1842 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Čišćenje |
|||
Red 1:
{{year dab|1842}}
{{Godina nav}}
{{Godina u drugim kalendarima|1842}}
Godina '''1842.''' ('''[[Rimski brojevi|MDCCCXLII]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u subotu]] po gregorijanskom, odn. [[redovna godina koja počinje u četvrtak]] po 12 dana zaostajućem [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
__NOTOC__
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj – Mart/Ožujak ===
[[Datoteka:Last-stand.jpg|mini|150px|left|[[Bitka kod Gandamaka]] - pogibija Britanaca u Afganistanu]]
* [[1. 1.]] - Pokrenute novine ''[[Rheinische Zeitung]]'' u [[Keln]]u, u kojima [[Karl Marx]] objavljuje članke, a u oktobru postaje i urednik.
* 1. 1. - Otvoren ''[[Barnum's American Museum]]'' u [[New York]]u.
* [[4. 1.]] (ili 16. 1.) - U [[Teatar na Đumruku|Teatru na Đumruku]] vojni kapel-majstor [[Jožef Šlezinger]] priredio prvi javni muzički koncert u Beogradu.
* [[6. 1.|6]] - [[13. 1.]] - [[Prvi anglo-afganski rat]]: [[Bitka kod Gandamaka]], ili Masakr Elphinstoneove armije - tokom povlačenja iz Kabula britanska vojska doživljava jedan od najtežih poraza u historiji.
* [[14. 1.]] - U [[Irig]]u osnovana prva srpska čitaonica sa bibliotekom.
* [[17. 1.]] - Državni udar [[António Bernardo da Costa Cabral|de Coste Cabrala]] u [[Kraljevina Portugal|Portugalu]], diktatorski vlada do 1846.
* [[23. 1.]] - [[James Clark Ross]] stigao do 78°09'30" južne širine - to je [[Najdalje na jug]] do [[1900]].
* [[26. 1.]] - Prvi broj zagrebačkog "Gospodarskog lista" (naslovljen "Priobćenje članovom horvatsko-slavonskoga Gospodarskog družtva", današnji naziv od 1855).
* [[7. 2.]] - [[Bitka kod Debre Tabora]] je Pirova pobeda etiopskog regenta [[Ali II od Jedžua|Alija II]].
[[Datoteka:Janko Drašković Litho.jpg|mini|150px|Grof [[Janko Drašković]], prvi predsjednik [[Matica hrvatska|Matice ilirske]]]]
* [[10. 2.]] - Osnovana Matica ilirska, od 1874. [[Matica hrvatska]].
* februar - Leteće diletantsko pozorište (nastalo u Novom Sadu 1838) priključilo se beogradskom Teatru na Đumruku<ref>Marjanović, Petar. [http://www.rastko.rs/isk/isk_18.html Pozorište]. rastko.rs</ref>.
* [[5. 3.]] - Meksički general Ráfael Vásquez zauzima San Antonio u [[Republika Teksas|Teksasu]] ali povlači se već dva dana kasnije. Teksašani u novembru odgovaraju [[Mierova ekspedicija|Mierovom ekspedicijom]].
* [[9. 3.]] - Praizvedba [[Giuseppe Verdi|Verdijeve]] opere ''[[Nabucco]]'' (prvobitno "Nabucodonosor") u milanskoj [[La Scala|La Scali]], kojom se Verdi etablirao kao veliki kompozitor.
* mart - ''Commonwealth v. Hunt'': Vrhovni sud [[Massachusetts]]a presudio da su sindikati legalni.
* mart? - [[Ustavobranitelji|Ustavobraniteljski]] prvaci [[Toma Vučić Perišić]] i [[Avram Petronijević]] se vratili u Srbiju, uz pomoć susednih država rade protiv kneza Mihaila<ref name="vckus">Ćorović, Vladimir [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/7_10_l.html Krize u Srbiji]. rastko.rs</ref>.
* [[16. 3.]] - ''[[HMS Driver (1840)|HMS Driver]]'' je prvi parobrod koji kreće na [[cirkumnavigacija|cirkumnavigaciju]] (do 1847).
* [[29. 3.]] (17. 3. po j.k.) - Uredba o položaju činovnika u Srbiji - dobijaju stalnost položaja, vlada skoro da nema disciplinsku moć nad njima.
* [[30. 3.]] - [[Anestezija]]: [[Crawford Long]] upotrebio [[dietil etar]] u operaciji.
=== April/Travanj – Jun/Lipanj ===
* [[5. 4.]] - Nakon pobune domorodaca na [[Wallis i Futuna|Wallis i Futuni]], misionari zatražili francusku zaštitu.
