1848 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Čišćenje |
|||
Red 2:
{{Godina u drugim kalendarima|1848}}
Godina '''1848''' ('''[[Rimski brojevi|MDCCCXLVIII]]''') po gregorijanskom kalendaru, bila je [[prijestupna godina koja počinje u subotu]] (link pokazuje kalendar), odn po 12 dana zaostajućem [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] [[prijestupna godina koja počinje u četvrtak]].
Istorijski je poznata po [[Revolucije 1848.|talasu revolucija]], rasprostranjenih borbi za [[klasični liberalizam|liberalnije]] vlade; mada je većina propala na kraći rok, one su značajno promenile politički i filozofski pejzaž i ostavile velike posledice za ostatak stoleća.
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
[[Datoteka:Inizio rivolta siciliana.jpg|mini|200px|Alegorija [[Sicilijanska revolucija 1848.|Sicilijanske revolucije]]]]
* [[6. 1.]] - Španjolska zauzima nenaseljene [[Čafarinski otoci|Čafarinske otoke]] uz obalu Maroka.
* 6. 1. - Enciklika pape [[Pio IX.|Pija IX.]] ''[[In suprema Petri]]'' se zalaže za jedinstvo katoličke i pravoslavne crkve.
* [[7. 1.]] - Ugarski sabor započeo raspravu o zakonu o madžarskom jeziku i narodu: predviđeno da se u "Ugarskom primorju" (Rijeci) u domaćim poslovima osim madžarskog može koristiti još samo talijanski, u Slavoniji ostaje latinski još šest godina, u užoj Hrvatskoj predviđen latinski za domaću upotrebu u sudovima itsl.<ref>Šišić, ''Povijest 1526-1918'', 432</ref>.
* [[12. 1.]] - [[Datoteka:Bandiera dello Stato della Sicilia (28.04.1848 - 15.05.1849).PNG|25px]] Izbija [[Sicilijanska revolucija 1848.]] protiv burbonske vlasti [[Kraljevina Dve Sicilije|Kraljevine Dve Sicilije]].
* [[13. 1.]] (1. 1. po j.k.) - Profesor beogradskog Liceja [[Vladimir Jakšić]] počeo sa redovnim [[meteorologija|meteorološkim]] merenjima.
[[Datoteka:Arthur Nahl, Sutters's Mill.gif|mini|180px|[[Sutterova pilana]] u Kaliforniji, mesto pronalaska zlata]]
* [[20. 1.]] - [[Frederik VII (Danska)|Frederik VII]] je novi kralj [[Danska|Danske]] (do [[1863]]).
* [[24. 1.]] - [[James W. Marshall]] pronalazi zlato kod Sutterove pilane u Kaliforniji - sledi [[Kalifornijska zlatna groznica]] (vest stiže na istočnu obalu tek u avgustu).
* [[27. 1.]] - Rasprava o indigenatu (udomljenju) inostranaca u Ugarskom saboru: Mađari traže znanje mađarskog jezika a hrvatski poslanici insistiraju da Hrvatska i Slavonija imaju prava da podjeljuju udomljenje - Košut i ostali uzvraćaju uvredama<ref name="rhpsu">''Horvat'', Prelom s Ugarskom</ref>.
* zima - Tokom zime 1847/48 led porušio most na Moravi u Srbiji, koji će dugo ostati neobnovljen.
Red 22:
=== Februar/Veljača ===
[[Datoteka:Wpdms mexican cession.jpg|mini|140px|left|[[Meksička cesija]]]]
* [[2. veljače]] - [[Ugovor iz Guadalupe Hidalgo]] okončava [[Američko-meksički rat]] - priključen skoro čitav današnji jugozapadni deo [[SAD]] (meksička vlada ratifikovala 19. maja). [[Kalifornija]] neće biti formalno organizovana kao teritorija, već [[1850]]. postaje država.
* [[9. 2.]] - Demonstracije konzervativaca u [[Kraljevina Bavarska|Bavarskoj]] zbog prevelikog uticaja kraljeve ljubavnice [[Lola Montez|Lole Montez]], koja podržava liberalizam.
* [[17. 2.]] - [[Valdenzi]] dobili kraljevskim patentom slobodu vere u [[Pijemont-Sardinija|Pijemont-Sardiniji]].
* [[21. 2.]] - Objavljen [[Manifest Komunističke partije]].
[[Datoteka:Prise du Château d'eau, en 1848.jpg|mini|200px|[[Francuska revolucija 1848.|Februarska revolucija]] u Francuskoj]]
* [[22. 2.]] - '''[[Francuska revolucija 1848.]]''': protesti u Parizu zbog zabrane političkih banketa, podignute barikade, borbe sa gradskom gardom.
* [[23. 2.]] - Predsednik vlade [[François Guizot]] daje ostavku na kraljevu sugestiju; ispred zgrade Ministarstva spoljnih poslova ubijeno 52 građana, izgleda slučajno započetom paljbom.
* [[24. 2.]] - Kralj [[Louis Philippe I]] abdicira u korist 9-godišnjeg unuka [[Philippe d'Orléans, grof od Pariza|Philippa, grofa od Pariza]].
* [[25. 2.]] - Na podsticaj [[Louis Blanc|Louisa Blanca]] u Francuskoj donesen dekret kojim je garantovano [[pravo na rad]] - biće organizovane [[Nacionalne radionice]] (''Ateliers nationaux'').
* [[26. 2.]] - Proglašena [[Druga Francuska Republika]], pesnik [[Alphonse de Lamartine]] na čelu privremene vlade.
* [[27. 2.]] - [[Badenska revolucija]]: narodna skupština u [[Mannheim]]u, [[Veliko Vojvodstvo Baden]], iznosi svoje zahteve - početak revolucionarnih kretanja u nemačkim zemljama.
