1919 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
→Događaji: dop. u vezi rusije (1) |
→Događaji: dop. iz fr Wiki |
||
Red 43:
=== Februar/Veljača ===
* [[3. 2.]] - Vanredna skupština [[HRSS]] - osuđeno sprovođenje centralizacije u Hrvatskoj.
* 3. 2. - Crvena armija zauzela [[Kijev]] od [[Ukrajinska Narodna Republika|Ukrajinske NR]].
* [[5. 2.]] - Vodeće ličnosti Holivuda osnovale filmski studio ''[[United Artists]]''.
* 5. 2. - ''Huelga de La Canadiense'': u Barseloni počinje generalni štrajk koji će trajati 44 dana, predvođen [[Anarhosindikalizam|anarhosindikalistima]] iz CNT - ispunjeni radnički zahtevi, Španija je prva zemlja gde je uveden osmočasovni radni dan.
* [[6. 2.]] - U [[Vajmar]]u se sastala [[Vajmarska nacionalna skupština|nemačka skupština]], Nemačka, [[Friedrich Ebert]] izabran za predsednika 11. 2. (do [[1925]]).
* [[10. 2.]] - [[SAD]] priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
* [[11. veljače]] - [[Friedrich Ebert]] izabran za predsjednika republike u Njemačkoj (do 1925), dva dana kasnije [[Philipp Scheidemann]] postaje kancelar (do juna).
* [[12. 2.]] - Protest protiv čehoslovačke vlasti u Požunu, vojska otvara vatru.
* ca. [[14. 2.]] - Počinje [[Poljsko-sovjetski rat]].
Red 66:
* [[1. 3.]] - Okupilo se Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine SHS (296 poslanika delegiranih iz skupština i sabora; [[HPSS]], sa 2 poslanika, odbila učešće).
* 1. 3. - [[Pokret 1. marta]] u Koreji protiv japanske vlasti (Dan pokreta nezavisnosti u današnjoj Južnoj Koreji).
* 1. 3. - U Africi osnovana kolonija [[Francuska Gornja Volta]] (1919-32. i 1947-58, danas [[Burkina Faso]]).
* [[2.3.|2]] - [[6. 3.]] - [[Prvi kongres Komunističke internacionale]] u [[Moskva|Moskvi]] - osnivački kongres Treće internacionale ([[Kominterna]]); delegat iz Jugoslavije [[Ilija Milkić]].
* [[3. 3.]] - Berlinski radnici izglasali generalni štrajk i političke zahteve - odmah proglašeno vanredno stanje u gradu i pozvani frajkori - sukobi traju desetak dana.
Linija 74 ⟶ 75:
* 9. 3. - [[Odesko-nikolajevska operacija]]: crvenoarmejske trupe [[Nikifor Grigorjev|Nikifora Grigorjeva]] (koji je u januaru prešao iz ukrajinske u boljševičku službu) zauzele [[Herson]].
* 9. 3. - [[Datoteka:Revolution flag of Egypt 1919.svg|25px]] [[Egipatska revolucija 1919.|Egipatska revolucija]]: pobuna protiv britanske okupacije Egipta i Sudana, izbila nakon hapšenja i proterivanja [[Saad Zaghloul]]a i drugih članova [[Partija Wafd|partije Wafd]] (Brianci će [[1922]] jednostrano priznati nezavisnost Egipta, s ograničenjima).
* [[10. 3.]] - [[Datoteka:Flag of Ukrainian SSR (1919-1929).svg|25px]] Proglašena [[Ukrajinska SSR]].
* [[11. 3.]] - Carinska tarifa Srbije proširena na celu KSHS (želi se zaštita industrije).
* [[12. 3.]] - [[Austrija|Austrijska]] Konstituanta usvojila novi ustav i glasala za uniju sa Nemačkom.
* [[13. 3.]] - Kolčakova ofanziva u Sibiru: povraćena [[Ufa]].
[[Datoteka:ApproxPositionsWWI-1919.png|mini|150px|[[Ruski građanski rat]]: približne pozicije u martu]]
* mart - Relaksirana [[Blokada Nemačke]] - stižu prve pošiljke hrane (blokada sasvim ukinuta u julu).
* [[16. 3.]] - Prestonom besedom regenta Aleksandra formalno počeo rad Privremenog narodnog predstavništva.
* [[18. 3.|18]] - [[23. 3.]] - [[VIII kongres RKP(b)]]: novi partijski program, osnovan Organizacioni biro ([[Orgbiro]], postoji do 1952.), ponovo osnovan [[Politbiro CK KPSS|Politbiro]]; nastala opoziciona [[Grupa demokratskog centralizma]] koja kritikuje preteranu centralizaciju i kontrolu u partiji, administraciji i industriji.