* [[11. 4.]] - U [[Brza Palanka|Brzoj Palanci]] izgrađena prva srpska lađa "Knez Mihajlo".
* [[13. 4.]] - Afganska [[Opsada Džalalabada]] okončana nakon pet meseci - general [[George Pollock]] deblokirao garnizon.
* 13. 4. - [[Francisco Morazán]] uzeo vlast u Kostarici s namerom da obnovi [[Savezna Republika Centralne Amerike|Saveznu Republiku Centralne Amerike]], ali u septembru je oboren oružanom pobunom i pogubljen.
* [[5. 5.|5]] - [[8. 5.]] - Veliki požar opustošio deo [[Hamburg]]a.
* [[7. 5.]] - Severni [[Haiti]] pogođen jakim zemljotresom, preko 5.000 mrtvih.
* [[8. 5.]] - [[Versajska železnička nesreća]]: u požaru nakon iskliznuća stradale najmanje 52 osobe, do tada je praksa bila da se vagoni zaključavaju.
* [[11. 5.]] - U Velikoj Britaniji uveden prvi mirnodopski [[porez na dohodak]] - trebao je biti privremen ali ostao je do danas.
* [[19. 5.]] - [[Dorrova pobuna]] u [[Rhode Island]]u: neuspeo napad na arsenal u [[Providence, Rhode Island]].
[[Datoteka:Redshift blueshift.svg|mini|160px|[[Doplerov efekat]] u astronomiji]]
* [[25. 5.]] - [[Christian Doppler]] predlaže u Pragu [[Doplerov efekat]].
* [[30. 5.]] - Restauracija (izbor županijskog činovništva) u Zagrebačkoj županiji: [[Narodna stranka (Hrvatska)|Ilirska stranka]] pobijedila [[Mađaroni|Mađarone]], koji zatim nazivaju Ilirce "veleizdajnicima" i "rusofilima"<ref>Šišić, 425-6</ref>.
* [[31. 5.]] (19.5. po j.k.) - U Beogradu osnovano ''[[Društvo srpske slovesnosti|Družstvo srbske slovesnosti]]'' (prema [[Tanjug]]u).
* maj-jun - [[Bitka kod Congelle]]: Britanci neuspešno napadaju [[Buri|Bure]] u [[Republika Natalija|Republici Nataliji]], ovi ih zatim opsedaju u Port Natalu ([[Durban]]u).
* [[9. 6.]] (Spasovdan) - Pobuna Albanaca u [[Vranje|Vranju]] - opljačkana varoš, srušena crkva<ref>[http://www.okradio.rs/vesti/lokalne/kako-je-vranje-dobilo-crkvu_39064.html Kako je Vranje dobilo crkvu]. okradio.rs 13.03.2014 (pristup 02.01.2015)</ref>.
* [[13. 6.]] - Kraljica [[Viktorija]] je prvi britanski monarh koji se vozio vozom, na [[Velika zapadna železnica|Velikoj zapadnoj železnici]].
* [[16. 6.]] - [[Franjo Haller]] imenovan hrvatskim banom - ostaje do [[1845]], suzbija [[Ilirski pokret]].
* 16. 6. - [[Prvi opijumski rat]]: [[Bitka kod Woosunga]] je britanska pobeda nakon koje tri dana kasnije zauzimaju [[Šangaj]].
* [[21. 6.]] - Po naređenju [[beograd]]skog paše, otkazana predstava "Apoteoza besmrtnog [[Karađorđe|Karađorđa]]" (biće prikazana [[1847]]).
* jun - Britanac [[James Nasmyth]] patentirao [[parni čekić]], ubrzo dolazi do spora sa Francuzom [[François Bourdon]]om oko prvenstva.
* jun - Britanski diplomati [[Charles Stoddart]] i [[Arthur Conolly]] pogubljeni u [[Emirat Buhara|Buhari]].
* jun-decembar - Američka [[Ekspedicija na Obali Slonovače]] protiv napadača na američke trgovačke brodove.
=== Jul/Srpanj – Septembar/Rujan ===
* [[8. 7.]] - Totalno [[pomračenje Sunca]], u sh. krajevima prekriveno od preko 99% (u Hrvatskoj) do 84% u jugoistočnoj Srbiji<ref>[http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEsearch/SEsearchmap.php?Ecl=18420708 Total Solar Eclipse of 1842 July 08], ''NASA''</ref>.
* [[20. 7.]] - Bivši ruski oficir Platon de Čihačjov se popeo na Pico de [[Aneto]], najviši vrh [[Pirineji|Pirineja]].