=== Mart/Ožujak ===
[[Datoteka:Fluchtkarikatur-metternich.jpg|mini|180px|Karikatura [[Klemens von Metternich|Metternichovog]] bekstva]]
* [[2. 3.]] - Proglašeno univerzalno muško pravo glasa u Francuskoj.
* [[3. 3.]] - [[Lajos Kossuth]] drži govor na Ugarskom saboru u Požunu: traži odgovornu vladu za Ugarsku i za ostatak Habsburškog carstva<ref name="rhpsu"/>.
* [[4. 3.]] - [[Kraljevina Sardinija]]-Pijemont dobila ustav, ''[[Statuto Albertino]]'', koji će važiti i u kasnijoj Kraljevini Italiji do 1948.
* [[11. 3.]] - Svetovaclavski odbor u [[Prag]]u sastavio peticiju kojom se traže građanska prava, [[češki jezik]] u školama i zajednički sabor za Bohemiju, Moravsku i Šlesku.
* 11. 3. - [[Louis-Hippolyte Lafontaine]] i [[Robert Baldwin]] postaju prvi združeni premijeri [[Provincija Kanada|Provincije Kanada]] po sistemu odgovorne vlade.
* [[13. ožujka]] - [[Austrijska revolucija 1848.]]: nakon krvavih demonstracija u Beču, kancelar [[Klemens von Metternich]] podnosi ostavku pod pritiskom nadvojvode [[Ludwig von Österreich (1784–1864)|Ludwiga]] nakon 27 godina na čelu austrijske vlade.
* [[14. 3.]] - Objavljen Fundamentalni statut, ustav [[Papinska Država|Papinske Države]] - crkva zadržava odlučujući uticaj.
* [[15. ožujka]] - [[Mađarska revolucija 1848.]]: rulja studenata i seljaka zauzima univerzitet i gradsku većnicu u Pešti, kreću i na zgradu vicekraljevskog veća - carski predstavnici prinuđeni prihvatiti [[12 točaka Madžarske revolucije 1848.|12 točaka]].
* 15. 3. - Car obećava austrijskim narodima ustav na osnovi odgovorne parlamentarne vlade, ukida se cenzura štampe (izdato 18. 3. [[:Datoteka:Maerzrevolution.JPG|vidi faksimil proglasa]]).
[[Datoteka:Maerz1848 berlin.jpg|mini|200px|Mart u Berlinu]]
* mart - Loši odnosi plemena stare Crne Gore i austrijskih podanika Boke Kotorske<ref name="isnv1201">''Istorija s. n.'' V-1, 201</ref>.
* [[16. 3.]] - Mađarska deputacija u Beču, car sledeće noći imenuje Baćanjija predsjednikom ugarskog ministarstva (vlade)<ref name="rhpsu"/>.
* [[18. 3.]] - Srpski Narodni odbor u [[Budim]]u ([[Isidor Nikolić-Džaver]]) doneo zaključke: autonomija crkve i škole, priznanje narodnosti i jezika, sabor itd.
* 18. 3. - Ugarski sabor ukida feudalne obaveze (desetina i tlaka), ukinuta sudačka vlast zemaljske gospode<ref name="rhpsu"/>.
* 18. 3. - Počinje [[Pet milanskih dana]] - ustanak proterao austrijske trupe maršala [[Joseph Radetzky von Radetz|Radetzkog]] iz Milana, glavnog grada habzburške [[Kraljevstvo Lombardija-Venecija|Lombardije-Venecije]].
* 18. 3. - [[Nemačka revolucija 1848.]]: demonstracije u Berlinu, glavnom gradu [[Pruska|Pruske]], se pretvaraju u okršaj sa vojskom, ginu stotine ljudi.
* [[20. 3.]] - Kralj Bavarske [[Ludwig I. (Bavarska)|Ludwig I.]] radije abdicira nego da vlada po ustavu, nasleđuje ga [[Maximilian II. Joseph (Bavarska)|Maximilian II. Joseph]] (do [[1864]]).
* 20. 3. - Počinje neuspešan [[Velikopoljski ustanak 1848.]] protiv pruske vlasti - ugušen u maju, [[Veliko Vojvodstvo Poznanjsko]] postaje [[Provincija Posen]].
* 20 - [[23. 3.]] - Burna županijska skupština Srema u Vukovaru, zasada pretežu mađaroni koji žele slobode proglašene u Pešti<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 49-50</ref>.
* [[22. 3.]] - Srbi u [[Zemun]]u i [[Pančevo|Pančevu]] zbacili (nemačke) opštinske vlasti i obrazovali gardu.
[[Datoteka:Italiansko obedinenie - 1848 - B.jpg|mini|180px|Italija 1848.]]
* 22. 3. - [[Datoteka:Flag of the Republic of Venice 1848-49.gif|25px]] U Veneciji proglašena [[Republika Svetog Marka]] (''Republica de San Marco''), predsednik [[Daniele Manin]], jedan od ministara Šibenčanin [[Nikola Tommaseo]].
* [[23. 3.]] - [[Josip Jelačić]] imeonovan za bana Hrvatske, Slavonije i Dalmacije.
* [[24. 3.]] - [[Prvi rat za nezavisnost Italije]]: [[Kraljevina Sardinija|Pijemontska]] vojska ušla u [[Kraljevstvo Lombardija-Venecija|austrijsku Lombardiju]] (Austrijanci će u ovaj rat poslati 35.000 ljudi iz Vojne krajine<ref name="rhpsu"/>).
* 24. 3. - Počinje [[Prvi rat za Šlezvig]] - spor [[Danska|Danske]] i nemačkih država oko [[Schleswig-Holstein]]a (traje do 1851).
