Tramvaj – razlika između verzija

Tramvaje pokreću [[elektromotor]] koji može biti istosmjerni serijski ili [[Polifazni sistemi|trofazni]] asinkroni. Napajanje [[elektromotor]]a vrši se preko električne mreže provedene duž tramvajske linije, koja je uobičajeno razapeta iznad kola, preko krovnog prijemnika struje (pantograf), a strujni krug se zatvara preko tračnica koje služe kao povratni vod. Krovni pantograf je stalno napajan [[Jednosmerna struja|jednosmjernom strujom]] napona 600 [[Volt|V]] (do 750). Postojali su i drugi načini elektrifikacije, naročito po [[Velikaujedinjeno BritanijaKraljevstvo|britanskim]] gradovima - sistemom ''treće šine'', sa mjerama zaštite. <ref name=brit/> Postoji puno vrsti tramvaja, obzirom na broj vagona i broj osovina koje imaju (od dvije do osam).

[[Datoteka:First Horsecar in Manchester, NH.jpg|thumb|right|300px|<center>Stari [[manchester]]ski [[domaći konj|konjski]]ski tramvaj iz [[1877]].]]

Prvi tramvaj sa [[Konjdomaći konj|konjskom]] vučom počeo je sa radom [[1807]]. u [[Wales|velškom]] gradu [[Swansea]] na liniji Swansea - Mumbles dugoj 8.85 km. <ref name=swan> {{cite web

[[SADSjedinjene Američke Države|Američka]] kompanija ''G.F. Train'' otvorila je [[1860]]. 3 tramvajske linije u [[London]]u i jednu u [[Birkenhead]]u. Nakon tog tramvaji su počeli voziti po [[Salford]]u [[1862]]. i [[Liverpool]]u [[1865]].

[[Thomas Davenport (izumitelj)|Thomas Davenport]] [[kovač]] iz [[Vermont]]a, uspio je [[1834]]. konstruirati mali [[elektromotor]] na [[Jednosmerna struja|jednosmjernu struju]] pokretan [[Baterija|akomulatorom]], ali on je mogao pokretati samo mala vozila na kraće distance, pa je ispao neprimjenjiv za tramvaje. Tek je pronalazak [[Динамоdinamo|dinama]] krajem [[19. vijek]]a omogućio novi pogon tramvaja [[Električna struja|električnu struju]] koja se najčešće dovodila do tramvajskih vozila putem sistema nadzemnih elektrificiranih žica duž tramvajskih linija. <ref name=brit/>

Od [[1873]]. počeo je raditi '''kabelski tramvaj''' (izum [[Andrew Hallidie|Andrew Hallidiea]]) u [[San Francisco|San Franciscu]] po ulicama Sacramento i Clay. Tramvajska kola vukao je kabel (provučen između tračnica), pokretan parnim strojem iz strojarnice, taj patent se pokazao odličnim za strme ulice, pa se i nadalje širio po San Franciscu i [[Seattle]]u. Ti tramvaji kretali su se efikasnije nego prvi električni tramvaji, ali nisu mogli mjenjati brzinu, a zaustavljali su se tako da se otkvače od kabla. Počevši od [[1900]]. većina kabelskih tramvaja zamijenjena je električnim tramvajima, ali je kabeska linija u [[Seattle]]u opstala do [[1930e1930-e|1930-ih]], a dio linija [[San Francisco|San Francisca]] nastavio raditi do kraja [[20. vijek]]a. <ref name=brit/>

Negdje početkom [[1890]]. i u prve dvije dekade [[20. vijek]]a, stari tramvaji na konjsku vuču, počeli su se zamjenjivati - električnim tramvajima, po [[Evropa|evropskim]] i [[SADsjedinjene Američke Države|američkim]] [[grad]]ovima, istovremeno su se kao moda počeli uvoditi po većim gradovima - [[Azija|Azije]], [[Afrika|Afrike]] i [[Južna Amerika|Južne Amerike]]. U [[SADSjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]], električni tramvaji zamijenjenili su konjske tramvaje u periodu [[1902]]. - [[1917]]. Pogonski motori, a i sama kola su se stalno usavršavali, pa su malena drvena kola na četiri kotača, zamjenjenjena robusnim željeznim kolima na osam kotača, koja su imala puno veću nosivost. Imati tramvaj kao oblik javnog transporta, postao je bitan faktor u razvoju grada, pa su se tramvajske linije širile iz centra gradova sve do predgrađa. Razvoj tramvajskog prometa po [[Evropa|Evropi]] bio je jednako brz i nastavio se širiti u dužem razdoblju. Brojni evropski gradovi izgradili su visoko efikasne sisteme javnog gradskog transporta, sa tramvajima kao glavnim sredstvom. <ref name=brit/>

