Uskršnji ustanak – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m Bot: Migrating 36 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q193689 (translate me) |
m Bot: popravljanje preusmjeravanja |
||
Red 3:
{{Historija Irske}}
'''Uskršnji ustanak''' ([[engleski jezik|engleski]]: ''Easter Rising'', [[Irski jezik|irski]]: ''Éirí Amach na Cásca'') odigrao se [[1916]]. u [[
Red 9:
[[Datoteka:Patrick Pearse.jpg|thumb|Patrick Pearse]]
Borba (više politička nego oružana) Irskih republikanaca za [[Irska autonomija|autonomiju]] trajala je već neko vreme; isto toliko dugo, [[
Liberalna britanska vlada je, [[Treći akt o parlamentarnoj autonomiji (Irska)|Trećim aktom o parlamentarnoj autonomiji]] 1914. dodelila parlamentarnu autonomiju za dvadeset šest okruga (Današnja [[Irska|Republika Irska]]), a preostalih [[Šest okruga]] (današnja [[Sjeverna Irska|Severna Irska]]) ’privremeno’ je ostalo pod vlašću Londona. Međutim, u to doba je izbio i [[Prvi svjetski rat|Prvi svetski rat]] te je sprovođenje Trećeg akta u delo odloženo.
== Planiranje ustanka; vođe ustanka ==
Glavno u planiranju ustanka bilo je [[Irsko republikansko bratstvo]] (IRB). Njihova osnovna ideja bila je da se iskoristi prilika dok su oči Britanije okrenute ka Evropi i ratu. Vođe i glavni planeri ustanka bili su [[Pádraig Pearse]], [[Joseph Plunkett]], [[Tom Clarke]], [[Eamonn Ceannt]] i [[Sean MacDermot]] – svi članovi IRB-a i na komandnim pozicijama u Irskim dobrovoljcima. Kasnije im se priključio i [[James Connolly]], koji je bio na čelu [[Irska građanska armija|Irske građanske armije]] - prilično malobrojne sindikatske organizacije, koja je i sama planirala ustanak u to vreme.
Ustanak je podržavala i Američko-irska organizacija [[Clan na Gael]], koji su im bili jedina veza sa Nemcima, od kojih su se nadali pomoći. Međutim nemački brod sa oružjem za Irce uhvaćen je od strane Britanije [[21. 4.|21.4.]], te su se pobunjenici morali snalaziti sa onim što su imali.
== Strategija i početak ustanka ==
Red 42:
Britanske trupe bile su pod komandom generala Loua (Lowe), koji je pod sobom imao 1200 vojnika. Prvi korak bio je da se osigura prilaz Dablinskom zamku, a zatim su izolovali Glavnu poštu, gde je bilo glavno sedište pobunjenika. Na severozapadu grada postavili su artiljeriju, odakle su pokrivali dobar deo grada.
Uskoro je iz Britanije prispelo pojačanje – 16000 vojnika i 1000 policajaca. Pobunjeničke baze zauzimane su jedna po jedna, a najžešća bitka odigrala se kod [[Grand Canal (Dablin)|Glavnog kanala]], gde je samo 12 dobrovoljaca dugo držalo prelaz i pobilo oko 240 vojnika. Na drugim pozicijama bitke su takođe besnele - danima. Ljudstvo u Glavnoj pošti se zabarikadiralo unutra. Britanske trupe granatirale su ih izdaleka, a oni nisu imali odgovarajuće oružje da uzvrate vatru, te su na kraju bili prinuđeni da napuste položaje. Pobunjenici su se povukli i zauzeli nove položaje u [[Moore Street]]u, odakle je [[29. 4.|29.4.]] Pearse izdao naređenje o opštoj predaji.
== Reakcija javnosti, hapšenja i pogubljenja ==
Irska javnost u početku je osudila ustanak. Veliki broj Iraca u to doba se borio u prvom svetskom ratu, i dobar deo naroda je ustanike posmatrao kao obične izazivače nereda koji nisu imali hrabrosti da odu u rat. Neke od irskih novina zahtevale su pogubljenje ustaničkih vođa.
Posle ustanka je uhapšeno 3430 ljudi, od kojih je 1480 i zatvoreno. Neki od njih su bili politički aktivisti i nisu imali veze sa ustankom. Petnaestorica ustaničkih vođa je pogubljeno u zatvoru [[Kilmainham]] (Kilmejnam) 3-12.5. – među njima i teško ranjeni Connelly, koji nije mogao da stoji pred streljačkim vodom, te su ga vezali za stolicu da ne bi pao. [[Éamon de Valera]] nije pogubljen jer je rođen u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], te je bio američki državljanin, a [[Constance Markievicz]] nije pogubljena jer je bila žensko.
Posle hapšenja i pogubljenja mišljenje javnosti se preokrenulo – svi su bili užasnuti, a ustaničke vođe počeli su posmatrati kao mučenike. Organizovane su memorijalne povorke, njihove fotografije masovno su se prodavale, a skupljani su i dobrovoljni prilozi za njihove porodice. Promena stava javnosti i naroda otvorila je i ugazila put [[Sin Féinn]]u i daljim republikanskim aktivnostima, koje će na kraju dovesti do nezavisnosti Republike Irske.
| |||