Ćelijska membrana – razlika između verzija

'''Ćelijska membrana''' (plazma membrana) je u [[eukariote|eukariotskoj ćeliji]] prisutna na površini ćelije i u njenoj unutrašnjosti gde ograničava pojedine [[organela|organele]]. Ove membrane obezbeđuje uslove za odvijanje svih životnih procesa i održava razlike između unutarćelijske i vanćelijske sredine. Istovremeno plazma membrana uspostavlja kontakte sa drugim ćelijama i vanćelijskom sredinom i razmenjuje materije sa njima.

 

==Struktura membrane==

[[image:CellMembraneDrawing.jpg|thumb|400px|Crtež ćelijske membrane: lipidni dvosloj u koji su uronjeni proteini ]]

 

Ćelijska membrana je izgrađena od [[lipid]]a i [[protein]]a, kojima su pridruženi [[polisaharidi]]. Lipidi i proteini su osnovne gradivne materije membrane i u proseku je količina lipida jednaka količini proteina. Prisustvo polisaharida u membrani otkriveno je kasnije u odnosu na lipide i proteine.

==Razmena materija sa okolinom==

Ćelijska membrana je '''selektivno propustljiva''' što ćeliji omogućava da kontroliše razmenu materija čime štiti stalnost sastava unutrašnje sredine.

 

Postoje dva osnovna načina kojima ćelija obavlja razmenu materija sa okolnom sredinom:

 

 

===Transport materija kroz membranu===

 

Transport materija kroz membranu može biti:

Pri pasivnom transportu materije se kreću kroz membranu zahvaljujući razlici u koncentraciji sa jedne i druge strane membrane, odnosno iz sredine sa većom u sredinu sa manjom koncentracijom (niz [[hemijski gradijent]]), pri čemu se energija ne troši. Oblici pasivnog transporta su:

 

 

* '''Difuzija''' je transport materija kroz membranu iz sredine sa većom u sredinu sa manjom koncentracijom sve dok se koncentracije ne izjednače. Materije rastvorljive u lipidima i malog molekula prolaze brzo kroz membranu slobodnom (prostom) difuzijom (tako se prenose gasovi O2 i CO2 u plućima i tkivima). Materije koje nisu rastvorljive u lipidima prolaze procesom olakšane difuzije.

 

*'''Osmoza''' je difuzija vode kroz membranu. Molekuli vode se kreću iz sredine sa manjom koncentracijom (tu je više vode) u sredinu sa većom koncentracijom rastvorenih materija (tu je vode manje). Pritisak koji je potreban da bi se sprečila osmoza je '''osmotski pritisak'''. Osmotski pritisak je veći što je koncentracija rastvora veća i obrnuto. Ako se ćelije nalaze u rastvoru, voda će težiti da prođe kroz ćelijsku membranu u cilju da se izjednače količine vode sa obe strane membrane. Tako, ako ćeliju stavimo u [[hipotoničan rastvor]] (rastvor koji je manje koncentracije u odnos na samu ćeliju) doći će do ulaženja vode u ćeliju, do njenog bubrenja i prskanja. U [[hipertoničan rastvor|hipertoničnom rastvoru]] (koncentrovaniji od rastvora u samoj ćeliji), voda će izlaziti iz ćelije i ona će se smežurati. Zbog toga je veoma važno da se održava stalan osmotski pritisak, odnosno količina vode u organizmu što se naziva [[osmoregulacija]]. Kod sisara se osmoregulacija vrši preko [[bubreg]]a – višak vode iz krvi prelazi u mokraću.

 

====Aktivan transport====

 

[[Natrijum-kalijum pumpa]] ima glavnu ulogu u stvaranju membranskog potencijala životinjskih ćelija. [[Membranski potencijal]] ili potencijal mirovanja je električni napon koji postoji između unutrašnje (negativno naelektrisana) i spoljašnje stane (pozitivno naelektrisana) membrane nervne i mišićne ćelije u stanju mirovanja, odnosno pre njihovog nadraživanja. Kada se ove ćelije nadraže, onda potencijal mirovanja postaje akcioni potencijal – nervi impuls, pri kome se obrće polarizovanost membrane tako da unutrašnja strana postaje pozitivno, a spoljašnja negativno naelektrisana.)

 

===Endocitoza i egzocitoza===

 

[[Makromolekul]]i kao što su proteini, polisaharidi, [[polinukleotid]]i ili čak čitave ćelije (npr. [[bakterije]]) ne mogu prolaziti kroz membranu ni jednim od navedenih tipova transporta. Unošenje i izlučivanje velikuh molekula obavlja se aktivnim učešćem membrane pri čemu ona obrazuje vezikule, a procesi se nazivaju:

Dok skoro sve vrste ćelija neprekidno unose tečnosti i rastvorene molekule pinocitozom, fagocitozu mogu da vrše samo posebne ćelije – [[fagocite]] (npr. [[leukocit]]i vrše fagocitozu bakterija).

 

Procesom egzocitoze u vanćelijsku sredinu dospevaju materije koje ćelija treba da odstrani (suprotno endocitozi). Takvi su hormoni i [[enzim]]i čija se funkcija ispoljava izvan ćelije koja ih je sintetisala, kao što npr. ćelije [[pankreas]]a izlučuju [[insulin]]. Oko materije, koja treba da se izbaci iz ćelije, se obrazuje vezikula. Vezikula se kreće ka površini ćelije, njena membrana se ujedinjuje sa ćelijskom membranom, a sadržaj vezikule biva izbačen.

 

 

* Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001

* Diklić, Vukosava, Kosanović, Marija, Dukić, Smiljka, Nikoliš, Jovanka: Biologija sa humanom genetikom, Grafopan, Beograd, 2001

* Petrović, N, Đorđe: Osnovi enzimologije, ZUNS, Beograd, 1998

{{Ćelija}}