Pluton – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
proširenje |
|||
Red 120:
|zaglavlje36 =
|oznaka36 = Obim
|podaci36 = {{val|6.97|e=9|u=km3}}{{efn|name=Volume}}
|zaglavlje37 =
|oznaka37 = Površina
Red 448:
|direction=horizontal
|align=center
|width1=
|width2=320
|width3=210
Red 456:
|footer=''(lijevo)'': Plutonov sustav: Pluton, Haron, Stiks, Niks, [[Kerberos]] i [[Hidra (mjesec)|Hidra]], snimljeni teleskopom Hubble 2012. ''(sredina)'': Haron snimljen 2015. uz pomoć ''New Horizonsa''. ''(desno)'': Usporedba veličine i sjaja Plutonovih mjeseca (umjetnički prikaz).<ref name="hubblesite.org">{{cite web |title=HubbleSite – NewsCenter – Hubble Finds Two Chaotically Tumbling Pluto Moons (06/03/2015) – Introduction |website=hubblesite.org |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2015/24 }}</ref>
}}
== Porijeklo ==
[[File:Outersolarsystem objectpositions labels comp.png|thumb|260px|Poznati objekti Kuiperova pojasa, u usporedbi sa [[plinoviti div|divovskim planetima]]]]
Plutonovo porijeklo i identitet su dugo vremena zbunjivali astronome. Jedna rana hipoteza je bila da je Pluton zapravo odbjegli Neptunov mjesec, kojega ga je iz orbite izbacio [[Triton (mjesec)|Triton]]. Ova ideja je ipak odbačena nakon dinamičkog proučavanja tih dvaju objekta, tako da su orbite ukazale da je to izgleda nemoguće.<ref>{{cite web|title=Much ado about Pluto|url=http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/1999/ast17feb99_1/|year=1999}}</ref><ref>{{cite book|title=The Michigan Technic Volumes 78–79|page=101||publisher= University of Michigan|year=1959|url=https://books.google.co.uk/books?id=i_IjAAAAMAAJ&pg=PA101&dq=pluto+%22moon+of+neptune%22+OR+%22satellite+of+neptune%22&hl=en&sa=X&ei=xK2KVc2nDMT1-AHjmYHoCA&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=pluto%20%22moon%20of%20neptune%22%20OR%20%22satellite%20of%20neptune%22&f=false}}</ref>
Plutonovo pravo mjesto u Sunčevu sustavo je počelo biti otkrivano 1992., kada su astronomi počeli pronalaziti malene ledene objekte iza Neptunove orbite, koji su bili vrlo slični Plutonu, i po veličini i po putanji. Ovi trans-neptunski objekti su izvor mnogih kratkoročnih [[komet]]a. Astronomi sada vjeruju da je Pluton najveći član [[Kuiperov pojas|Kupierova pojasa]], stabilnog pojasa objekata koji se nalaze između 30 i 50 AJ od Sunca. Do 2011., svi objekti su identificirani, a jedino je preostalo istražiti ima li ih i u području udaljenjijem od 100 AJ od Sunca.<ref name="Sheppard2011" /> Poput i drugih objekata Kuiperova pojasa, i Pluton dijeli neke sličnosti s kometima; primjerice, [[sunčev vjetar]] postepeno puše Plutonovu površinu u svemir, poput kometa.<ref name="pluto.jhuapl cousin" /> Pretpostavlja se da bi Pluton razvio rep poput kometa da se stavi na istoj lokaciji kao i Zemlja.<ref name="Tyson1999" /> Ipak, ovu tvdrnja je osporavana argumentom da je Plutonova [[brzina oslobađanja]] previsoka da bi se ovo dogodilo.<ref>[http://www.philipmetzger.com/blog/nine-reasons-why-pluto-is-a-planet/ "Nine Reasons Why Pluto Is a Planet"] autor: Philip Metzger</ref>
Iako je najveći objekt Kuiperova pojasa,<ref name="Plutosize" /> Neptunov mjesec Triton, koji je malo veći od Plutona, je sličan i geološki i atmosferski, te se smatra da je zarobljeni objekt Kuiperova pojasa.<ref name="PlanetaryOrg Triton" /> Eris je manji od Plutona (iako je masivniji) ali se ne smatra strogo dijelom populacija Kuiperova pojasa. Smatra se da je dio [[rasejani disk|rasejanog diska]].
