Historija Srpske pravoslavne crkve – razlika između verzija

'''Historija Srpske pravoslavne crkve''' datira od [[1219]]. godine kada je [[Srpska pravoslavna crkva|srpska crkva]] (odnosno [[žičko-pećka arhiepiskopija|žička arhiepiskopija]]) postala [[autokefalnostautokefalna crkva|autokefalna]]. Dotada je pravoslavna crkva u [[Srbija|Srbiji]] deo [[Vaseljenska patrijaršija|Vaseljenske patrijaršije]] u [[CarigradIstanbul|Carigradu]]u.

Sadašnji naziv, Srpska pravoslavna crkva nosi tek od [[1920]]. godine, kada su objedinjene sve pokajinske pravoslavne crkve na teritoriji [[Kraljevina SHSJugoslavija|Kraljevine SHS]]. Srpska pravoslavna crkva kao svoju preteču, na koju se poziva, navodi i [[Pećka patrijaršija|Pećku patrijaršija]], [[autokefalna crkva|autokefalnu]] pravoslavnu crkvu sa sedištem u [[Peć (grad)|Peći]], koja je postojala u periodu između [[1346]]-[[1463]] i [[1557]]-[[1766]] godine.

Srpska crkva je, pored duhovnog rada, često vodila i [[Politikapolitičko delovanje Srpske pravoslavne crkve|nacionalnu politiku]], naročito za vreme turske vladavine.<ref name="Memoari II">[http://www.27mart.com/images/File/Memoari%20patrijarha%20Gavrila%20II%20deo.pdf MEMOARI PATRIJARHA SPRSKOG GAVRILA II]</ref> Tokom povesti Srpske crkve, među duhovnim vođama postojala je napetost između dve struje - oni koji su bili za saradnju sa [[CarigradIstanbul|Carigradom]]om ("svaka vlast je od Boga") i oni koji su zagovarali oružanu pobunu protiv Turskog carstva.<ref name="Tomanić">[http://www.bosnafolk.com/pdf/spc.pdf MILORAD TOMANIĆ, SRPSKA CRKVA U RATU I RATOVI U NJOJ]</ref>

[[Srbi]] su izvorno, kao i svi [[Slaveni]], bili sledbenici [[staraslavenska slovenska veramitologija|stare slovenske vere]]. Dolaskom na Balkansko poluostrvo u [[5. vijek]]u, Srbi su, kao i ostali [[Južni Slaveni|Južni Sloveni]], zatekli razvijene crkvene organizacije.<ref name="Istorijat">[http://www.inecco.net/spc-bl/Istorijat.htm Istorijat SPC]</ref> U početku je prihvatanje hrišćanstva teklo spontano, i Sloveni prvo prihvataju hrišćanstvo na mestima starih crkvenih zajednica u Makedoniji, Dalmaciji i Bosni.<ref>[http://www.serbianna.com/features/entry_of_slavs/entry_of_slavs_into_christendom.pdf Entry of Slavs Into Christendom]</ref> Prvo masovno krštavanje Srba zbilo se u [[7. vekvijek|7. veku]]u, u vreme cara [[Heraklije|Heraklija]] ([[610]]-[[641]]).<ref name="Istorijat"/>

[[Rim]] je redovno slao misionare na prostore Balkana, te su mnogi Srbi prihvatili [[западно хришћанство|latinsko hrišćanstvo]] u [[8. vekvijek|8. veku]]u.<ref name="Catholic Encyclopedia">[http://www.newadvent.org/cathen/13732a.htm Servia, Catholic Encyclopedia]</ref> Srpska crkva je bila pod nadležnošću [[Splitske nadbiskupije]], a kasnije [[barska nadbiskupija|Barske nadbiskupije]], sve do prelaska pod kontrolu grčke crkve.<ref name="Catholic Encyclopedia"/>

Sredinom [[9. vekvijek|9. veka]]a je usledio period snažne misionarske delatnosti [[CarigradIstanbul|Carigrada]]a. Oko [[840]]. knez [[Vlastimir]] je u oblastima oko Tare, Lima i Drine, u vreme kada je još uvek bila živa [[slavenska mitologija|stara slovenska vera]], digao ustanak i proterao Vizantijce i propovednike hrišćanstva iz tih oblasti. No, već za njegovog naslednika, kneza [[Mutimir]]a (851-891), u Srbiji niču prve [[eparhija|eparhije]].<ref name="Istorijat"/> U to vreme deluju i vizantijski misionari [[Kiril i Metod|Ćirilo i Metodije]], koji prevode [[Biblija|Sveto pismo]] na [[Staroslavenski jezik|slovenski jezik]]. Krajem 9. veka, vizantijski car [[Vasilije I Makedonac|Vasilije]] je osvojio Neretvljansku kneževinu [[Paganija|Paganiju]], koja se poslednja opirala pokrštavanju, i uništio staroslovenska svetilišta. [[Srbi]] i [[Hrvati]], videći šta se zbiva u Dalmaciji, šalju izaslanstvo Vasiliju I i podrvrgavaju se [[Vizantijaвизантијско царство|romejskoj]] vlasti.<ref>John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811-1057: Translation and Notes, p. 143</ref>