* [[25. 3.]] - [[Hrvatska u Revoluciji 1848.]]: Velika narodna skupština Kraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije, formulirani glavni politički zahtjevi ("[[Zahtijevanja naroda]]").
* [[28. 3.]] - [[Njegoš]] upozorava [[Njeguši|Njeguše]] da ne čine "zla i pogana đela" austrijskim podanicima<ref name="njegpisma">[http://www.rastko.rs/rastko-cg/umjetnost/ppnjegos-pisma.html Njegoš - Izabrana pisma], rastko.rs</ref>.
* ožujak - [[Lajos Kossuth]] pridobio Ugarski sabor u Požunu ([[Bratislava]]) za "[[Ožujski zakoni|Ožujske zakone]]" (odn. "Travanjski zakoni") - ustavna monarhija sa parlamentom, personalna unija sa Bečom, Transilvanija i Hrvatska pripojeni jedinstvenoj Ugarskoj.
* [[29. 3.|29]] - [[31. 3.]] - [[Nijagarini vodopadi]] privremeno presušili jer je je led začepio izvor reke Nijagare iz [[Jezero Erie|jezera Erie]].
* [[31. 3.]] - Car prima hrvatsku deputaciju u Beču, istog dana u tom gradu i "prva slavenska skupština" Slavena iz austrijskog carstva<ref name="rhpsu"/>.
=== April/Travanj ===
* [[8. 4.]] - Josip Jelačić unapređen u podmaršala, vrhovnoga vojnog zapovjednika u civilnoj Hrvatskoj i Slavoniji te Vojnoj granici.
* 8. 4. - [[Moldavska revolucija 1848.]]: predstavnici raznih grupa u Jašiju sastavili tzv. Peticiju-proklamaciju za narod i kneza.
* [[9. 4.]] - Delegacija novosadskih Srba kod Košuta: "Ukoliko mađarska vlada ne osigura Srbima autonomiju, oni će priznanje svojih prava morati da traži na drugom mestu" — "to su reči veleizdaje... sada jedino mač može rešavati spor između Srba i Mađara"<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 54</ref>.
* [[10. 4.]] - ''Monster Rally'' [[čartizam|čartističkog]] pokreta u Londonu, Parlamentu predstavljena peticija kojom se traži šire pravo glasa.
* 10. 4. - Završen ''[[Illinois and Michigan Canal]]'', veza [[Velika jezera|Velikih jezera]] i [[Misisipi (reka)|Misisipija]].
* [[11. 4.]] - [[Ferdinand I. Austrijski|Car Ferdinand]] potvrdio mađarske "Ožujske zakone" - Ugarska je posebna država a ne pokrajina, predsednik vlade je [[Lajos Batthyány]]. Nije potvrđen mađarski zakon o jeziku.
* [[12. 4.]] - [[Svetozar Miletić]] poziva u [[Čurug]]u na borbu protiv Mađara koji "nameću svoj jezik i guše slovensku narodnost" (ubeđuje graničare da ne idu u Italiju već da brane zavičaj).
* [[14. 4.]] - U [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] postavljen program: Srpska Vojvodina (Srem, Banat, Bačka i Baranja) u savezu sa [[Trojedna Kraljevina Hrvatska, Slavonija i Dalmacija|Trojednom Kraljevinom]].
[[Datoteka:Map of the Kingdom of Croatia (1848).png|mini|200px|Hrvatske zemlje 1848.]]
* {{circa}} april - Seljaci zauzimaju spahijsku pa i mitropolitovu i manastirsku zemlju u Sremu i na Fruškoj gori (van vojne granice)<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 55-6</ref>.
* [[18. 4.]] - Incidentom kod [[Multan]]a počinje [[Drugi anglo-sički rat]] (do 1849).
* [[19. 4.]] - Okružnica bana Jelačića na sve hrvatske oblasti: sve vlasti se mogu obraćati samo na bana, ne i na ugarsku vladu - faktički raskid unije sa Ugarskom<ref>Šišić, ''Povijest 1526-1918'', 434</ref>. osniva se Banska konferencija iz koje nastaje vlada.
* 19. 4. - Sastanak omladine u Novom Sadu, provaljeno u Sabornu crkvu, uzete i spaljene matrikule vođene na mađarskom jeziku; zatim primorali patrijarha Rajačića da zakaže Veliku narodnu skupštinu za 1/13. maj<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 57</ref>.
* 23 - [[24. 4.]] - Legislativni izbori u Francuskoj: 600 mesta za umerene republikance, 200 za [[Legitimizam (Francuska)|legitimiste]] (burbonske monarhiste), 80 za socijaliste.
* [[24. 4.]] (drugi dan pravosl. Uskrsa) - Đorđe Radak vodi u [[Kikinda|Kikindi]] agitaciju za podelu zemlje, masa zamenila mađarsku zastavu na magistratu narodnom, došlo do sukoba sa vojskom - nakon što je ova oterana dolazi do paljevina i ubistava. Narednih dana slični događaji u Potisju<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 58</ref>.
* [[25. 4.]] - Proglas bana Jelačića ukida [[kmetstvo]] (vidi [[:Datoteka:Progas o ukinuću kmetstva.jpg|faksimil proglasa]]; mađarski agenti su govorili kmetovima da "Ilirci" žele vratiti tlaku<ref name="rhpsu"/>).
* 25. 4. - Pod pritiskom ustanka u Beču, donesen parlamentarni ustav za Austrijsku carevinu (kojim ustanici nisu zadovoljni - povučen 15. 5.).
* 26. 4. - Tamiški veliki župan grof Petar Čarnojević imenovan od mađarske vlade za izvanrednog i opunomoćenog kraljevskog komesara na jugu Ugarske.