Negdje oko [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]], poduzeća koja su se bavila tramvajskim transportom, počela su se suočavati sa financijskim teškoćama, jer su im porasli troškovi poslovanja, dok su im s druge strane vozarine ostale limitirane [[Koncesija|koncesionarskim]] ugovorima koje su sklapali sa gradovima. Kad su nakraju općinske skupštine popustile i dopustile povećanje vozarina, počeli su se širiti osobni [[automobil]]i, s druge strane mnogi gradovi prešli su na [[autobus]]e kao oblik javnog transporta. Iako su direktni troškovi autobusa po kilometru, bili veći od tramvajskih, veliki troškovi održanja i izgradnje pruga u konačnici su ukazivali da su tramvaji neekonomični. Po [[SADSjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]] tramvaje su počeli istiskivati osobni automobili i autobusi od [[1930e1930-e|1930-ih]], a taj trend se ubrzao tokom [[1940e|40-ih]] i [[1950e1950-e|50-ih]].

U [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velikoj Britaniji]] trend zamjene tramvaja autobusima otpočeo je [[1930e1930-e|1930-ih]] poboljšanim dvokatnim [[autobus]]ima, tako da već početkom [[1950e1950-e|1950-ih]] nije bilo tramvaja u [[London]]u. <ref name=brit/>Posljednji veliki [[Velikaujedinjeno BritanijaKraljevstvo|britanski]] tramvajski sistem bio je [[Glasgow|glasgowski]], po kom su vozili relativno moderni dvokatni tramvaji. [[Pariz]] je ukinuo posljednje tramvajske linije [[1930e1930-e|1930-ih]], a taj trend se raširio i po brojnim drugim gradovima [[Francuska|Francuske]] i [[Italija|Italije]] koji su prešli na autobuse. <ref name=brit/>

Ipak još i danas postoje brojni gradovi koji koriste tramvaje kao osnovni oblik javnog gradskog transporta, naročito po [[NjemačkaNemačka|Njemačkoj]] i [[Srednja Evropa|Srednjoj Evropi]], u tim sredinama su tramvajska poduzeća - uglavnom vlasništvo gradova, koji ne dopuštaju konkurenciju - autobusa.

Počevši od kraja [[20. vijek]]a, počeo je trend obnove interesa za tramvaje kao sistema javnog gradskog prijevoza - osobito u zagušenim gradskim centrima. Od [[1980]]. neki gradovi po [[SADSjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]] počeli su graditi sisteme [[Laka gradska željeznica|Lake gradske željeznice]] (Light Rail Transit) koristeći postojeće tramvajske pruge uz kombinaciju sa željezničkim prugama, kao ekonomičniji način javnog transporta od izgradnje skupih [[metro]]a ili levitirajućih visećih vlakova. Takve sisteme izgradili su [[San Diego]], [[Sacramento (Kalifornija)|Sacramento]], [[San Jose (Kalifornija)|San Jose]], [[Portland, Oregon|Portland]], i [[Buffalo]]. Početkom [[21. vijek]]a, povećanje prometnih gužvi i potreba da ožive svoje centre navela je gradove [[Houston]], [[Tampa, Florida|Tampu]] i [[Washington D.C.|Washington, DC]] da ponovno uvedu tramvaje.

Od kraja [[20. vijek]]a počela se širiti moda '''niskopodnih tramvaja''', koji su komforniji za putnike, jer se nemoraju penjati po stepenicama. Po [[Francuska|francuskim]] gradovima ([[Nancy]], [[Caen]]) i [[Italija|talijanskim]] ([[Padova]], [[Mestre]]) sve do [[narodna Republika Kina|kineskog]] [[Tianjin]]a uvode se '''tramvaji na gumama''' (''Rubber-tyred trams''), sa jednom tračnicom, koja im služi za zatvaranje strujnog kruga i kao vodilica.

Ipak u razvoj tramvajskog prometa najviše ulažu i najdalje su u razvoju otišli [[Njemačkanemačka|njemački]] gradovi, koji linije svojih '''strassenbahna''' povezuju sa [[metro]] i [[željeznica|željezničkim]] linijama, i potpuno odvajaju tramvajski promet od ostalih vozila, tako da su im se tramvaji ne susreću sa drugim vozilima, pa su puno brži i efikasniji - gotovo jednako brzi kao [[metro]]i.

* [[KonjDomaći konj|Konjski]]ski tramvaj

* [[Parniparna strojmašina|parni]] tramvaj

* [[plingas|plinski]]ski i [[Diesel motor|dieselski]] (odbačeni zbog: buke)

* [[KabelKabl|Kabelski]]ski tramvaji ([[Engleski jezik|engleski]]: cable-car)