1911 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Čišćenje |
|||
Red 4:
__NOTOC__
Godina '''1911''' bila je [[redovna godina koja počinje u nedjelju]] po gregorijanskom, odn. [[redovna godina koja počinje u subotu]] po julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju kalendare).
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - [[Sjeverna teritorija]] izdvojena iz [[Južna Australija|Južne Australije]] i stavljena pod saveznu kontrolu.
* [[3. 1.]] - [[Opsada Sidney Streeta]]: okršaj londonske policije sa trojicom anarhista.
* [[5. 1.]] - Nakon tzv. [[revolucija u Monaku|Revolucije u Monaku]] knez [[Albert I (Monako)|Albert I]] dao ustav - kraj apsolutne monarhije, ali i dalje ima velika ovlašćenja.
* [[9. 1.]] - Slovenački letač [[Edvard Rusjan]] poginuo pod beogradskim Kalemegdanom.
* [[11. 1.]] - Osnovano [[Društvo kajzera Vilhelma]] za unapređenje nauke.
* [[januar]] - Izbija spor oko [[Eparhija raško-prizrenska|raško-prizrenske mitropolije]] nakon što je, zbog neslaganja sa srpskom vladom oko pitanja diploma, ostavku podneo Nićifor - srpska vlada istakla Bogdana Radenkovića, a crnogorska [[Gavrilo Dožić|Gavrila Dožića]] (koji će biti izabran u decembru).
* januar - [[Robert Falcon Scott]] i [[Roald Amundsen]] u zasebnim ekspedicijama stigli na obalu [[Antarktik]]a.
* [[18. 1.]] - [[Eugene Burton Ely]] je prvi koji je sleteo na brod.
* [[24. 1.]] - Obešeni japanski anarhista [[Shūsui Kōtoku]] i još desetorica (osuđeni za navodnu pripremu atentata na krunskog princa [[Hirohito, car Shōwa|Hirohita]]).
* [[26. 1.]] - Praizvedba [[Richard Strauss|Straussove]] opere ''[[Der Rosenkavalier]]''.
* [[30. 1.]] - Erupcija [[Taal (vulkan)|vulkana Taal]] na Filipinima, zemljotresi i cunami - zvanično 1335 mrtvih.
=== Februar/Veljača ===
* [[13. 2.]] - osnovan [[HNK Hajduk Split]].
* [[14. 2.]] - [[Meksička revolucija]]: [[Francisco Madero]] prešao u Meksiko.
* [[18. 2.]] - Zemljotres u reonu [[Ohridsko jezero|Ohridskog jezera]] ([[Magnituda zemljotresa|M]] 6.7, Int. IX).
* 18. 2. - Zemljotres u dan. [[Tadžikistan]]u stvara [[jezero Sarez]].
* [[25. 2.]] - [[Bitka u Kelley Creeku]] je kasni okršaj sa Indijancima u SAD.
* [[27. 2.]] - [[Charles F. Kettering]] predstavio električni starter za automobil (umesto kurble).
=== Mart/Ožujak ===
* [[5. 3.]] - Požar u bioskopu u ruskom gradu [[Bologoje]] u [[Tverska oblast|Tverskoj oblasti]], 68 poginulih.
* [[10. 3.]] - Oko ponoći satovi u Francuskoj pomereni 9 minuta i 21 sekundu unazad, kako bi se izjednačili sa Griničkom zonom (ranije korišćeno lokalno parisko vreme).
* [[18. 3.]] - Tuča u bosanskom saboru između srpskih i hrvatskih poslanika.
* [[19. 3.]] - Prvi put obeležen [[Međunarodni dan žena]] (od 1913. biće 8. 3.).
* [[20. 3.]] - Kod Kijeva pronađeno telo ubijenog dečaka, iz čega će nastati [[Bejlisova afera]], suđenje Jevrejinu Menahemu Mendelu Bejlisu 1913. za ritualno ubistvo.
* [[22. 3.]] - Porinut nemački bojni brod ''[[SMS Kaiser (1911)|SMS Kaiser]]''.
* [[25. 3.]] - Požar u njujorškoj tekstilnoj fabrici ''Triangle Shirtwaist'', poginulo 146 osoba, velikom većinom žena i devojčica.
