Svemir – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
Nema sažetka izmjene |
||
Red 1:
{{rut}}
[[Datoteka:Universum.jpg|thumb|250px|[[Flammarionov drvorez]], Pariz 1888., u boji]]
'''Svemir''', '''kosmos''', '''vasiona''' ili '''univerzum''' je beskonačno prostranstvo koje nas okružuje. To je ustvari vremenski prostor u kome plovi mnoštvo nebeskih tijela i koji postoji neovisno od ljudskog znanja. Nebeska tijela dijelimo na:▼
[[Datoteka:Hubble Extreme Deep Field (full resolution).png|250px|mini|desno|Najdublja slika svemira u vidljivom delu spektra.]]
▲'''Svemir''', '''kosmos''', '''vasiona''' ili '''univerzum''' je beskonačno prostranstvo koje nas okružuje. To je ustvari vremenski prostor u kome plovi mnoštvo nebeskih tijela i koji postoji neovisno od ljudskog znanja. Nebeska tijela dijelimo na:
{{Columns-list|4|
* [[zvijezda|zvijezde]]
* [[planeta|planete]]
Linija 10 ⟶ 13:
* [[crna rupa|crne rupe]] i
* [[neutronska zvijezda|neutronske zvijezde]]
}}
Zvijezde su najrasprostranjenija nebeska tijela u Svemiru. To su užarena plinovita tijela slična [[Sunce|Suncu]] ([http://voyager.jpl.nasa.gov/multimedia/images/sun.jpg sl.1]). Golim okom možemo vidjeti oko 5000 zvijezda a teleskopom stotine milijardi. Udaljenosti među zvijezdama su ogromne i mjere se svjetlosnim godinama (SG). Svjetlosna godina je put dug oko 9,46 biliona kilometara što ga pređe svjetlost za godinu krećući se brzinom od 299 792 458 m/s.Sunce je [[Zemlja|Zemlji]] ([http://www.astro.washington.edu/weblinks/Earth/earth.gif sl.2]) najbliža zvijezda koja se nalazi na udaljenosti od 149 600 000 km ili 8,3 svjetlosne sekunde (sm). Osim Sunca, najbliža je [[Proksima Kentaura]] (Proxima Centauri ili Alpha Centauri C, [http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/proxima_cen.jpg sl.3]) koja je udaljena oko 4,3 SG. Zvijezde se međusobno razlikuju po veličini, boji i sjaju. Najsjajnija zvijezda u [[sazviježđe|sazviježđu]] Orion je [[Betelgez]] (Betelgeuze ili Alpha Orionis, [http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap990605.html sl.4]),a [[Antares]] (Alpha Scorpii, [http://hw.sakura.ne.jp/~yumi/space/star/k_image/st-ant.jpg sl.5]) u sazviježđu §korpion.
Linija 29 ⟶ 33:
Fundametalni aspekt Velikog praska može se danas vidjeti u opservaciji koja se zasniva na činjenici da što su [[galaktike]] dalje od nas to brže od nas odmiču. Također se može uočiti pri [[kosmičko mikrovalno pozadinsko zračenje|kosmičkom mikrovalnom pozadinskom zračenju]] koje je mnogo slabije zračenje od onog skorije nastalog nakon Velikog praska. Ovo pozadinsko zračenje je značajno uniformno u svim pravcima, koje su kosmolozi pokušavali objasniti početnim periodom brze [[inflacija|inflacije]] (širenja) uz Veliki prasak.
== Struktura vasione ==
Svemir se grubo rečeno sastoji od zvezdanih sistema (zbir miliona [[zvezda]]), praznog prostora, i međuzvezdane mase. [[Zvezdani sistem]]i su organizovani u [[zvezdana populacija|zvezdane populacije]], [[zvezdana asocijacija|zvezdane asocijacije]] i [[zvezdna jata|zvezdana jata i superjata]].
[[Datoteka:Messier51 sRGB.jpg|250px|mini|desno|Primer spiralne galaksije ([[Messier 51|Mesje 51]]).]]