* [[21. 7.]] - [[Bitka kod Chinkianga]]: Britanci zauzeli [[Zhenjiang]], što im otvara put prema [[Nanking]]u - kineska ćingovska vlada nakon ovoga traži mir.
[[Datoteka:Патријарх српски Јосиф.jpg|mini|150px|[[Patrijarh srpski Josif|Josif Rajačić]] (vl. 1842-61)]]
* [[9. 8.]] - [[Webster–Ashburtonov ugovor]] utvrdio severoistočnu granicu SAD i britanske Kanade.
* [[10. 8.]] - Zakon o rudnicima u Velikoj Britaniji zabranjuje jamski rad ženama i dečacima mlađim od 10 godina.
* [[14. 8.]] - Objavljen kraj [[Drugi seminolski rat|Drugog seminolskog rata]] na Floridi.
* avgust - [[Patrijarh srpski Josif|Josif Rajačić]] imenovan za [[Karlovačka mitropolija|karlovačkog mitropolita]] (patrijarh od [[1848]], vl. do [[1861]]).
* [[25. 8.]] (13. 8. po j.k.) - Naročiti emisar Porte Šekib-efendija traži u Beogradu smenu trojice ministara, što [[knez Mihailo]] odbija<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 258-9</ref>.
* [[26. 8.]] - Prestao s radom beogradski [[Teatar na Đumruku]].
[[Datoteka:The Signing of the Treaty of Nanking.jpg|mini|250px|[[Nankinški ugovor]]]]
* [[29. 8.]] - Potpisan [[Nankinški ugovor]] kojim se povoljno po Britaniju okončava [[Prvi opijumski rat]] - prvi od [[neravnopravni ugovori|neravnopravnih ugovora]] koji obeležavaju kinesko "[[Stoleće poniženja]]" (1839-1949).
* [[2. 9.]] (21. 8. po j.k.) - [[Vučićeva buna]]: [[Toma Vučić Perišić]] diže pobunu u [[Kragujevac|Kragujevcu]]<ref name="vckus"/>.
* [[4. 9.]] - Mihailova vojska se sukobila sa Perišićevom kod Kragujevca, ovaj je razbio topovima; vojska zatim kod Žabara otkazuje poslušnost Mihailu<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 259</ref>.
* 4. 9. - Nastavljena gradnja [[Kölnska katedrala|Kölnske katedrale]].
* [[6. 9.]] (25. 8. po j.k.) - [[Mihailo Obrenović|Knez Mihailo]] pobegao u austrijski Zemun (vratiće se [[1859]]).
* [[9. 9.]] - [[Kraljevina Tahiti]] stavljena pod francuski protektorat - nesuglasice sa Velikom Britanijom.
* 12. 9. - U Dubrovniku potpisan ugovor između bosanskog i hercegovačkog pašaluka i "nezavisne oblasti Crne Gore"<ref>[http://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/Cg-XIV-XX.html Crna Gora od kraja XV veka do 1914. godine]. rastko.rs</ref>; problem su granični sukobi, Grahovsko pitanje i uskoci koji upadaju u tursku Hercegovinu<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 194-5</ref>.
[[Datoteka:PrinceAlexander I w.jpg|mini|180px|[[Knez Aleksandar Karađorđević]] (vl. 1842-58 - Doba [[Ustavobranitelji|Ustavobranitelja]])]]
* [[14. 9.]] (2. 9. po j.k.) - '''[[Knez Aleksandar Karađorđević]]''' izvikan na [[Skupština u Beogradu (1842)|narodnoj skupštini na Vračaru]] za novog vladara Srbije.
* [[15. 9.]] - [[Bitka za Kabul (1842)]]: Britanci se vratili u [[Kabul]], povlače se već sledećeg meseca uništivši tvrđavu i veliki bazar.
* septembar - [[Kinesko-sički rat]] se okončava statusom kvo.
=== Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac ===
* [[5. 10.]] - [[Josef Groll]] proizveo u [[Plzeň]]u prvu količinu [[Pilsner Urquell]]a, prvog [[pilsner]] (ili pils) piva.
* 7. 10. - Smenjen knez [[Vlaška|Vlaške]] [[Alexandru II Ghica]].
* [[18. 10.]] - U Bavarskoj inauguriran spomenik [[Walhalla (spomenik)|Walhalla]].
* [[20. 10.]] - [[Zauzeće Montereya]]: nakon pogrešnih vesti o izbijanju rata između SAD i Meksika, američka mornarica i marinci iz Perua na jedan dan zauzeli [[Monterey, California|Monterey]] u [[Gornja Kalifornija|Gornjoj Kaliforniji]].