* [[29. 3.]] - Kopnena vojska SAD usvojila pištolj [[Colt M1911]].
* 29. 3. - Novi bugarski premijer je [[Ivan Gešov]] (do 1913).
* [[mart]] - Međunarodna umetnička izložba u Rimu, u srpskom paviljonu izlaže i [[Ivan Meštrović]].
* [[mart]] - [[avgust]] - [[Albanski ustanak 1911.]] - pobuna [[Malesija|Malisora]] kojima pomaže kralj [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikola]].
=== April/Travanj ===
* [[4. 4.]] - [[Bosanski sabor]] izglasao Zakon o fakultativnom otkupu kmetova.
* [[8. 4.]] - [[Heike Kamerlingh Onnes]] otkrio [[supraprovodnost|superprovodljivost]].
* [[10. 4.]] - [[Paul Langevin]] prvi izložio [[paradoks blizanaca]].
* [[19. 4.]] - Praizvedba baleta ''[[Le Spectre de la Rose]]'' u Monte Karlu ([[Vaslav Nižinski]] i [[Tamara Karsavina]]).
* [[20. 4.]] - U Republici [[Portugal]] uvedena separacija države i crkve.
* [[26. 4.]] - Osnovan [[1. HŠK Građanski Zagreb]], prethodnik [[Dinamo Zagreb|Dinama]].
* [[27. 4.]] - [[Ustanak Huanghuagang]] u provinciji [[Guangzhou]] protiv [[Dinastija Qing|dinastije Qing]] - ubrzo ugušena, pamti se po "72 mučenika".
* [[30. 4.]] - Desetogodišnji violinista [[Jaša Hajfec]] debitovao na koncertu u Sankt Petersburgu.
=== Maj/Svibanj ===
[[Datoteka:Toma de Juarez.jpg|thumb|250px|[[Meksička revolucija]], lideri u [[Ciudad Juárez]]u]]
* [[9. 5.]] - Kineska vlada naredila nacionalizaciju lokalnih železničkih projekata - dolazi do nezadovoljstva u južnoj Kini (naročito [[Sečuan]]u) i [[Pokret za zaštitu železnice|Pokreta za zaštitu železnice]].
* 9. 5. - Neki bivši članovi [[Narodna odbrana|Narodne odbrane]] osnovali tajno društvo Ujedinjenje ili smrt ([[Crna ruka]]) - na čelu je [[Dragutin Dimitrijević Apis]], zalažu se za ujedinjenje Srpstva, protive se radikalima tj. Pašiću, od septembra imaju list "Pijemont" (nešto o tome piše "Politika" od 6/19. novembra).
* [[10. 5.]] - [[Pascual Orozco]] i [[Pancho Villa]] osvojili [[Ciudad Juárez]].
* [[15. 5.]] - ''Standard Oil Company of New Jersey v. United States'': presuđeno da je [[Standard Oil]] monopolista i da se mora podeliti u nekoliko firmi.
* [[21. 5.]] - [[Ugovor iz Ciudad Juáreza]] okončava prvu fazu [[Meksička revolucija|Meksičke revolucije]]: [[Porfirio Diaz]] napušta predsednički položaj (napustio zemlju 31. 5.).
* 21. 5. - Francuski ministar rata [[Maurice Berteaux]] poginuo kad je avion pao na njega.
* [[28. 5.|28]] - [[31. 5.]] - Avionska trka Pariz-Rim u kojoj je pobedio [[André Beaumont]]<ref>{{en}} [http://earlyaviationpioneers.com/races.htm Early Aviation Races], earlyaviationpioneers.com</ref> - avion prvi put leteo iznad [[Vatikan]]a.
* [[31. 5.]] - Porinut "[[Titanik]]".
Red 65:
=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[1. jun]] - Prva međunarodna utakmica fudbalske reprezentacije Kraljevine Srbije - izgubila od zagrebačkog HAŠK-a.
* [[4. 6.]] - U Rimu inauguriran "Oltar otadžbine" ([[Il Vittoriano]]).