[[Galaksija|Galaksije]] su osnovni elementi vasione. Za sve vasionske objekte tipično je da su rastojanja između njih znatno veća od dimenzija samih objekata. U slučaju [[galaksija]] to izgleda otprilike ovako: ako zamislimo da je prosečna galaksija veličine novčića od jednog [[Srpski dinar|dinara]] (stvarne dimenzije su im reda 1.018 -{km}-), srednje rastojanje između galaksija iznosi oko jedan [[metar]]. Međugalaktički prostor ispunjen je praktično samo zračenjima čiji su izvor uglavnom zvezde u galaksijama, kao i određenom količinom veoma razređenog međugalaktičkog gasa. Galaksije nisu ravnomerno raspoređene u prostoru. One se grupišu u jata galaksija - sisteme koji mogu da sadrže od nekoliko desetina do nekoliko hiljada članova. Tek su ovakva jata galaksija statistički ravnomerno raspoređena u prostoru. Osnovne osobine vasione jesu njena homogenost i izotropnost. Ako posmatramo razne oblasti vasione uvek iste velike zapremine, u svakoj od njih ćemo, u proseku naći isti broj galaksija. U tome se sastoji homogenost vasione. Ako pak iz bilo koje tačke u vasioni vršimo posmatranje u različitim pravcima u svakom pravcu ćemo, u proseku, sresti isti broj galaksija, u tome se sastoji izortopnost vasione. Drugim rečima u vasioni ne postoji ni jedno mesto i ni jedan pravac koji bi se po ma čemu razlikovao od ostalih: svako se mesto ravnomerno može smatrati centrom vasione ili što je isto centar vasione ne postoji.
Našem posmatranju dostupan je samo određeni deo vasione, taj deo vasione nazivamo meta galaksija. Vasiona za nas, dakle nije beskonačna. Za posmatrače na zemlji postoji definisan svojevrsni horizont vasione koji je od nas podjednako udaljen u svim pravcima. Možemo se donekle slobodno izraziti i reći da je vasiona sastavljena od beskonačno mnogo metagalaksija koje se preklapaju i u proseku ne razlikuju jedna od druge.
Po danas usvojenoj interpretaciji postojanje ove granice vasione posledica je njenog širenja, proučavanjem spektra svetlosti sa udaljenih galaksija pokazalo je da su u njima spektralne linije pomerene, ka većim talasnim dužinama i to tim više što je galaksija udaljenija od nas. Ova pojava je nazvana [[crveni pomak]], a najdoslednije se može objasniti [[Doplerov efekat|Doplerovim efektom]]. Na osnovu ovoga formulisan je [[Hablov zakon]], koji kaže da je brzina kojom se data galaksija udaljava od nas srazmerna njenoj trenutnoj udaljenosti. Dva puta dalja galaksija udaljava se dva puta brže itd. Galaksija koja se nalazi na horizontu naše metagalaksije toliko je daleko da se udaljava praktično brzinom svetlosti, pa je njena svetlost toliko pomaknuta ka velikim talasnim dužinama odnosno malim učestalostima da se više ne može osmatrati. To je poreklo horizonta vasione.
Vasiona koja se širi je u određenom trenutku svoje prošlosti to širenje morala i da počne i to iz stanja u kojem je gustina materije bila izuzetno velika. U početnom trenutku ove faze širenja morao je da se odigra neki proces koji je materiji saopštio početne nivoe koje i danas opažamo. Taj proces nazivamo [[Veliki prasak]]. Jednačine kretanja govore da se velika eksplozija odigrala pre oko 13 × 10<sup>9</sup> (13.000.000.000 godina).
Još jedna važna osobina vasione jeste i njen elementarni sastav. Ogroman eksperimentalni materijal svedoči da masu vasione čini oko 70% [[vodonik]]a, oko 29% [[helijum]]a i samo oko 1% svih ostalih težih elemenata zajedno. Napomenimo još da konačnost brzine svetlosti i svih uzajamnih delovanja ima i sledeću neizbežnu posledicu. Gledajući udaljene oblasti vasione mi gledamo u njenu prošlost.