* [[29. 10.]] - Iberijsko polustrvo pogođeno [[uragan]]om druge kategorije - to će se sledeći put desiti tek 2005. sa uraganom Vince.
* oktobar, krajem - Ruski car [[Nikolaj I Romanov|Nikolaj]] poslao sultanu protestno pismo zbog prevrata u Srbiji - ruska vlada će tražiti ponavljanje izbora za knjaza<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 261</ref>.
* [[7. 11.]] (26. 10. po j.k.) - [[Mitrovska skupština (1842)|Mitrovska skupština]]: na Kalemegdanu pročitan sultanski berat potvrde kneza Aleksandra Karađorđevića.
* novembar - [[Egiptologija|Egiptološka]] ekspedicija [[Karl Richard Lepsius|Karla Richarda Lepsiusa]] stigla u [[Giza|Gizu]].
* [[3. 12.]] - [[Baldomero Espartero]] bombarduje [[Barselona|Barselonu]] u kojoj je došlo do pobune radnika i buržoazije.
* [[7. 12.]] - [[Ljudevit Gaj]] objavio Proglas u Ilirskim narodnim novinama kojim se zalaže za [[Ilirski pokret]].
=== Kroz godinu ===
* [[Ivan Mažuranić]] i Josip Užarević izdali ''Njemačko-ilirski slovar'' (Njemačko-hrvatski rječnik) s 40.000 riječi.
* Pjesma "Grobničko polje" [[Dimitrija Demeter|Dimitrije Demetera]] povodom 600-godišnjice legendarne [[Bitka na Grobničkom polju|Bitke na Grobničkom polju]].
* U Zagrebu pokrenuto "Kolo", časopis za književna i kulturna pitanja.
* Poboljšanje crnogorsko-austrijskih odnosa - car darovao vladici skupocen brilijantski krst, sledeće godine dozvolio Crnogorcima kupovanje vojnog materijala u svojoj državi<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 196</ref>.
* Podignuta pravoslavna [[Crkva Svete Trojice u Zemunu]].
* [[Omer-paša Latas]] ratuje u Albaniji.
* [[Nikolaj Gogolj]]: "[[Šinjelj]]" i "[[Mrtve duše]]".
* Pruska vojska usvojila špicasti šlem ''[[Pickelhaube]]''.
* [[Osmansko carstvo]] povratilo kontrolu nad [[Fezan]]om (dan. jugozapadna Libija), koji time postaje najudaljenija provincija carstva.
* [[Adam Jerzy Czartoryski]] osnovao kod Istanbula selo Adampol ([[Polonezköy]]) za poljske političke izbeglice.
* [[Francusko osvajanje Alžira]]: [[Abdelkader]] potisnut u Maroko, iz čega će nastati [[Franko-marokanski rat]] (1844).
* 1842-43 - Uspostavljen francuski protektorat nad [[Obala Slonovače|Obalom Slonovače]].
* Nauka i tehnika
** Paleontolog [[Richard Owen]] iskovao naziv taksona ''[[Dinosauri]]a''.
** [[Julius von Mayer]] pretpostavio [[mehanički ekvivalent toplote]] godinu dana pre [[James Prescott Joule|Jamesa Joulea]].
** [[John Bennet Lawes]] patentirao đubrivo superfosfat.
** [[Alexandre-François Debain]] patentirao [[harmonijum]].
Red 125:
* [[11. 6.]] - [[Carl von Linde]], pronalazač, industrijalac († [[1934]])
* [[16. 6.]] - [[Milorad Popović - Šapčanin]], književnik († [[1895]])
* [[24. 6.]] - [[Ambrose Bierce]], satiričar († ca. 1914)
* [[10. 7.]] - [[Gligorije Giga Geršić]], srpski političar i pravnik († [[1918]])
* [[23. 8.]] - [[Osborne Reynolds]], fizičar, inženjer († [[1912]])
Red 152:
* [[9. 5.]] - [[Marko Kažotić]], književnik (* [[1804]])
* 11. 5. - [[Nikola Milićević Lunjevica]], pobratim kneza Miloša, deda kraljice Drage (* 1776)
* [[1. 6.]] - Pavel Petrovič Njegoš, vladičin sinovac, imperatorski paž
* [[28. 7.]] - [[Clemens Brentano]], književnik (* [[1778]])
* septembar - [[Milutin Savić Garašanin]], nekada obor-knez jasenički (* 1762)
Red 164:
;Literatura
* ''Istorija srpskog naroda'', Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
** Peta knjiga prvi tom (V-1)
* Šišić, Ferdo. ''Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918.'' drugi dio. Marjan tisak 2004.
| |||