* [[28. 4.]] - Uveden hrvatski forint.
* [[29. 4.]] - Papa [[Pio IX.]] odbija podržati Pijemont-Sardiniju u ratu sa Austrijom - raskid sa liberalizmom.
=== Maj/Svibanj ===
Red 93:
* [[7. 5.]] - Među carevim ustupcima Mađarima je i uključivanje Vojne granice u Ugarsku, što izaziva nezadovoljstvo graničara<ref name="isnv268">''Istorija s. n.'' V-2, 68</ref>.
* [[10. 5.]] - U mestu Liptovský Mikuláš na velikom okupljanju proglašen [[slovaci|slovački]] nacionalni program ("Zahtevi slovačke nacije").
* [[13. 5.]] (1. 5. po j.k.) - [[Majska skupština]] u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] izvikala mitropolita [[Josif Rajačić|Josifa Rajačića]] za patrijarha i pukovnika [[Stevan Šupljikac|Stevana Šupljikca]] za vojvodu (Šupljikac se nalazi u Italiji).
* [[15. 5.]] (3. 5. po j.k.) - U Sremskim Karlovcima proglašena [[Srpska Vojvodina]]; Srbi proglašeni "za narod politično slobodan i nezavisan pod domom austriskim i obštom krunom ugarskom"; objavljen politički savez sa [[Trojedna Kraljevina Hrvatska, Slavonija i Dalmacija|Trojednom kraljevinom]].
* 15. 5. - Ugarski palatin [[Stephan von Österreich (palatin)|Stefan]] naredio petrovaradinskom generalu Hrabovskom da gradove pod svojim zapovedništvom stavi u stanje ratne pripravnosti i osigura od iznenadnog napada Srba<ref name="isnv265">''Istorija s. n.'' V-2, 65</ref>.
* 15. 5. - Pariski radnici napadaju Skupštinu.
* [[17. 5.]] - [[Habsburg|Habsburški]] dvor pobegao iz Beča u [[Innsbruck]].
* 17. 5. - [[Rumuni]] u Blažu (''Blaj'') usvojili nacionalne zahteve, protive se priključenju Transilvanije Mađarskoj.
* [[18. 5.]] - Prvi sastanak [[Frankfurtski parlament|Frankfurtskog parlamenta]] (''Frankfurter Nationalversammlung''), nacionalne nemačke skupštine.
* [[20. 5.]] - Njegošev proglas [[Boka kotorska|Boki]] i Dubrovniku, upućuje ih da se drže bana Jelačiću (neki su se bili obradovali proglašenju republike u Veneciji)<ref name="isnv1201"/><ref name="njegpisma"/>.
* [[23. 5.]] - Ministar Semere obaveštava komesara Čarnojevića da je mađarska vlada proglasila za nezakonite Majsku skupštinu i njene odluke<ref name="isnv265"/>.
* [[24. 5.]] - Srpski narodni odbor (na čelu [[Đorđe Stratimirović (vojskovođa)|Đorđe Stratimirović]]), pozvao narod da sluša samo njega i da ga pomaže "oružanom rukom".
* [[26. 5.]] - Revolucionari u Beču osnovali Odbor javnog spasa.
* [[29. 5.]] - [[Wisconsin]] je 30. američka država.
* maj, druga polovina - "Zagrebačka afera" kneza [[miloš Obrenović|Miloša]] - proveo nekoliko dana u pritvoru zbog intriga beogradske vlade (→ [[Milivoje Petrović Blaznavac|Blaznavac]]) ili zbog strahovanja bana Jelačića od kneževe agitacije<ref>[http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/7_11_l.html Srpski pokret 1848. godine], Istorija srpskog naroda, [[Vladimir Ćorović]], rastko.rs</ref>; u isto vreme bivši knez [[Knez Mihailo Obrenović|Mihailo]] boravi u Novom Sadu.
* [[30. 5.]] - [[Erdelj]]ski sabor u Koložvaru (Klužu) se izjasnio za priključenje Mađarskoj, što će car potvrditi.
Red 112:
* [[3. 6.]] - Banatski Rumuni u Temišvaru traže prijateljstvo sa mađarskom vladom i odvajanje od Srba, podelu manastira i crkvene imovine itd. (lider [[Eftimie Murgu]])<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 67</ref>.
[[Datoteka:Dragutin Weingärtner, Hrvatski sabor 1848. god.jpg|mini|250px|Hrvatski sabor]]
* [[5. 6.]] - Sastao se hrvatski sabor, bana Jelačića instalirao patrijarh Rajačić<ref>Šišić, ''Povijest 1526-1918'', 435</ref> (biskup [[Juraj Haulik|Haulik]] je van zemlje<ref>Kolanović, Josip. [http://hrcak.srce.hr/file/84034 Zagrebački biskup Juraj Haulik i ustoličenje bana Josipa Jelačića]. hrcak.srce.hr</ref>). Srpska deputacija se našla u Zagrebu na putu za Insbruk. Srbi čine tačno polovinu prisutnih (52 od 104) na Hrvatskom saboru<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 101</ref>. Ovo je prvi narodni sabor, za razliku od ranijih, staleških.
* [[8. 6.]] - Car obavestio mađarskog ministra rata [[Lázár Mészáros|Mesaroša]] da na njega prenosi dotadašnju vlast Dvorskog ratnog saveta nad garnizonskom i graničarskom vojskom u Ugarskoj - ovaj odmah naređuje gen. Hrabovskom da preduzme mere protiv Srba<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 69-70</ref>.
* [[10. 6.]] - Jelačić formalno smenjen s položaja hrvatskog bana (antimađarska igra?).