== Veličina Svemira i opservabilni Svemir ==
Postoji nesporazum u pogledu činjenice da li je Svemir konačan ili beskonačan prema prostornoj veličini ili zapremini. Ipak opservabilni Svemir kojeg sačinjavaju sve lokacije koje imaju uticaja na nas otkako je Velikom prasku pridružena [[brzina svjetlosti]] je pouzdano konačan. Rub [[kosmički svjetlosni horizont|kosmičkog svjetlosnog horizonta]] je udaljenost od 13,7 milijardi [[svjetlosna godina|svjetlosnih godina]].
Mi živimo u centru Svemira kojeg opserviramo, prema prividnoj protivrječnosti [[Kopernikov zakon|Kopernikovog zakona]] koji kaže da je Svemir manje ili više uniforman i da nema primjetnog centra. Ovo je jednostavno iz razloga što se svjetlost ne kreće beskonačno brzo i što opserviramo samo prošlost. Što gledamo dalje i dalje, vidimo stvari iz sve bližih vremenskih epoha dok se ne približimo graničnom nultom vremenu modela Velikog praska. A pošto se svjetlost kreće istom brzinom
Linija 50 ⟶ 68:
Postoji nekoliko špekulacija o tome da višestruki svemiri egzistiraju na visokom nivou [[multiverzum]]a (poznatog i kao megaverzum) i da je naš Svemir samo jedan od njih. (Ima galaktika iza našeg opservabilnog Svemira, ali to ne znači da bi mogle biti dio nekog drugog svemira. Ako je navedeni navod tačan, možda se naš Svemir širi do u beskonačnost.). Na primjer, materija koja pada u crnu rupu u našem Svemiru bi mogla da se pojavi kao "Veliki prasak" u drugom svemiru. Ipak, sve ovakve ideje
==
* [[Antiuniverzum]]
* [[Paralelni svemir]]
== Reference ==
{{reflist}}
== Literatura ==
{{refbegin|2}}
*{{cite journal|last = Bartel | first=Leendert van der Waerden |authorlink = |date = 1987|title = The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy|doi = 10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x|bibcode = 1987NYASA.500..525V|journal = Annals of the New York Academy of Sciences|volume = 500|issue = 1| pages = 525–545 | ref=harv}}
* {{cite book|date = 1975|title= The Classical Theory of Fields (Course of Theoretical Physics)|volume= 2|edition = revised 4th English|publisher=Pergamon Press|location=New York|isbn=978-0-08-018176-9|pages=358–397|name-list-format = vanc|author1=Landau|author2=Lev|author3 = Lifshitz|author4 = E.M.|authorlink1 = |authorlink3 = }}
*{{cite book|last1=Liddell | first1=H. G.|last2=Scott | first2=R.|last-author-amp=yes |title=A Greek-English Lexicon|publisher=Oxford University Press|isbn= 0-19-864214-8 | date=1968 | ref=harv}}
* {{cite book|title = [[Gravitacija|Gravitation]]|location = San Francisco|publisher = W. H. Freeman|date = 1973|isbn = 978-0-7167-0344-0|pages = 703–816|name-list-format = vanc|author1=Misner|author2=C.W.|author3 = Thorne|author4 = Kip|author5 = Wheeler|author6 = J.A.|authorlink1 = |authorlink3 = |authorlink5 = }}
* {{cite book|author = Rindler, W.|date = 1977|title = Essential Relativity: Special, General, and Cosmological|publisher = Springer Verlag|location = New York|isbn = 0-387-10090-3|pages = 193–244|authorlink = }}
* {{cite book|author = Weinberg, S.|date = 1993|title = The First Three Minutes: A Modern View of the Origin of the Universe|edition = 2nd updated|publisher = Basic Books|location = New York|isbn = 978-0-465-02437-7|oclc = 28746057|authorlink = }} For lay readers.
