1922 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
→Događaji: dop. iz en Wiki detalj. nov-dec. |
|||
Red 12:
* januar - U Torontu prvi put primenjen [[insulin]] za lečenje dijabetesa.
* [[22. 1.]]? - [[Ksenija Atanasijević]] doktorirala na Beogradskom univerzitetu (prva žena).
* 22. 1. - Umro papa [[Benedikt XV.]]
* [[26. 1.]] - [[Rekonkvista Libije]]: italijanske snage se iznenada iskrcavaju i zauzimaju [[Misrata|Misratu]], za oko godinu dana zauzimaju celu [[Tripolitanija|Tripolitaniju]].
* [[28. 1.]] - Knickerbockerova oluja: najveća zabeležena mećava u [[Washington, D.C.|Washingtonu, D.C.]] izazvala rušenje krova pozorišta ''Knickerbocker'', 98 mrtvih.
Red 24:
* [[5. 2.]] - [[Pokret nesaradnje]] u [[Britanska Indija|Britanskoj Indiji]]: u [[incident u Chauri Chauri|incidentu u Chauri Chauri]] ubijena tri demonstranta i 23 policajca, zbog čega [[Indijski nacionalni kongres]] prekida kampanju.
* 5. 2. - U SAD izlazi prvi broj ''[[Reader's Digest]]''-a.
* [[6. 2.]] - Milanski nadbiskup Achille Ratti izabran za papu pod imenom [[Pio XI.]] (do [[1939]]
* 6. 2. - U [[Ruska Sovjetska Federalna Socijalistička Republika|sovjetskoj Rusiji]], tajna policija [[ČEKA]] ("Vanredna komisija") transformisana u Državnu političku upravu ([[Državna politička uprava|GPU]]).
* 6. 2. - Potpisan [[Vašingtonski pomorski sporazum]], ili Sporazum pet sila pobednica u [[Veliki rat|Velikom ratu]] - ograničenje gradnje nekih vrsta brodova (deluje do polovine 1930-tih).
* [[8. 2.]] - Predsednik [[Warren G. Harding]] instalirao radio u Beloj kući, kasnije tokom godine postaje prvi predsednik koji se obratio preko radio-talasa.
* [[12. 2.]] - Osnovan Novosadski [[šah]]ovski klub - najstariji u Jugoslaviji i na Balkanu.
* [[14. 2.]] - Zvanično otvoren [[Stalni sud međunarodne pravde]] u Hagu ([[1946]]. zamenjen [[Međunarodni sud pravde|Međunarodnim sudom pravde]]).
Red 35:
* [[19. 2.]] - U Zagrebu izlazi prvi broj "[[Borba (novine)|Borbe]]".
* [[23. 2.]] - Dekret u sovjetskoj Rusiji naređuje da se predaju crkveni predmeti od dragocenih materijala radi pomoći [[Ruska glad (1921-22)|gladnima]] - seljaci se odupiru tome, izveštava se o 1.400 tuča oko crkava<ref name="Conquest1987">{{cite book|author=Robert Conquest|title=The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-famine|url=http://books.google.com/books?id=Bp31GmfH-6YC&pg=PA201|year=1987|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-505180-3|pages=201–}}</ref> (→ [[:ru:Изъятие церковных ценностей в России в 1922 году|ru Wiki]]).
* [[28. 2.]] - Zakon o zaštiti radnika u [[KSHS]] (radno vreme, rad žena i dece, radničke komore...).
* 28. 2. - [[Datoteka:Flag of Egypt 1922.svg|30px]] Britanska vlada jednostrano okončava protektorat nad [[Kraljevina Egipat|Egiptom]], nominalno je nezavisan s izuzetkom međunarodnih odnosa, komunikacija, vojske i [[Anglo-Egipatski Sudan|Anglo-Egipatskog Sudana]].
Red 41:
* [[3. 3.]] - Fašistički puč [[Giovanni Giuriati]]ja u [[Slobodna Država Rijeka|Slobodnoj Državi Rijeci]], vlada [[Riccardo Zanella|Riccarda Zanelle]] i 3.000 riječkih autonomaša bježe u [[Kraljevica|Kraljevicu]], KSHS.