* 10. 6. - Petrovaradinski general Hrabovski delegaciji srpskog Glavnog odbora: "Ja ne nalazim nikakav srpski narod u Ugarskoj i Austriji"<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 69</ref>. Carev manifest obaveštava graničare o potčinjavanju mađarskoj vladi.
[[Datoteka:Vojvodina front lines 1848 1849-sr.png|mini|280px|Vojvodina 1848-49.]]
* [[12. 6.]] (31. 5. po j.k.) - Hrabovski poslao odred vojnika da zauzme Karlovce i rasturi Glavni odbor ali ga [[Đorđe Stratimirović (vojskovođa)|Đorđe Stratimirović]] odbio sa odredom - početak srpsko-mađarskog rata<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 70</ref>.
* 12. 6. - Izbio Duhovski ustanak u Pragu, prekinut rad slovenskog kongresa.
* 12. 6. - Američke trupe napuštaju [[Mexico City]] a [[Vera Cruz]] 2. avgusta.
* [[13. 6.]] - Skupština gradonačelnika, seoskih glavara i drugih uglednika [[Boka Kotorska|Boke]] u [[Prčanj|Prčnju]] - poručuju da nisu Dalmatinci već "Bokezi"<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 201-2</ref>.
* 15. 6. - Stratimirović zauzeo garnizon u [[Titel]]u<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 72</ref>.
* [[17. 6.]] - Austrijske trupe gen. [[Alfred Vindišgrec|Vindišgreca]] ugušile ustanak Čeha u [[Prag]]u.
* [[19. 6.]] - Srpska deputacija kod cara Ferdinanda u Insbruku - odluke karlovačkog sabora se ne mogu potvrditi. Careva okolina je naklonjenija, nadvojvotkinja [[Sophie Friederike von Bayern|Sofija]] uplela u kosu trake sa srpskim bojama<ref name="isnv264">''Istorija s. n.'' V-2, 64</ref>.
* [[21. 6.]] - [[Datoteka:Flag of Wallachian Revolution of 1848, horizontal stripes.svg|25px]] [[Vlaška revolucija 1848.]]: usvojena [[Islaska proklamacija]] koju ''domnitor'' [[Gheorghe Bibescu]] prihvata dva dana kasnije, pod pritiskom masa, i zatim abdicira.
[[Datoteka:Barricades rue Saint-Maur. Avant l'attaque, 25 juin 1848. Après l’attaque, 26 juin 1848 (Original).jpg|mini|220px|[[Dani lipnja]] u Parizu, dagerotipija barikada]]
* 21. 6. - Carska vlada odgovara na srpske zahteve da se Šupljikac otpusti iz vojske u Italiji: "srpski vojvoda ne postoji, stoga je njegov čin nezakonit"<ref name="isnv264"/>.
* [[23. 6.]] - [[Giuseppe Garibaldi]] sa 62 druga se vratio u Nicu iz Urugvaja.
* 23. 6. - Zagrebačko gradsko zastupstvo odlučilo da se Harmica ubuduće zove Trg bana Jelačića<ref name="rhpsu"/>.
* [[23. 6.|23]] - [[26. 6.]] - [[Dani lipnja]] u Parizu: radnički ustanak zbog zatvaranja Nacionalnih radionica biva ugušen od strane Nacionalne garde na čelu sa [[Louis Eugène Cavaignac|Cavaignacom]].
* [[24. 6.]] - [[4. 7.]] - Sklopljeno desetodnevno primirje u Vojvodini zbog izbora za mađarski sabor, teror nad Srbima u Novom Sadu.
* [[25. 6.]] - U Vlaškoj oformljena privremena vlada koja proglašava razne reforme, među kojima i ukidanje [[Ropstvo u Rumuniji|ropstva]] za Rome.
* 27. 6. - Skupština banatskih Rumuna u Lugošu, proglašeno zbacivanje patrijarha Rajačića i srpskih episkopa u Vršcu i Temišvaru<ref name="isnv268"/>.
* [[28. 6.]] - General [[Louis Eugène Cavaignac]] novi francuski šef vlade (do decembra).
* [[30. 6.]] - Skupština virovitičke županije u Osijeku, mađaroni iznudili proglašenje mađarskih zakona<ref name="rhpsu"/>.
=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[4. 7.]] - Hrvatski sabor traži od bana da pošalje vojsku u Slavoniju, svi okupljeni prilažu novac i dragocjenosti<ref name="rhpsu"/>.
* [[5. 7.]] - Počeo s radom mađarski revolucionarni parlament.
* [[7. 7.]] - Ruske trupe ulaze u [[Kneževina Moldavija|Moldaviju]] kako bi sprečile uspostavljanje revolucionarne vlade.
* [[10. 7.]] - Rat u Vojvodini nastavljen mađarskim napadom na banatsko selo [[Vlajkovac]].
* [[11. 7.]] (29. 6. po j.k.) - [[Petrovska skupština u Kragujevcu (1848)|Petrovska skupština u Kragujevcu]], sazvana radi izmirenja vlade i [[Toma Vučić Perišić|Vučića]] - u varoškoj atmosferi se izjasnila za Vučića. [[Stevan Knićanin]] i još dvojica Vučićevih protivnika morali podneti ostavke; činovnicima zabranjeno bavljenje trgovinom<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 275</ref>.
* [[11. 7.]] - Srbi napadaju [[Vršac]] ali razbijeni<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 77</ref>.
* [[14. 7.]] - [[Srpska revolucija 1848—1849.|Srpska revolucija]]: neuspešan mađarski napad na Sentomaš/[[Srbobran]] - rat uzima zamah.
* [[14. 7.|14]] - [[25. 7.]] - Ban Jelačić obilazi Slavoniju i Srijem, koje Mađari žele priključiti<ref name="rhpsu"/>.