* [[20. 3.]] - Viksova nota: Francuzi traže dodatno povlačenje mađarske vojske - ovo sutradan dovodi do ostavki premijera [[Dénes Berinkey|Berinkeya]] i predsednika [[Mihály Károlyi|Károlyija]] i pada [[Mađarska Demokratska Republika|Mađarske Demokratske Republike]].
* [[21. 3.]] - [[Datoteka:Socialist red flag.svg|25px]] Proglašena [[Mađarska Sovjetska Republika]], lider je [[Béla Kun]], traje do avgusta.
Linija 90 ⟶ 93:
* [[28. 3.]] - Mađarska objavila rat Čehoslovačkoj.
* 28. 3. - Osnovan [[Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu]].
* [[29. 3.]] - Italijani se iskrcali u [[Antalija|Antaliji]], kreću se prema [[Smirna|Smirni]].
* [[30. 3.]] - [[Mihail Kalinjin]] postaje nominalni šef države sovjetske Rusije/Sovjetskog Saveza (do smrti [[1946]]).
* mart-april - [[Ruski građanski rat]]: uspešna [[Kolčakova ofanziva]] na istoku.
Linija 122 ⟶ 126:
* [[3. 5.]] - Vojska i frajkori porazili minhenske komuniste u uličnim borbama, kraj Bavarske sovjetske republike.
* 3. 5. - [[Treći Anglo-afganski rat]] (do avgusta), [[Amanullah Khan]] napada Britansku Indiju kako bi skrenuo pažnju sa spornog nasledstva.
* [[4. 5.]] - [[Pokret 4. maj]]:
* [[7. 5.]] - [[Nikifor Grigorjev]] se otcepio od boljševika (poražen je, u julu odlazi Mahnovim anarhistima gde je ubijen).
* [[8. 5.|8]] - [[27. 5.]] - Američki oficir [[Albert Cushing Read]] preleteo letećim čamcem ''[[Curtiss NC-4]]'' preko Atlantika.
Linija 149 ⟶ 153:
* 14 - 15. 6. - Britanski oficiri [[Transatlantski let Alcocka i Browna|Alcock i Brown]] izveli na avionu [[Vickers Vimy]] prvi non-stop let preko Atlantika, od Newfoundlanda do Irske.
* [[15. 6.]] - [[Pancho Villa]] napao [[Ciudad Juárez]], američke snage ga poterale nakon što su meci leteli i preko granice (ovo je poslednja veća Villina akcija).
[[Datoteka:Signing of the Treaty of Versailles, by John Christen Johansen.jpg|mini|220px|Potpisan [[Versajski sporazum]]]]
* jun - Otvorena Središnja berza rada u Beogradu.
* [[16. 6.]] - [[Datoteka:Red flag.svg|25px]] U [[Prešov]]u na jugoistoku Slovačke proglašena [[Slovačka Sovjetska Republika]] (marioneta Mađarske SR, traje manje od mesec dana).
* [[20. 6.]] - Scheidemannova nemačka vlada odstupa jer ne želi prihvatiti ultimativni zahtev za sklapanje mirovnog ugovora - koaliciona vlada [[Gustav Bauer|Gustava Bauera]] postavljena sutradan da prihvati ''Diktat''.
* [[21. 6.]] - U Parizu donesena odluka o podeli [[Banat]]a između Kraljevine SHS i Rumunije.
* 21. 6. - Nemci [[Samopotapanje nemačke Okeanske flote u Skapa Flou|potopili 52 od 74 svoja broda]] internirana u britansku bazu [[Scapa Flow]].
Linija 156 ⟶ 162:
* 19 - [[23. 6.]] - [[Bitka kod Cēsisa (1919)|Bitka kod Cēsisa]] (Wendena) je odlučujuća estonsko-letonska pobeda nad Baltičkim Landesverom (Dan pobede u današnjoj Estoniji).
* [[24. 6.]] - Socijaldemokratski pokušaj puča u Mađarskoj SR, sledi [[Crveni teror (Mađarska)|Crveni teror]].
* [[28. lipnja]] - Saveznici i Njemačka
** Nemačka izgubila 10% teritorije, delovi pod okupacijom predviđenog trajanja 15 godina; proglašena krivom za rat uz obavezu plaćanja reparacija; vojska ograničena na 100.000, bez regrutacije.
** faktičko kolektivno međunarodno priznanje Kraljevine SHS (V. Britanija i Francuska to učinile početkom meseca).
** Kina odbila potpis.
** → [[Versajski mirovni sistem]]
* 28. 6. - Osnovana [[Međunarodna organizacija rada]] kao agencija Društva naroda (kasnije i ujedinjenih nacija).
* [[30. 6.]] - [[Bitka za Caricin]], Beli privremeno zauzeli grad (današnji [[Volgograd]], crveni se vratili sledećeg januara).
* jun-avgust - Ruski građanski rat - Ofanzivne operacije Crvene armije na istoku: zauzeli [[Perm]] (1. 7.), [[Jekaterinburg]] (15. 7.), [[Čeljabinsk]] (24. 7.).