* [[7. 6.]] - [[Francisco Madero]] stigao u [[Mexico City]] nekoliko sati nakon razornog zemljotresa u [[Michoacán]]u.
* [[9. 6.]] - U Beogradu na ulazu u Kalemegdan podignut spomenik [[Dositej Obradović|Dositeju]], kasnije premešten u park na Studentskom trgu (1930. po Studiju B ili 1914. po Tanjugu i RTS).
* [[13. 6.]] - Praizvedba baleta "[[Petruška (balet)|Petruška]]" u Parizu.
* [[16. 6.]] - Otomanski sultan [[Mehmed V.]] posetio Kosovo Polje, amnestija albanskim i bugarskim političkim krivcima.
* [[23. 6.]] - [[Ismail Qemali]] i [[Luigj Gurakuqi]] sastavili [[Gerčki memorandum]] sa albanskim zahtevima od Osmanskog carstva.
* [[24. 6.]] - U Trstu porinut austrougarski bojni brod ''[[SMS Viribus Unitis]]'' (u službi od decembra 1912.).
* [[28. 6.]] - [[Paul Gautsch von Frankenthurn]] novi predsednik vlade [[Cislajtanija|Cislajtanije]] (do novembra).
=== Jul/Juli/Srpanj ===
[[Datoteka:Hiram Bingham at Espiritu Pampa ruins 1911.jpg|thumb|250px|[[Hiram Bingham]] na ruševinama [[Machu Picchu]]a]]
* [[1. 7.]] - [[Druga marokanska kriza]] (Agadirska): Nemačka poslala topovnjaču ''[[SMS Panther|Panther]]'' u [[Agadir]], u francuskom protektoratu Maroku (stiže dva dana kasnije).
* jul - Turska odobrila početak radova na Jadranskoj železnici (preko Kosova i severne Albanije).
* [[7. 7.]] (25. 6. po j.k.) - Posle raspada radikalno-samostalske koalicije, homogenu [[Narodna radikalna stranka|radikalsku]] vladu formira [[Milovan Milovanović]].
* [[8. 7.]] - Zemljotres kod [[Kečkemet]]a, Mađarska, ([[Magnituda zemljotresa|M]] 5.6, Int. VIII).
* [[10. 7.]] - Porinut ruski bojni brod "[[Sevastopolj (1911)|Sevastopolj]]".
* [[18. 7.]] - Bivši [[Muhamed Ali-šah Kadžar]] se iskrcao u Persiji uz rusku pomoć, ali biće poražen u septembru i definitivno napustiti zemlju.
* [[19. 7.]] - U Nemačkoj donesen Zakon o osiguranju (''Reichsversicherungsordnung''), osnov socijalnog prava do 1992.
* [[24. 7.]] - [[Hiram Bingham]] uz pomoć lokalnih vodiča otkrio izgubljeni grad [[Machu Picchu]].
=== Avgust/August/Kolovoz ===
* [[3. 8.]] - Zbačen [[haiti|haićanski]] predsednik [[François C. Antoine Simon]], nasleđuje ga vođa pobunjenika i nekadašnji ministar inostranih poslova [[Cincinnatus Leconte]].
* avgust - Preuređenje crnogorske vlade, ulaze đen. [[Janko Vukotić]] i pravnik Milo Dožić.
* [[18. 8.]] - U Velikoj Britaniji stupio na snagu ''Parliament Act'': Gornji dom izgubio pravo veta na predloge zakona.
* [[19. 8.]] - Hrvatska: [[Nikola Tomašić|Tomašićeva]] "naredba o ćirilici" - rješenja ćirilicom se izdaju strankama tamo gdje Srbi imaju natpolovičnu većinu (restriktivnije nego po zakonu od 14. 5. 1887).
* [[21. 8.]] - [[Dragutin Novak]], prvi hrvatski pilot, pobjeđuje na Drugom avijatičarskom natjecanju u Budimpešti.
* 21. 8. - [[Mona Lisa]] ukradena iz Luvra - počinilac [[Vincenzo Peruggia]] otkriven dve godine kasnije.
Red 96:
=== Septembar/Rujan ===
[[Datoteka:Bellum1911.png|thumb|230px|[[Italijansko-turski rat]] 1911-12.]]