* [[15. 7.]] - Snage srpskog Glavnog odbora zauzele vojni arsenal u [[Sremska Mitrovica|Mitrovici]], pukovnik Rastić pobegao preko Srbije u Vinkovce<ref name="isnv273">''Istorija s. n.'' V-2, 73</ref>. Srpski uspeh u okršaju kod Ečke, ali nema dovoljno snaga za napad na Bečkerek/Zrenjanin.
[[Datoteka:Radetzky-von-radetz.jpg|mini|150px|[[Josef Radetzky]] suzbio Sardiniju-Pijemont]]
* 19 - [[20. 7.]] - [[Konvencija na Seneca Fallsu]] u SAD, posvećena ženskim pravima.
* [[25. 7.]] - [[Bitka kod Kustoce (1848)|Bitka kod Kustoce]]: feldmaršal Radecki razbio Sardince - narednih dana povratak cele Lombardije pod austrijsku upravu. Habsburzima omogućena agresivnija politika prema Mađarima.
* [[26. 7.]] - "Grbaljska buna" - [[Grbalj|Grbljani]] u [[Kotor]]u poremetili izbor poslanika za austrijsku Konstituantu, bune se zbog visokih poreza i zloupotreba<ref>Vukotić, dr Božidar. [http://www.rastko.rs/rastko-bo/istorija/bvukotic-grbaljska_l.html Grbaljska buna 1848. godine]. rastko.rs</ref>.
* 26. 7. - [[Mataleska pobuna]] na [[Cejlon]]u protiv britanske vlasti.
* [[27. 7.]] - Raspušten štab XII nemačko-banatske regimente, oficiri uhapšeni i upućeni u Zemun<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 74</ref>.
* [[28. 7.|28]] - [[29. 7.]] - Bakljada i povorka građana Beča u čast bana Jelačića; sutradan neuspešni razgovori o pomirenju s Mađarima (ovi ne popuštaju po srpskom pitanju)<ref name="rhpsu"/>.
Red 158:
=== Avgust/August/Kolovoz ===
* 4. 8. - Najviša dnevna temperatura u Beogradu 40,8 °C<ref>[http://archive-rs.com/page/1083677/2012-12-30/http://www.meteosrbija.rs/smf_forum/index.php?topic=34.0 Beograd u klimatološkim brojkama]. archive-rs.com - arhivirana stranica sa foruma meteosrbija.rs</ref> - ovo je najtoplije leto ikad u Beogradu sa srednjom temperaturom 25,8 °C (podaci Vladimira Jakšića).
* [[6. 8.]] - Posada broda ''[[HMS Daedalus (1826)|HMS Daedalus]]'' navodno videla [[Morska zmija (kriptozoologija)|morsku zmiju]] u južnom Atlantiku.
* avgust - Car Ferdinand I se vratio u Beč, gde zaseda Ustavotvorna skupština.
* [[2. 8.]] - Po zahtevu Mađara, habzburški dvor smenio Patrijarha Rajačića.
* [[9. 8.]] - Salascovo primirje između Pijemonta i Austrije.
* [[11. 8.]] - [[Stevan Knićanin]] prešao iz Srbije u Vojvodinu i stavlja se na čelo srbijanskih dobrovoljaca (ili 5. 8., dobrovoljci stižu od aprila, među njima je bilo i pljačkaša).
* avgust, prva polovina - Podžupan i mađarski komesar Žitvaj pokušao da mađarsku vlast iz Vukovara proširi na celu sremsku županiju, ali Glavni odbor napada [[Tovarnik]] i zatim zauzima i [[Vukovar]]<ref name="isnv273"/>.
* [[13. 8.]] - Đorđe Stratimirović odbijen od [[Vrbas]]a<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 79</ref>.
* [[14. 8.]] - Zemlja [[Oregon]] anektirana SAD kao [[Teritorija Oregon]].
* [[17. 8.]] - [[Republika Jukatan]] se nakon sedam godina vraća u okvir [[Meksiko|Meksika]], potaknuta [[Rat kasti (Jukatan)|Ratom kasti]] sa [[Maje|Majama]].
* [[19. 8.]] - Mađari ponovo odbijeni od Sentomaša.
* 19. 8. - Bitka za [[Bela Crkva (Vojvodina)|Belu Crkvu]], Srbi odbačeni kad su već bili u centru; još jedan pokušaj posle pet dana<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 79-80</ref>.
* 19. 8. - Na Istočnu obalu [[SAD]] stigla vest o pronalasku zlata u Kaliforniji.
* [[24. 8.]] - Požar na barku ''[[Ocean Monarch (bark)|Ocean Monarch]]'' kod severnog Velsa, stradalo 178 ljudi, uglavnom iseljenika za Ameriku.
* [[29. 8.]] - [[Bitka kod Boomplaatsa]]: Britanci uspešniji od Bura u južnoj Africi.
* [[30. 8.]] - Srpske snage zauzimaju mađarske položaje u [[Sirig]]u, [[Temerin]]u i [[Jarak (Sremska Mitrovica)|Jarku]].
* [[31. 8.]] - Car Ferdinand traži od Mađara opozivanje mera protiv patrijarha i bana, i vraćanje Vojne Granice pod upravu bečkog Vojnog Ministarstva (kraj popuštanja).
* 31. 8. - Hrvatska vojska zaposjela [[Rijeka (grad)|Rijeku]] (do 1867).
* 31. 8. - Praizvedba [[Marš Radeckog|Marša Radeckog]] u Beču.
=== Septembar/Rujan ===
[[Datoteka:Flag of Croatia (Josip Jelačić).JPG|mini|180px|Zastava Jelačića bana]]
* [[2. 9.]] - Pukovnik Kiš uništio srpski logor u [[Perlez]]u<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 80</ref>.