=== Jul/Juli/Srpanj ===
[[Datoteka:Karta över Tyskland år 1919 enligt Versaillesfreden (ur Nordisk familjebok).jpg|mini|230px|Izgubljeni i okupirani delovi Nemačke]]
* [[2. 7.]] - Sirijski nacionalni kongres u Damasku: zalažu se za jedinstvo [[Velika Sirija|Velike Sirije]].
* [[3. 7.]] - Belogardejski general [[Anton Denjikin]] izdaje u Caricinu Moskovsku direktivu - počinje [[Pohod na Moskvu (1919)|Pohod na Moskvu]].
Linija 168 ⟶ 180:
* [[17. 7.]] - Osnovana [[Hrvatska zajednica]] ([[Starčevićeva stranka prava|Starčevićevci]] i [[Napredna demokratska stranka]]).
* 17. 7. - [[Mađarsko-rumunski rat (1919)|Mađarsko-rumunski rat]]: mađarske snage počinju bombardovanje na Tisi, tri dana kasnije pešadijski napad.
[[Datoteka:Guèrra civila russa.png|mini|200px|[[Ruski građanski rat]], leto 1919.]]
* [[19. 7.]] - Neredi u [[Luton]]u, nezadovoljni veterani zapalili gradsku većnicu.
* [[20.7.|20]] - [[21. 7.]] - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i [[Mađarska Sovjetska Republika|Mađarskoj]]. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske.
Linija 188 ⟶ 201:
* [[16. 8.|16]] - [[26. 8.]] - Prvi od tri [[Šleski ustanci|Šleska ustanka]] - Poljaci u [[Gornja Šlezija|Gornjoj Šleziji]] se bune protiv Nemačke.
* [[23. 8.]] - Beli zauzimaju [[Odesa|Odesu]] uz pomoć antiboljševičke pobune u gradu.
* [[31. 8.]] - Beli zauzeli [[Kijev]], samo dan nakon što su ga povratili [[Simon Petljura|Petljurini]] nacionalisti.
=== Septembar/Rujan ===
Linija 226 ⟶ 239:
* [[11. 11.]] - Prvi Dan sećanja u Britanskoj imperiji i Dvominutna tišina u 11:00.
* 11. 11. - Masakr u [[Centralia, Washington]], u sukobu između Američke legije i radnika poginula šestorica.
* [[14. 11.]] - Crveni zauzimaju [[Omsk]], Kolčakovo sedište.
* [[16. 11.]] - [[Miklós Horthy]] ulazi na čelu Nacionalne armije u Budimpeštu, dva dana nakon odlaska rumunske vojske (konačna rumunska evakuacija Mađarske sledećeg februara).
* 16. 11. - Pripadnici bele Severozapadne armije prelaze u Estoniju, gde ih razoružavaju.
* [[19. 11.]] - Senat SAD ne ratifikuje Versajski ugovor (niti će ikad).
* [[22. 11.]] - Kineska vlada objavila ukidanje autonomije [[Mongolija (1911–24)|Mongolije]].
* [[26. 11.]] - Počelo markiranje ranije žigosanih [[jugoslovenska kruna|jugoslovenskih kruna]], kako bi se sprečile zloupotrebe (do [[11.1.]] sledeće godine).
* [[27. studenog]] - Potpisan [[Nejski mirovni sporazum]] Saveznika i Bugarske: dobici Kraljevine SHS: [[Strumica]], [[Bosilegrad]], [[Caribrod]] (traženi i Vidin, Trn, Ćustendil...), stupa na snagu 9. avgusta 1920.
Linija 239 ⟶ 253:
=== Decembar/Prosinac ===
* [[5. 12.]] - Kraljevina SHS potpisala mirovne ugovore sa Austrijom i Bugarskom.
* [[12. 12.]] - Crveni zauzimaju [[Harkov]].
* [[14. 12.]] - U Zagrebu osnovan Jugoslovenski olimpijski odbor (od [[1927]]. [[Jugoslovenski olimpijski komitet]] sa sedištem u Beogradu).
*
* [[16. 12.]] - [[Ruski građanski rat]]: Sovjetska kontra-ofanziva u Ukrajini, zauzet [[Kijev]].
* [[21. 12.]] - Brod ''[[USAT Buford]]'', nazvan "Sovjetska- " ili "Crvena arka" odvozi 249 političkih radikala i nepoželjnih stranaca iz SAD u sovjetsku Rusiju.
* [[23. 12.]] - Upad Albanaca i crnogorskih pristalica stare dinastije prema Podgorici, uz italijansku podršku<ref>http://www.digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1920/01/01?pageIndex=00002 "Politika", 1. 1. 1920, str. 2]. digitalna.nb.rs (pristup. 27.11.2015.)</ref> (poginuli [[Živorad Ilić]] odlikovan [[Karađorđeva zvezda|Karađorđevom zvezdom]] sa mačevima).
| |||