Irski rat za nezavisnost – razlika između verzija

'''Irski rat za nezavisnost''' ({{lang-en|Irish War of Independence}}; {{lang-ga|Cogadh na Saoirse}}), također poznat i kao '''Anglo-irski rat''' ({{lang-en|Anglo-Irish War}}) je bio oružani sukob koji se od 1919. do 1921. vodio u [[Irska (otok)|Irskoj]] između [[irski nacionalizam|irskih nacionalista]] okupljenih u [[Irska republikanska armija|Irsku republikansku armiju]] (IRA) na jednoj, i [[UK|britanskih]] vojnih, policijskih i paravojnih formacija te [[Irski unionizam|unionističkih]] milicija na drugoj strani. Uzroci sukoba su bili u višedecenijskom nezadovoljstvu većine [[Irci|irskog]] ([[Katoličanstvo|katoličkog]]) stanovništva britanskom vladavinom, odnosno [[Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske|političkom unijom]] sa pretežno [[protestantizam|protestantskom]] [[Velika Britanija|Velikom Britanijom]], kao i neuspjeh pokušaja britanske vlade da spor otkloni projektom [[Home Rule (Irska)|irske autonomije]]; tome je u velikoj mjeri pridonijelo izbijanje [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]] čije su političke i ekonomske posljedice, ali i krvavo gušenje [[Uskršnji ustanak|Uskršnjeg ustanka]] 1916. godine dodatno radikalizirale brojne Irce te ih okrenuli prema dotada marginalnoj stranci [[Sinn Fein]]. Njeni predstavnici su na [[Parlamentarni izbori u UK|britanskim parlamentarnim izborima 1918. godine]] osvojili 70 % svih mjesta u Irskoj, te se potom okupili u [[Dublin]]u i 21. januara 1919. donijeli [[Deklaracija o nezavisnosti Irske|deklaraciju o nezavisnosti irske]], a što je datum koji se tradicionalno uzima kao početak sukoba. Njegov tok je karakteriziralo odsutstvo konvencionalnih okršaja, s obzirom na to da je IRA koristila [[gerila|gerilsku]] strategiju usmjerenu na policiju i vojne jedinice u izoliranim oblastima; britanske vlasti su na to nastojale odgovoriti korištenjem paravojnih formacija od kojih su na zao glas došli dobrovoljci iz Britanije poznati kao ''[[Black and Tans]]''. Sukob, koji je eskalirao od decembra 1920. godine je osim vojnih akcija uključivao i brojne [[fizička likvidacija|likvidacije]] civila na obje strane, a u pretežno protestantskom [[Ulster]]u su njene glavne žrtve bili manjinski katolici. U Britaniji, koja se još ekonomski i psihološki oporavljala od prvog svjetskog rata rata, sukob u Irskoj je s vremenom postao izuzetno nepopularan; njena vlada je stoga pristala na [[primirje]] proglašeno 11. jula 1921. godine. Slijedili su pregovori tokom kojih je postignut [[kompromis]]ni [[Anglo-irski sporazum]] u decembru 1921. kojim je Irska podijeljena na južni dio - [[Irska Slobodna Država|Irsku Slobodnu Državu]] kao ''[[de facto]]'' [[nezavisnost|nezavisni]] britanski dominion - i [[Sjeverna Irska|Sjevernu Irsku]] koja je ostala pod neposrednom britanskom vlašću. Iako današnji teoretičari znaju ishod rata nazivati prvim uspješnim primjerom strategije [[asimetrično ratovanje|asimetričnog ratovanja]], veliki dio stanovnika nove države njime nije bio zadovoljan, što je dovelo do kratkog ali krvavog [[irski građanski rat|građanskog rata]], a pola vijeka kasnije u Ulsteru i do [[Sjevernoirski sukob|dugotrajnog sukoba katolika i protestanata]].