* [[3. 9.]] - Ban Jelačić u [[Virovitica|Virovitici]], sutradan izabrano rodoljubno činovništvo u županiji, umjesto mađaronskog<ref name="rhpsu"/>.
* [[4. 9.]] - Ban Jelačić vraćen na položaj - faktički objava rata Ugarskoj.
* septembar, prva dekada - Zapaljena mađarska [[Debeljača]], predalo se nemačko selo [[Jabuka (Pančevo)|Jabuka]].
* [[7. 9.]] - Zakon o emancipaciji seljaštva u Habsburškoj monarhiji.
* 7. 9. - Jelačić navjestio rat ugarskoj vladi jer ova ne pristaje na "jednakost i ravnopravnost svih naroda i narodnosti što živu pod ugarskom krunom". Zatim osniva bansku vladu s pet odsjeka.
* [[11. 9.]] - Prelaskom [[Drava|Drave]], Jelačić započinje rat sa Ugarskom. U Čakovcu proglašava [[Međimurje]] dijelom Hrvatske.
* [[12. 9.]] - [[Švajcarska]] dobija federalni [[Ustav Švajcarske|ustav]], čime postaje jedna od prvih demokratskih država u Evropi.
* [[13. 9.]] - Amerikanac [[Phineas Gage]] preživeo gvozdenu šipku dužine 1,1 m koja mu je probila glavu.
* [[16. 9.]] - Otkriven [[Hiperion (mjesec)|Hiperion]], [[Saturn (planeta)|Saturnov]] satelit.
* [[17. 9.]] - [[Nasrudin-šah Kadžar]] novi vladar Persije (do [[1896]]).
* [[18. 9.]] - Đorđe Stratimirović smenjen s čela Narodnog odbora.
{{multiple image
| footer = Hrvatski forint (lice: <small>POD·BANOM·JOSIPOM·JELAČIĆEM·BUZIMSKIM·</small>, naličje: <small>USPOMENA·NARODJENJA·JUGOSLAVJANSKE· SLOBODE·)</small>
Red 199:
}}
* [[21. 9.]] (9.9. po j.k.) - Još jedna srpska pobeda kod Sentomaša, koji se neformalno počinje nazivati [[Srbobran]]. Srpska vojska iz Alibunara opet neuspešna pred Vršcem<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 81</ref>.
* [[25. 9.]] - Car i kralj Ferdinand uskraćuje priznanje [[Lajos Batthyány|Batthyányovoj]] mađarskoj vladi.
* 25. 9. - Osmanske trupe ušle u Bukurešt i vratile stari poredak u Vlaškoj, dva dana kasnije u grad stiže i ruska vojska.
* [[27. 9.]] - Grbaljska buna - Grbljani napali Austrijsku vojsku kod manastira Podlastva, sutradan opljačkali [[Tivat]], koji se nije želeo pridružiti pobuni.
* [[28. 9.]] - Rulja u Pešti ubila carskog komesara [[Franz Philipp von Lamberg|von Lamberga]].
* [[29. 9.]] - [[Bitka kod Pákozda]] između Jelačićevih i mađarskih snaga, Jelačić skreće prema Beču.
=== Oktobar/Listopad ===
* [[2. 10.]] - Nacionalni obrambeni komitet (''Országos Honvédelmi Bizottmány'') na čelu sa [[Lajos Kossuth|Lajosem Kossuthom]] preuzima izvršnu vlast u Mađarskoj (do aprila '49).
* [[3. 10.]] - Car Ferdinand objavljuje manifestom rat Mađarskoj: naređuje raspuštanje Ugarskog sabora, Jelačić postavljen za komandanta carskih snaga u Ugarskoj, u kojoj dobija svu vojnu i građansku vlast.
* 3. 10. - Austrijski general [[Anton von Puchner]] i rumunske grupe počinju borbu protiv Mađara u Erdelju.
* [[6. 10.]] - [[Bečki ustanak]] izbija iz otpora slanju vojske na Mađare, ministar vojni [[Theodor Baillet von Latour]] obešen na banderu; car Ferdinand i većina Ustavotvorne skupštine sutradan beže u češki [[Olomouc]].
* 6. 10. - U Karlovce iz Italije stigao vojvoda Šupljikac.
* [[9. 10.|9]] - [[17. 10.]] (27. 9. - 5. 10. po j.k.) - Septembarska skupština u Karlovcima - Đ. Stratimirović bačen u zasenak i poslat s deputacijom u Beč, Šupljikac preuzima komandu<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 85</ref>; odlučeno da više ne uzimaju Obrenovićevci u Glavni odbor i da se Srbiji izjavi zahvalnost za usluge<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 277</ref>.
* [[11. 10.]] - Novi [[Ustav Holandije]] uvodi parlamentarnu demokratiju.
* [[13. 10.]] - Srpske snage zauzele Bečkerek, sutradan i Kikindu, ali se moraju povući.
* [[18. 10.]] - U [[Kotor]]u sporazumno okončana Grbaljska buna.
* [[21. 10.]] - Austrijska ustavotvorna skupština premeštena u Kremsier (Kroměříž /Kromnjeriš/ u Češkoj)
* [[23. 10.]] - U "[[Zora dalmatinska|Zori dalmatinskoj]]" objavljena pesma [[Matija Ban|Matije Bana]] "Radovanje nad Prizrenom" u kojoj se prvi put pominje ''[[Jugoslavija]]''.
[[Datoteka:Jellasics harcosai kozott.jpg|mini|300px|Jelačić sa svojim vojnicima pred [[Bitka kod Schwechata|bitku kod Schwechata]]]]
* [[26. 10.]] - U Vukovaru ubijen grof Hugo Filip Karlo Eltz.
