje je bilo potrebno stručno znanje.

Značajan je Periklov zakon o sastavu atinskog građanstva, donesen 451/0. godine. Pre tog zakona atinskim građaninom smatran je onaj kome je otac bio atinski građanin koji je priznao novorođenče, nad njim izvršio određene obrede i uveo ga u spisak građana svoje [[deme]]. Majka novorođenčeta pri tome nije morala da bude atinska građanka. Prerastanje Atine u jedan od najvećih [[Politika|političkih]], [[Kultura|kulturnih]] i [[Ekonomija|ekonomskih]] centara Grčke učinilo je da je ona postala privlačna tačka za građane drugih gradova; sva dobra koja su uživali atinski punopravni građani prirodno su kod mnogih drugih izazvala želju da se orode sa Atinjanima ili na bilo koji drugi način uključe u njihove redove. Međutim, finansijske mogućnosti atinske države nisu bile neograničene. Porast broja atinskih građana ugrožavao je tako njihove privilegije. Zato je Perikle 451/0. godine doneo zakon, prema kome se za sticanje atinskog građanstva postavljaju drugi uslovi: od sada je prava atinskog građanina dobijao samo onaj čiji su i otac i majka po svom rođenju spadali među prave Atinjane. Suština tog zakona najjasnije se ispoljila 444. godine, kada je [[Egipat|egipatski]] vladar [[Psametih]] poslao na poklon atinskom demosu 40.000 [[medimn]]i pšenice koju je trebalo podeliti građanima. Upravo su tada sa svih strana počele da stižu tužbe i atinski sud bio je pretrpan mnoštvom parnica o nezakonito rođenima. Rezultat tih procesa bilo je osetno smanjenje broja onih koji imaju pravo na dobijanje žita; time je povećan deo koji pripada punopravnim građanima.

 

 

Puna [[Zakonodavna vlast|zakonodavna]], [[Izvršna vlast|izvršna]] i [[sudska vlast]] pripadala je u Periklovo doba svim punopravnim građanima koji su bili organizovani u narodnu skupštinu – [[Atinska skupština|eklesiju]]. Eklesija, koja se okupljala na brežuljku [[Pniks]]u otprilike svakih deset dana, nije svoja prava ni na koga prenosila, već ih je koristila neposredno. Pravo učešća u skupštini imali su svi punopravni muškarci koji su navršili trideset godina života. Svakom učesniku bila je zagarantovana [[sloboda govora]] i [[zakonodavna inicijativa]]. Svako je mogao istupiti s bilo kakvim predlogom, s kritikom svakog od službenih lica ili već prihvaćene i sprovedene mere, svakog zakonskog projekta. Teško je stoga tačno definisati krug pitanja kojima se bavila eklesija. Raspolažući neograničenim pravima, ona je mogla raspravljati o bilo kojem pitanju, bilo da je spadalo u delokrug sudstva ili nekog od službenih lica. U praksi eklesije od najvećeg su značaja bili sledeći poslovi: izbor stratega i drugih viših vojnih funkcionera, [[objava rata]], [[sklapanje mira]], zaključivanje saveza i druga pitanja [[Vanjska politika|spoljne politike]]; dodeljivanje [[Građansko pravo|prava građanstva]], primanje računa viših službenih lica; donošenje najraznovrsnijih zakona; pretresanje i donošenje državnog [[budžet]]a. Sva pitanja rešavana su javnim glasanjem, dizanjem ruku. Tajno glasanje primenjivano je samo u izuzetnim slučajevima, a uvek kada se radilo o pojedincu – tzv. νόμος επ' ἀνδρί: tada su glasali spuštanjem raznih kamenčića u urnu. Tajno je glasanje, dakako, primenjivano i prilikom izricanja kazne [[Ostrakizam|ostrakizma]]. Odluke narodne skupštine unošene su u zapisnike, koji su uvek počinjali formulom "Odlučili su veće u narod".

Pre stupanja na dužnost svaki je službenik morao da prođe neku vrstu ispita (dokimasia), koji vrši sud, samo su arhonte ispitivali i Veće pet stotina i sud, a članove Veća bivši saziv Veća. Tom prilikom proveravalo se da li je službenik pravi građanin, da li je ispunio svoje građanske dužnosti, da li neporočan itd., što je sve trebalo dokazati svedocima. Za neke su se službe tražila i posebna svojstva: tako se za arhonte tražilo da im dedovi i s očeve i s majčine strane budu građani; za stratege – da su oženjeni i da imaju posed u [[Atika|Atici]]. Nakon službe svaki je službenik polagao račun: dok nije položio račun on nije od svoje imovine mogao nikome ništa dati ni iz zemlje otići.

 

 

Važno je takođe da se razmotri pitanje opštih garancija za stabilnost poretka u doba Perikla. Kao što je rečeno, atinska narodna skupština koja se sastajala svakih deset dana imala je vrhovnu vlast u državi. Prema tome, ona je raspolagala i pravom da menja osnovne državne [[zakon]]e, koji su činili njen [[ustav]]. Stoga se, teorijski gledano, opasnost bitnih promena postojećeg državnog poretka javljala sa svakim sastankom građana na Pniksu. Da bi se sprečila ta opasnost, u Atini su postojale posebne institucije koje su atinskom ustavu garantovale izvesnu trajnost.

 

*[http://encyclopedia.jrank.org/PAS_PER/PERICLES_49o_429_BC_.html/ Britannica 11th Edition]

*[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0062;layout=;query=id%3D%2312743;loc=pericles Peck, Harry Thurston]

 

{{Plutarhovi životopisi}}

{{Link FA|en}}

{{Link FA|es}}

{{Link FA|he}}

 

[[ar:بريكليس]]

[[bn:পেরিক্লিস]]

[[br:Perikles]]

[[ca:Pèricles]]

[[cs:Periklés]]

[[el:Περικλής]]

[[en:Pericles]]

[[es:Pericles]]

[[et:Perikles]]