* [[4. 3.]] - U Berlinu prikazan film ''[[Nosferatu – Eine Symphonie des Grauens|Nosferatu]]''.
* [[8. 3.]] - U [[Zagreb]]u obešen [[Alija Alijagić]], atentator na
* [[10. 3.]] - [[Mahatma Gandhi|Gandhi]] uhapšen i osuđen 18. 3. na šest godina zbog pobune (pušten u februaru 1924.) - za to vreme Indijski nacionalni kongres se deli na frakcije, opada saradnja hinduista i muslimana.
* [[12. 3.]] - [[Datoteka:Flag of Transcaucasian SFSR.svg|25px]] Osnovana [[Zakavkaska Socijalistička Federativna Sovjetska Republika]], glavni grad Tbilisi (podeljena [[1936]]. u [[Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika|Gruzijsku]], [[Jermenska Sovjetska Socijalistička Republika|Jermensku]] i [[Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika|Azerbejdžansku SSR]]).
* [[15. 3.]] - Egipatski sultan [[Fuad I (Egipat)|Fuad I]] se proglasio za [[Kralj Egipta|Kralja Egipta]] i Suverena Nubije, Sudana, Kordofana i Darfura (do [[1936]]).
* mart - [[Randska pobuna]] rudara, sindikalista i komunista u Južnoj Africi, ugušena uz oko 150 mrtvih.
* [[17. 3.]] - Italijanske trupe dolaze u [[Rijeka|Rijeku]] da "zavedu red".
* [[20. 3.]] - U službu ulazi ''[[USS Langley (CV-1)|USS Langley]]'', prvi [[nosač aviona]] [[Ratna mornarica SAD|Ratne mornarice SAD]].
* [[21. 3.]] - Finsko-sovjetski sukob okončan potpisivanjem sporazuma o nepovredivosti granica (još jedan sporazum 1. juna).
* [[22. 3.]] - Poljski Sejm odobrio prošlomesečni zahtev Sejma [[Republika Srednja Litva|Republike Srednje Litve]] ([[Vilnius]]ki region) za priključenje [[Druga poljska republika|Poljskoj]].
* [[24. 3.]] - Oko pola dva popodne jak
* 24. 3. - Ubistvo McMahonovih u [[Belfast]]u: nepoznati policajci upali u kuću te ubili 6 i ranili dvojicu muškaraca iz katoličke porodice, dan nakon što je IRA ubila dvojicu policajaca.
* [[25. 3.]] - Memorandum [[Hrvatski blok|Hrvatskog bloka]] ([[Stjepan Radić]]) Međunarodnoj konferenciji u Đenovi - želja za internacionalizacijom hrvatskog pitanja.
Linija 68 ⟶ 67:
* [[10. 4.]] - [[18. 6.]] - [[Prvi Zhili–Fengtianski rat]] za kontrolu [[Peking]]a, pobeđuje [[klika Zhili]] ([[Cao Kun]] i [[Wu Peifu]]), dok se [[Zhang Zuolin]]ova [[Fengtianska klika]] povlači u Mandžuriju.
* 13. 3. - [[12. 4.]] - Treće suđenje [[Roscoe Arbuckle]]u se okončava oslobađajućom presudom i pismenim izvinjenjem porote - ali glumčeva karijera i finansije su upropašćeni.
* [[14. 4.]] -
[[Datoteka:Podjela Kraljevine SHS na 33 oblasti.jpg|thumb|220px|[[Oblasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|Oblasti KSHS]]]]▼
* [[16. 4.]] - Potpisan [[Rapalski ugovor (1922)|Rapalski ugovor]] između Nemačke i sovjetske Rusije - uspostavljeni diplomatski odnosi, oproštene ratne štete.
* [[18. 4.]] - Niz eksplozija i višednevni požari od nekoliko stotina vagona municije pored železničke stanice u [[Bitolj]]u, velika materijalna šteta i žrtve.