* [[28. 10.]] - Barcelona-Mataró je prva železnička pruga na Iberijskom poluostrvu (11 godina nakon Kube).
* [[30. 10.]] - [[Bitka kod Schwechata]]: Jelačić i Vindišgrec porazili mađarsku vojsku u blizini Beča.
* [[31. 10.]] - Jelačić i Vindišgrec zauzeli pobunjeni Beč.
=== Novembar/Studeni ===
* [[4. 11.]] - Izglasan [[Ustav Francuske (1848)|Ustav Francuske]]: apsolutna podela vlasti, Predsednik nije odgovoran Skupštini ali ne može je ni raspustiti.
* [[7. 11.]] - Predsjednički izbori u SAD, prvi održani u svim državama istog dana; pobjedio whigovac gen. [[Zachary Taylor]].
* [[10. 11.]] - Gen. [[Friedrich von Wrangel]] nenasilno zauzeo Berlin i proterao okupljene skupštinare.
* 10. 11. - Umro regent i naslednik Egipta [[Ibrahim Paša Egipatski|Ibrahim Paša]], nasleđuje ga sinovac [[Abas I Egipatski|Abas I]] (stari [[Muhamed Ali Egipatski|Muhamed Ali]] je senilan).
* [[15. 11.]] - U Rimu ubijen [[Pellegrino Rossi]], papin ministar pravde.
* [[21. 11.]] - [[Jonas Furrer]] izabran za prvog predsednika [[Švajcarska|Švajcarske]] Konfederacije.
* 21. 11. - Knez [[Felix zu Schwarzenberg]] novi predsednik austrijske vlade (do 1852).
* [[24. 11.]] - Suočen s liberalnom agitacijom, Papa beži iz Rima u napuljsku [[Gaeta|Gaetu]].
* [[30. 11.]] - Mađarski pokušaj prema [[Sirig]]u.
=== Decembar/Prosinac ===
[[Datoteka:Franz Josef I. 1849 Litho.jpg|mini|220px|[[Franjo Josip I.]] (vl. 1848-1916)]]
* [[2. 12.]] - Habsburški car Ferdinand I abdicirao u korist svog mladog nećaka [[Franjo Josip I.|Franje Josipa I.]] (vlada do [[1916]]; Ferdinandov brat i otac F. J, [[Franz Karl von Österreich|Franz Karl]] se prethodno odrekao nasledstva).
* 2. 12. - Hrvatski ban Jelačić imenovan gubernatorom Rijeke i Dalmacije.
* [[5. 12.]] - Mađarski general [[Jovan Damjanić|Damjanić]] napada logor kod Tomaševca, Knićanin ga odbranio posle teških borbi<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 87</ref>.
* [[6. 12.]] - Austrijski general [[Franz Schlik]] napada Ugarsku sa severa.
* [[9. 12.]] - Mađari ne priznaju smenu na habsburškom prestolu<ref name="rhpsu"/>.
* [[10. 12.]] - Princ [[Napoleon III|Luj-Napoleon Bonaparta]] ubedljivo pobedio na predsedničkim izborima (položio zakletvu deset dana kasnije).
* 12. 12. - Damjanić zauzima [[Alibunar]] i [[Banatski Karlovac]]. Srbi kasnije privremeno zauzeli [[Jarkovac]] ali zatim izgubili i [[Tomaševac]].
* [[15. 12.]] - Carev patent potvrđuje odluku Majske skupštine o izboru vojvode i patrijarha, teritorija se ne pominje<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 88</ref>.
* [[16. 12.]] - Glavne austrijske snage na čelu sa [[Alfred I. zu Windisch-Graetz|Windisch-Graetzom]] prelazi ugarsku granicu.
* [[18. 12.]] - Osnovana [[Punta Arenas]], prvo veće naselje u [[Magellanov tjesnac|Magellanovom tjesnacu]].
* [[27. 12.]] (15. 12. po j.k.) - Umro vojvoda [[Stevan Šupljikac]].
* [[30. 12.]] - [[Bitka kod Móra]] je Jelačićeva pobeda koja navodi mađarsku vladu da se premesti u Debrecen.
=== Kroz godinu ===
* Ideja [[Ilija Garašanin|Ilije Garašanina]] o srpskom vicekraljevstvu u granicama Dušanovog carstva u okviru Osmanske države, što Porta odbija<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 493</ref>.
* "Napredak" Danila Medakovića u Karlovcima je prvi list štampan Vukovom azbukom<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 354</ref>.
* [[Dvorsko ratno vijeće]] priključeno carsko-kraljevskom ministarstvu rata.
* U Osmanskom carstvu se sprovodi prva regrutacija za modernu vojsku, nizame.
* Pobuna [[Maronitska crkva|maronitskih]] seljaka u Libanu protiv svojih zemljoposednika.
* 1848-49 - Epidemija [[kolera|kolere]] u Vojvodini.
* U francuskim i danskim kolonijama ukinuto ropstvo.
* Razvijena [[Francisova turbina]].
Red 316:
== Literatura ==
* [[Rudolf Horvat]] (hr Wikisource): ''[http://hr.wikisource.org/wiki/Najnovije_doba_hrvatske_povjesti_%28R._Horvat%29/Prelom_s_Ugarskom Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom]''
* [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/7_11_l.html Srpski pokret 1848. godine], Istorija srpskog naroda, [[Vladimir Ćorović]], rastko.rs
* ''Istorija srpskog naroda'', Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
** Peta knjiga prvi tom (V-1)
** Peta knjiga drugi tom (V-2)
* Šišić, Ferdo. ''Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918.'' drugi dio. Marjan tisak 2004.
| |||