Velik dio objekata Kuiperova pojasa, poput Plutona, su u 2:3 orbitalnoj rezonanci sa Neptunom, te se stoga zovu "[[plutino]]", prema Plutonu.<ref name="Jewitt2004" />
Poput ostalih članova Kuiperova pojasa, smatra se da je Pluton [[planetezimal]]; sastojak izvornog [[Protoplanetarni disk|protoplanetarnog diska]] oko Sunca koji se nije uspio potpuno formirati u pravi planet. Većina astronoma se slaže da Pluton duguje svoje trenutnu poziciju [[planetarna migracija|iznenadnoj migraciji]] Neptuna rano u stvaranju Sunčeva sustava. Kako je Neptun migrirao prema van, približavao se objektima proto-Kuiperova pojasa, te jednog i zarobio (Triton), a druge stavio u rezonancu, dok je druge odbacio u kaotične orbite. Objekti u rasejanom disku, nestabilnoj regiji koja se poklapa sa Kuiperovim pojasom, su stavljeni u trenutni položaj zbog interakcije sa migracijskom rezonancom Neptuna.<ref name="Hahn2005" /> Alessandro Morbidelli je 2004. napravio kompjuterski moded za zvjezdarnicu Côte d'Azur u [[Nice|Nici]], a prema kojoj je migracija Neptuna možda potaknuta 1:2 rezonancom između Jupitera i Saturna, koja je pak stvorila gravitacijski val koji je odgurnuo Uran i Neptun i dalje orbite od Sunca. Ovo izbacivanje objekata iz proto-Kuiperova pojasa bi objašnjavalo i [[kasno veliko bombardiranje]] oko 600 milijuna godinanakon stvaranja Sunčeva sustava i [[Jupiterov trojan|Jupiterova trojana]].<ref name="Levison2007" /> Moguće je da je Pluton isprva imao kružno putanju od 33 AJ oko Sunca prije izbacivanja od Neptuna.<ref name="Malhotra1995" /> Ovaj model zahtijeva da je bilo 1.000 objekata veličine Plutona u izvornom pojasu planetezimala, a među njima i Triton i Eris.<ref name="Levison2007" />
== Promatranja i istraživanja ==
Plutonova udaljenost čini njegovo istraživanje otežanim. 14. 7. 2015., [[NASA|NASIN]] ''[[New Horizons]]'' je preletio Pluton, čime je dobio vrijedne podatke o istome.<ref name="NASA-20150115">{{cite web |last1=Brown |first1=Dwayne |last2=Buckley |first2=Michael |last3=Stothoff |first3=Maria |title=January 15, 2015 Release 15-011 – NASA's New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter |url=http://www.nasa.gov/press/2015/january/nasa-s-new-horizons-spacecraft-begins-first-stages-of-pluto-encounter |date=15.1. 2015 |work=[[NASA]]}}</ref>
=== Promatranja ===
[[File:Pluto animiert 200px.gif|thumb|150px|Prikaz rotacije Plutona prema prvotnim fotografijama teleskopa Hubble iz 2002–2003]]
Plutonova [[prividna magnituda]] je u prosjeku 15,1, te doseže 13,65 prilikom perihela.<ref name="Pluto Fact Sheet" /> Kako bi bio uočljiv, potreban je teleskop sa lećom od najmanje 30 cm.<ref name="SSC2002" /> Izgleda poput zvijezde i bez vidljivog pojasa čak i velikim teleskopima, jer mu je [[kutni promjer]] samo 0.11".
Najranije karte Plutona, napravljene kasnih 1980-ih, su bile karte sjaja stvorene bliskim promatranjima njavećeg mjeseca, Harona. Zapažanja su uzimala u obzir promjene ukupnog sjaja sustava Pluton–Haron tijekom pomrčine. Primjerice, pomračenje sjajne točke na Plutonu stvara veću promjenu ukupnog sjaja od pomračenja mračne točke. Kompjutersko procesuiranje mnogih takvih zapažanja se koriste radi stvaranja karte sjaja. <ref name="YoungBinzelCrane2000" /><ref name="BuieTholenHorne1992" />
Bolje karte su napravljene pojavom [[svemirski teleskop Hubble|teleskopa Hubble]], koje su ponudile [[ugaona rezolucija|rezoluciju]], i pokazale puno više detalja,<ref name="Buie_web_map" /> čime su riješene varijacije od nekoliko stotina kilometara, uključujući polarne regije i velike sjajne točke.<ref name="Buie_2010 surface-maps" /> Ove karte je stvorilo kompleksno proceiranje računala, koje su našle najbolja rješenja karte u tih nekoliko piksela slika Hubblea.<ref name="Buie_mapmaking" /> Ostale su najdetaljnije karte Plutona sve do pojave ''[[New Horizons]]'' jula 2015., kada su dostavljene kvalitetne fotografije Plutona izbliza.<ref name="Buie_mapmaking" />
== Bilješke ==
Linija 462 ⟶ 486:
{{efn| name = Surface area| Surface area derived from the radius ''r'': <math>4\pi r^2</math>'''.}}
{{efn| name = Volume|
{{efn| name = Surface gravity| Surface gravity derived from the mass ''M'', the [[gravitational constant]] ''G'' and the radius ''r'': <math>GM/r^2</math>.}}
| |||