▲[[Datoteka:Podjela Kraljevine SHS na 33 oblasti.jpg|thumb|
* [[23. 4.]] - Pedesetak vojnika Hrvata pokušalo pobunu u [[Pljevlja|pljevaljskom]] garnizonu, želeći da se vrate u Hrvatsku, jedan poginuo<ref>[http://www.digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1922/04/27?pageIndex=00004 "Politika", 27. april 1922, str. 4]. digitalna.nb.rs (pristup. 9.11.2015.)</ref>.
* [[24. 4.]] - Između Engleske i Egipta uspostavljen prvi deo [[Imperijalni bežični lanac|Imperijalnog bežičnog lanca]], komunikacione mreže između britanskih poseda.
Linija 77 ⟶ 76:
* 26. - 28. 4. - Dunmanwayska ubistva: na jugu Irske ubijena 13-orica muškaraca i dečaka protestanata.
* [[27. 4.]] - Uredba o podeli Kraljevine SHS na [[Oblasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|33 oblasti]], kojima je na čelu [[veliki župan]], predstavnik vlade (do njihovog organizovanja ostaju okruzi u Srbiji, okružja u BiH i županije u Hrvatskoj i Vojvodini).
* 27. 4. - Proglašena Jakutska ASSR unutar Ruske SFSR
* 29. 4 - 3. 5. - Sovjetske vlasti šalju oružje, municiju i novac Turskoj.
Linija 92 ⟶ 91:
* [[21. 5.]] - U SAD prikazana preskupa američko-italijanska koprodukcija ''[[Nero (film, 1922)|Nero]]'' (danas izgubljen).
* [[25. 5.]] - Osnovana prva [[pulmologija|pulmološka]] škola u Srbiji.
* [[26. 5.]] - [[Lenjin]] doživeo prvi moždani udar, do jeseni se oporavio.
* 26. 5. - U Nemačkoj prikazan [[Fritz Lang|Langov]] film ''[[Dr. Mabuse, der Spieler]]''.
* [[29. 5.]] - Britanski poslanik i nekadašnji bogati izdavač [[Horatio Bottomley]] osuđen na sedam godina zbog prevare.
Linija 98 ⟶ 97:
=== Jun/Juni/Lipanj ===
[[Datoteka:AlexanderOfYugoslaviaAndWife34507v.jpg|thumb|
* [[1. 6.]] - Boljševička vojska nanela poraz snagama [[basmačestvo|basmačestva]] pod Ismail [[Enver paša|Enver pašom]].
* 1. 6. - Osnovano [[Royal Ulster Constabulary|Kraljevsko alstersko redarstvo]] (od 2001. [[Policijska služba Severne Irske]]).
Linija 122 ⟶ 121:
* [[6. 7.]] - Fašisti [[Roberto Farinacci|Roberta Farinaccija]] okupirali [[Kremona|Kremonu]].
* [[9. 7.]] - [[Johnny Weissmuller]] je prvi čovek koji je preplivao 100 metara za manje od minut.
* [[20. 7.]] - Bivši nemački [[Togoland]] i formalno podeljen na [[Britanski Togoland|Britanski]] i [[Francuski Togoland]], prema
* [[21. 7.]] - Reagujući na Rathenauovo ubistvo, u Nemačkoj donesen Zakon za zaštitu republike.
* [[27. 7.]] - U RSFSR osnovana [[Adigejska autonomna oblast|Čerkeska (Adigejska) autonomna oblast]] (od 1991-92.
* [[30. 7.]] - Dodatak Programu [[HRSS]]: suverena Hrvatska u konfederaciji sa Srbijom.
* [[31. 7.]] - [[7. 8.]] - Savez rada organizovao u Italiji generalni štrajk protiv fašističkog nasilja ali je suzbijen.
=== Avgust/August/Kolovoz ===
[[Datoteka:Commander Michael Collins.jpg|mini|
* [[2. 8.]] - ''Swatow''-ski tajfun pogodio kineski grad [[Shantou]] u provinciji [[Guangdong]], najmanje 50.000 mrtvih.
* [[3. 8.]] - Sukobi između fašista i socijalista u [[Milano|Milanu]], zapaljena zgrada socijalističkih novina ''[[Avanti!]]''.