* [[1. 9.]] - Osnovan [[FK Beogradski sport klub]], prethodnik [[OFK Beograd]]a.
* [[2. 9.]] - Ekspedicija [[Boris Vilkicki|Borisa Vilkickog]] se iskrcala na [[Wrangelov otok]].
* [[septembar]] - Velika poplava reke [[Yangtse]] u Kini.
* [[14. 9.]] - Ruski premijer [[Pjotr Stolipin]] fatalno ranjen u atentatu, umire četiri dana kasnije.
* [[17. 9.]] - ''Teuerungsrevolte'': radničke demonstracije u Beču zbog rastućih cena, ima i mrtvih.
* [[20. 9.]] - Sudar putničkog broda ''[[RMS Olympic]]'' i krstarice HMS Hawke (kapetan Olympica je bio [[Edward John Smith]], kasniji kapetan [[Titanik]]a).
* [[23. 9.]] - [[Edward Carson]] predvodi prve veće demonstracije irskih unionista protiv Zakona o samoupravi.
* [[24. 9.]] - [[Socijaldemokratska stranka Bosne i Hercegovine|Socijaldemokratska stranka BiH]] postala članica [[Druga internacionala|Druge internacionale]].
* 24. 9. - Pošto se sprema italijansko-turski rat, austrougarski načelnik generalštaba [[Conrad von Hötzendorf]] predlaže napad na Italiju ili osvajanje balkanskih teritorija<ref>Luciano Monzali, ''The Italians of Dalmatia: From Italian Unification to World War I'' (University of Toronto Press, 2009) p280</ref>.
* [[25. 9.]] - Požar izaziva eksploziju na francuskom bojnom brodu ''[[Liberté (bojni brod)|Liberté]]'' koja odnosi 300 života.
* [[29. 9.]] - [[Italijansko-turski rat]]: [[Italija]] objavila rat [[Turska|Turskoj]] nakon što je ova odbila predati [[Tripoli]] - otvaranje [[Istočno pitanje|Istočnog pitanja]].
Red 113:
* [[1. 10.]] - [[Francisco Madero]] pobeđuje velikom većinom na predsedničkim izborima u Meksiku, položaj preuzima 6. 11..
* [[5. 10.]] - Anarhista ''Nikolaus Njegus'' ispalio četiri metka u bečkom [[Carevinsko vijeće|Carevinskom vijeću]]<ref>"Shot at Minister in the Reichsrath", ''New York Times'', October 6, 1911</ref>.
* [[10. 10.]] - [[Ustanak u Wuchangu]], provincija [[Hubei]] - katalizator [[Xinhai revolucija|revolucije protiv]] [[Dinastija Qing|dinastije Qing]].
* [[11. 10.]] - Tajni sastanak Milovanović-Gešov na pruzi Beograd-Lapovo - ofanzivno-defanzivni ugovor Srbije i Bugarske, nastavljaju se natezanja oko Makedonije.
* [[19. 10.]] - [[Roald Amundsen]] krenuo saonicama prema [[Južni pol|Južnom polu]] (Scott kreće par nedelja kasnije).
* [[21. 10.]] - Venčali se [[Karlo I. Austrijski|nadvojvoda Karlo]] i [[Zita od Bourbon-Parme]] - od [[1916]]. carski par.
* [[23. 10.]] (10. 10. po j.k.) - Premijera prvog srpskog [[film]]a "Karađorđe" odn. "[[Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa]]". ('proba' u Botorićevom bioskopu kod "Pariza").
Red 122:
=== Novembar/Studeni ===
* [[1. 11.]] - Potporučnik Giulio Gavotti bacio bombe iz aviona u Libiji - prvo vazdušno bombardovanje.
* [[3. 11.]] - Grof [[Karl Stürgkh]] je novi ''Ministerpräsident'' [[Cislajtanija|Cislajtanije]] (do [[1916]]).
* 3. 11. - Osnovana auto-kompanija ''[[Chevrolet]]''.
* 3. 11. - Pobunjenici na čelu sa [[Chen Qimei]]em zauzeli [[Šangaj]].
* 3. 11. - Qingovski dvor donosi Devetnaest članaka kojim se u Kinu uvodi ustavna monarhija - prekasno.