* {{cite book|first1=Harry|last1=Nussbaumer|first2=Lydia|last2=Bieri|first3=Allan|last3=Sandage|date = 2009|title= Discovering the Expanding Universe|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-51484-2|url=http://books.google.com/books?id=RaNOJkQ4l14C}}
* David Deutsch: ''Die Physik der Welterkenntnis. Auf dem Wege zum universellen Verstehen.'' Birkhäuser, Berlin 1996. ISBN 3-7643-5385-6
* J. Richard Gott III u. a.: ''[http://arxiv.org/abs/astro-ph/0310571 A Map of the Universe.]'' In: ''Astrophysical Journal.'' Chicago 624.2005, 463. {{ISSN|0004-637X}}
* [[Stephen Hawking]]: ''Eine kurze Geschichte der Zeit.'' rororo. Rowohlt, Reinbek 1991. ISBN 3-499-60555-4
* Stephen Hawking: ''Das Universum in der Nussschale.'' Dtv, München 2003. ISBN 3-423-33090-2
* Lucy und Stephen Hawking: ''Der geheime Schlüssel zum Universum.'' Kinderbuch. cbj, München 2007. ISBN 3-570-13284-6
* Lisa Randall: ''Verborgene Universen – Eine Reise in den extradimensionalen Raum.'' S. Fischer, Frankfurt 2006 (3. Aufl.). ISBN 3-10-062805-5
* Steven Weinberg: ''Die ersten drei Minuten.'' Piper, München 1977. ISBN 3-492-22478-4
* Steven Weinberg: ''Der Traum von der Einheit des Universums.'' Bertelsmann München 1993. ISBN 3-570-02128-9
* Charles H. Lineweaver, Tamara M. Davis: ''Der Urknall – Mythos und Wahrheit.'' In: ''Spektrum der Wissenschaft.'' Heidelberg 2005, 5 (Mai), S. 38–47. {{ISSN|0170-2971}}
* Brian Greene: ''Der Stoff, aus dem der Kosmos ist.'' Alfred A. Knopf, New York 2004. ISBN 3-88680-738-X
* Harry Nussbaumer: ''Das Weltbild der Astronomie.'' vdf Hochschulverlag, Zürich 2007 (2. Aufl.). ISBN 3-7281-3106-7
* Rüdiger Vaas: ''Tunnel durch Raum und Zeit.'' Franckh-Kosmos, Stuttgart 2006 (2. Aufl.). ISBN 3-440-09360-3
* Brian May, Patrick Moore, Chris Lintott: ''Bang! A Complete History of the Universe''. Carlton Books, London 2006. ISBN 1-84442-552-5
* Alexander Vilenkin: ''Kosmische Doppelgänger, Wie es zum Urknall kam – Wie unzählige Universen entstehen.'' Springer, Heidelberg 2007. ISBN 3-540-73917-3
* ''UNIVERSUM FÜR ALLE''. Joachim Wambsganß Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2013 ISBN 978-3-8274-3053-3
{{refend}}
== Vanjske veze ==
Linija 62 ⟶ 111:
* [http://www.vopus.org/sr/gnoza/kabala/ainsoph-aur-kosmosi.html Sedam Kosmosa]
* [http://htwins.net/scale2/ The estimated size of the universe]
* [http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html Cosmology FAQ]
* [http://cosmology.lbl.gov/talks/Ho_07.pdf The Dark Side and the Bright Side of the Universe] Princeton University, Shirley Ho
* [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1142346 Multiple Big Bangs]
* [http://www.discovery.com/tv-shows/other-shows/videos/other-shows-stephen-hawking-videos/ Discovery Channel, Stephen Hawking's Universe]
* [http://irfu.cea.fr/cosmography Cosmography of the Local Universe] at irfu.cea.fr (17:35) ([http://arxiv.org/abs/1306.0091 arXiv])
* [http://www.amnh.org/our-research/hayden-planetarium/digital-universe The Known Universe] by the American Museum of Natural History
* [http://www.youtube.com/embed/0fKBhvDjuy0 Understand The Size Of The Universe] – by Powers of Ten
* [http://www.youtube.com/watch?v=08LBltePDZw A Flight Through the Universe – BerkeleyLab]
* [http://www.amnh.org/our-research/hayden-planetarium/digital-universe 3D Universe Hayden Planetarium]
* [http://stars.chromeexperiments.com/ Browser visualization of nearby stars (Chrome browser)]
[[Kategorija:Svemir| ]]
| |||