Linija 136 ⟶ 135:
* 20 - [[22. 8.]] - Na Rožniku kod Ljubljane održana Prva konferencija [[SKOJ]].
* [[22. 8.]] - Irski građanski rat: u zasedi ubijen [[Michael Collins]].
[[Datoteka:GuerraGrecoTurca19191923.svg|mini|220px|Front u Turskoj avgusta 1922. (plavo)]]▼
* [[26. 8.]] - [[Grčko-turski rat (1919–1922)]]: posle 11 meseci neaktivnosti, [[Bitka kod Dumlupınara|Bitkom kod Dumlupınara]] počinje turska [[Velika ofanziva (Turska)|Velika ofanziva]] protiv [[Kraljevina Grčka|grčkih]] snaga u [[Anadolija|Anadoliji]].
* 26. 8. - Japanska [[zaštićena krstarica]] ''Niitaka'' se nasukala i prevrnula na obali Kamčatke, 284 poginulih.
* [[28. 8.]] - Čileanski parobrod ''Itata'' potonuo u oluji, preko 400 mrtvih.
* [[30. 8.]] - Umro gen. [[Milutin Vučinić]], predsednik crnogorske vlade u egzilu.
Linija 144 ⟶ 143:
=== Septembar/Rujan ===
* [[9. 9.]] - Turci ušli u Smirnu/[[Izmir]], čime je grčko-turski rat praktično okončan.
* [[10. 9.]] - Kongres javnih radnika u Zagrebu - za Jugoslaviju, traži
* [[11. 9.]] - U Jerevanu ratifikovan [[Karski ugovor]] - Turska dobija [[Kars]]ku oblast na račun Jermenije (većinom je već drži pod kontrolom).
* [[13. 9.]] - Počinje [[Veliki požar u Smirni]].
Linija 157 ⟶ 156:
=== Oktobar/Listopad ===
* [[1. 10.]] - Sukob na kongresu [[Italijanska socijalistička partija|Italijanske socijalističke partije]], izbačeni osnivaju [[Ujedinjena socijalistička partija (Italija)|Ujedinjenu socijalističku partiju]], na čelu su [[Filippo Turati]] i [[Giacomo Matteotti]], tu su i [[Giuseppe Saragat]] i
[[Datoteka:March on Rome.jpg|mini|200px|[[Benito Musolini]] nakon [[Marš na Rim|Marša na Rim]]]]▼
▲* [[1. 10.]] - Sukob na kongresu [[Italijanska socijalistička partija|Italijanske socijalističke partije]], izbačeni osnivaju [[Ujedinjena socijalistička partija (Italija)|Ujedinjenu socijalističku partiju]], na čelu su [[Filippo Turati]] i [[Giacomo Matteotti]], tu su i [[Giuseppe Saragat]] i ]]Sandro Pertini]].
* [[11. 10.]] - Potpisano [[Mudanysko primirje]]: grčke trupe moraju napustiti [[Istočna Trakija|istočnu Trakiju]] do Marice i [[Jedrene]], počinje egzodus Grka i Jermena.
* oktobar - [[Hrvatski blok]] (HRSS, HZ i HSP-F) pregovara sa Demokratskom strankom o rušenju vlade Pašić-Pribićević.
* oktobar - [[Todor Aleksandrov]] iz VMRO pokrenuo napad na [[Nevrokop]] u Bugarskoj, uporište sandanista, federalista i [[Todor Panica|Todora Panice]]<ref name="Rossos2013">{{cite book|author=Andrew Rossos|title=Macedonia and the Macedonians: A History|url=http://books.google.com/books?id=NeGoAAAAQBAJ&pg=PA161|date=1 September 2013|publisher=Hoover Press|isbn=978-0-8179-4883-2|pages=161–}}</ref>.
▲[[Datoteka:March on Rome.jpg|mini|
* [[19. 10.]] - Britanski premijer [[David Lloyd George]] dao ostavku nakon što su konzervativci odlučili da raskinu koaliciju (posledica Čanakkaleske krize).
* [[20. 10.]] - [[Harold R. Harris]] je prvi pilot koji se spasao padobranom iz aviona.