* [[4. 11.]] - Završena [[Druga marokanska kriza]] - Maroko prepušten Francuskoj i Španiji, dok Nemci dobijaju ''[[Neukamerun]]'', izdvojen iz [[Francuski Kongo|Francuskog Konga]].
* 4. 11. - Porinut danski prekookeanski brod ''[[MS Selandia]]'' na dizel pogon.
* [[5. 11.]] - Italijanski premijer [[Giovanni Giolitti]] proglasio aneksiju osmanskih provincija [[Tripolitanija]] i [[Kirenaika]] (parlament će potvrditi u februaru)<ref>Waniss A. Otman and Erling Karlberg, ''The Libyan Economy: Economic Diversification and International Repositioning'' (Springer, 2007) p13</ref>.
* [[10. 11.]] - Zločini mandžurskih trupa u [[Nanjing]]u.
* [[11. 11.]] - Katastrofalni požar ("jangija") u [[Visoko]]m, izgorjelo preko 450 objekata.
* [[16. 11.]] - Kralj [[Petar I Karađorđević|Petar I]] stigao u posetu Parizu.
* [[25. 11.]] - [[Emiliano Zapata]] proglašava [[Plan iz Ayale]]: predsednik Madero otpisan kao izdajnik, izložena vizija agrarne reforme.
=== Decembar/Prosinac ===
* [[1. 12.]] - [[Mongolska revolucija 1911.]]: [[Spoljna Mongolija]] uz podršku Rusije proglasila nezavisnost od Kine.
* [[2. 12.]] - Kineski revolucionari zauzeli [[Nanking]].
* [[4. 12.]] - Na Bajram bačena bomba u džamiju u [[Štip]]u, poginulo 12 vernika - dolazi do nemira, Turska vojska ubila 14 "Bugara"<ref>"Turks Kill 14 Bulgarians", ''New York Times'', December 7, 1911</ref>.
* [[12. 12.]] - U [[Delhi]]ju se održava ''Durbar'' ("dvor") na kojem je za cara Indije krunisan britanski kralj [[George V]].
* [[14. 12.]] - [[Roald Amundsen]] i njegov tim su prvi ljudi na [[južni pol|zemljinom južnom polu]].
* [[15. 12.]] - Položen kamen-temeljac za [[New Delhi]].
* 15 - [[18. 12.]] - Izbori za Hrvatski sabor, poraz bana Tomašića uprkos policijskom pritisku, najviše mandata za [[Čista stranka prava|Čistu stranku prava]].
* [[18. 12.]] - Prva izložba grupa ''[[Der Blaue Reiter]]'' u [[München]]u.
* 18. 12. - [[Tuva]] uz ruski podsticaj proglasila nezavisnost od Kine.
* [[22. 12.]] - Persijska vlada pristala na ruski ultimatum i otpušta trezornika [[William Morgan Shuster|W. M. Shustera]], dok ruska vojska bombarduje [[Tabriz]].
* [[29. 12.]] - [[Sun Yat-sen]] izabran za prvog predsednika [[Republika Kina|Republike Kine]] od strane provincijskih predstavnika, preuzima položaj 1. 1..
* 29. 12. - [[Bogd-han]] izabran za Velikog hana Mongolije.
* [[30. 12.]] - Rusi obesili [[Seqat-ol-Eslam Tabrizi]]ja i još 12 iranskih nacionalista u Tabrizu.
* [[31. 12.]] - Kineska nacionalna skupština izglasala upotrebu "[[Gregorijanski kalendar|zapadnog kalendara]]" - sutrašnji dan je "prvi dan prvog meseca prve godine Republike Kine" (→ [[Minguo kalendar]]).
=== Tokom/tijekom godine ===
* Završene pruge [[Kraljevo]]-[[Čačak]] i [[Paraćin]]-[[Zaječar]].
* Izdato [[Encyclopædia Britannica 1911|jedanaesto izdanje Encyclopædia Britannica]]-e.
* Objašnjeno [[Rutherfordovo raspršenje]] - [[atom]] ima kompaktno [[Atomsko jezgro|jezgro]].
== Rođenja ==
| |||