* [[23. 10.]] - Konzervativac [[Bonar Law]] je novi britanski premijer (do sledećeg maja).
* [[25. 10.]] - Donesen Ustav Irske Slobodne Države (do [[1937]]).
* 25. 10. - Nakon povlačenja Japanaca, Crvena armija zauzima [[Vladivostok]], pad [[Privremena priamurska vlada|Privremene priamurske vlade]] - zvaničan kraj [[Ruski građanski rat|Ruskog građanskog rata]] ([[Jakutska pobuna]] traje do sledećeg juna).
* [[28. 10.]] - Fašistički [[Marš na Rim]]: italijanski kralj odbija premijerov zahtev da se proglasi ratno stanje, jer se sumnja u poslušnost vojnika, kralj poziva Mussolinija na razgovore.
* [[29. 10.]] - [[Benito Musolini]] dobija mandat za vladu [[Kraljevina Italija|Italije]], prvih godina je i ministar unutrašnjih i spoljnih poslova.
* 29. 10. - Fašisti demolirali i zapalili socijalistički dom u Rijeci (Slobodna Država), sutradan grupe fašista upadaju
=== Novembar/Studeni ===
[[Datoteka:Burger TutankamonovaGrobnica.jpg|mini|220px|Ulaz u Tutankamonovu grobnicu ([[KV62]])]]
* [[1. 11.]] - Velika nacionalna skupština Turske [[Ukidanje osmanskog sultanata|ukinula sultanat]], poslednji sultan [[Mehmed VI.]] odlazi u progonstvo 17. novembra.
* [[4. 11.]] - Otkriven ulaz u [[Tutankhamon]]ovu grobnicu ([[Howard Carter]], Lord Carnarvon i dr. ušli unutra [[26. 11.]]).
* [[11. 11.]] - Razorni Vallenarski zemljotres u Čileu i cunami opažen širom Pacifika, nekoliko stotina mrtvih.
* [[14. 11.]] - Komercijalna ''British Broadcasting Company'' počinje emitovanje (od 1926. to je [[British Broadcasting Corporation]] sa kraljevskom poveljom).
* novembar - Vrhunac [[Gruzijska afera (1922)|
* novembar - [[Datoteka:Flag of Kingdom of Kurdistan (1922-1924).svg|25px]] [[Mahmud Barzanji]] proglasio [[Kraljevina Kurdistan|Kraljevinu Kurdistan]] u Iraku (Britanci ga porazili 1924.).
* [[15. 11.]] - [[Dalekoistočna Republika]] priključena [[Ruska Sovjetska Federalna Socijalistička Republika|Ruskoj SFSR]].
Linija 185 ⟶ 184:
* [[21. 11.]] - Prvi zvanični sastanak [[Lozanska konferencija|Lozanske konferencije]] o zameni sporazuma iz Sevra sa Turskom.
* [[24. 11.]] - Zemljotres kod [[Osijek]]a ([[Magnituda zemljotresa|M]] 5.3, Int. VII-VIII).
* 24. 11. - Književnik i protivnik Anglo-irskog ugovora [[Robert Erskine Childers]] streljan u Dablinu zbog posedovanja oružja.
* [[25. 11.]] - Frankovci izbačeni iz Hrvatskog bloka, Radić ih optužuje da su veleizdajnici koji su želeli priključiti Hrvatsku Mađarskoj.
* 25. 11. - Italijanski parlament dao Musolinijevoj vladi vanredna ovlašćenja za finansijsku i administrativnu reorganizaciju do kraja 1923.
Linija 208 ⟶ 207:
* Osnovane ekstremističke organizacije SRNAO i HANAO (Srpska odn. Hrvatska nacionalna omladina), obe su protivteza [[ORJUNA|ORJUNI]] (i jedna drugoj).
* U Zagrebu osnovana Tvornica olovnih proizvoda.
* [[Ruska glad (1921-22)]], naročito u
* Hiperinflacija u Nemačkoj, pri kraju godine 7.000 maraka za dolar.
* U Australiji izmišljen namaz ''[[vegemite]]''.
| |||