Od [[10. vekvijek|10. veka]]a među balkanskim Slovenima se razvija poseban oblik hrišćanstva, [[bogumili|bogomilstvo]], koje karakteriše protivljenje rimskoj i bizantskoj vlasti i upotreba slovenskog jezika u bogosluženju.<ref>[http://www.kroraina.com/varia/kaluzh/cdhfins.pdf Christian Dualist Heresies in the Byzantine World C.650-C.1450]</ref> Moguće je da su niži slojevi prvo dolazili u dodir sa bogomilima nego sa [[pravoverjeortodoksija|pravoverjem]]m rimske i romejske crkve, koje su prvo prihvatali viši slojevi.<ref>[http://www.serbianna.com/features/entry_of_slavs/bosnia.shtml The Balkan Slavs: Bosnia & the Bogomil Heresy]</ref> Učenje bogumila je u [[Raška|Raškoj]] za kratko vreme steklo veoma mnogo pristalica.<ref name="Fajfrić">[http://www.rastko.rs/istorija/loza_nemanjica/index_c.html Željko Fajfrić, Sveta loza Stefana Nemanje]</ref>

U [[Stari Ras|Rasu]]u je, kroz cijeli XII vijek, i u početku XIII vijeka, stolovao grčki episkop.<ref name="Rotković"/>

Krajem [[12. vekvijek|12. veka]]a, veliki župan [[Stefan Nemanja]] definitivno zavodi hrišćansko [[ortodoksija|pravoverje]] u [[Raška (država)|Raškoj državi]]. Iako je [[Hrišćanska crkva]] već podeljena na istočnu i zapadnu, podele još nisu toliko izražene, pa on balansira između istočnog i zapadnog hrišćanstva, sarađujući, po potrebi, sa [[rim]]skim [[papa|Papom]] i sa [[VizantijaВизантијско царство|Vizantijom]].<ref name="Tomanić"/><ref name="Catholic Encyclopedia"/>

Oko [[1170]]. godine u [[Stari Ras|Rasu]]u Nemanja saziva [[Sabor protiv bogumila u Raškoj|crkveno-državni sabor]], kojim započinju surovi [[progoni bogumilabogumili u Raškoj|verski progoni]] [[bogumili|bogumila]], koji su uključivali telesne kazne, [[spaljivanje na lomači|spaljivanja na lomači]], žigosanja po licu, [[progoni|progone]] iz zemlje, oduzimanje imanja i druge drakonske mere.<ref name="Žitije Svetog Simeona">[http://www.rastko.org.rs/knjizevnost/liturgicka/stefan-sabrana/stefan-sabrana_03_c.html Stefan Prvovenčani, Žitije Svetog Simeona]</ref> Tada je u Rasu stolovao grčki [[episkopos|episkop]], saradnik Stefana Nemanje u progonjenju bogumila.<ref name="Rotković">[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/nemanjici/zeta_u_drzavi_nemanjica.htm Dr Radoslav Rotković: ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA (1186 -1356)]</ref> U to vreme bogumili imaju uporište ne samo među običnim [[puk]]om, već i među samim velmožama.<ref name="Fajfrić"/> Nemanjina vojna akcija se pretvorila u pravi [[građanski rat]] koji je besneo jedno vreme po Raškoj.<ref name="Fajfrić"/> Nakon što je vojska Stefana Nemanje u Raškoj istrebila bogumile, među Srbima je učvršćeno vizantijsko [[ortodoksija|pravoverje]], vremenom odomaćeno kao [[pravoslavlje]].

U Savino vreme, raška crkva je bila podređena [[ohridska arhiepiskopija|ohridskoj arhiepiskopiji]], i imala je samo tri eparhije ([[Stari Ras|Ras]], [[Lipljan]] i [[Prizren]]) u kojima su vladike bili [[Grci]]. Nakon što mu je brat [[Stefan Nemanjić]] [[1217]]. od [[papa|pape]] dobio kraljevsku krunu, [[Sveti Sava|Sava Nemanjić]] odlazi u maloazijski grad [[Nikejaİznik|Nikeju]], gde se nalazila prestonica vizantijskog cara i carigradskoga patrijarha u egzilu (od kako su Latini osvojili Carigrad), te od njih isposlova da raška crkva postane [[arhiepiskopija]] [[1219]]. godine. Sedište [[Žičko-pećka arhiepiskopija|nove arhiepiskopija]] je smešteno u novoizgrađeni [[Manastir Žiča]].

Po povrtaku u Rašku, Sava [[1221]]. saziva državno-crkveni sabor u [[Manastir Žiča|Žiči]] na kom kruniše svog brata za kralja, i organizuje [[progoni bogumilabogumili u Raškoj|nove verske progona]]. Tom prilikom, Sabor proklinje ne samo bogumile, već i poglavare [[bosanska crkva bosanska|bosanske crkve]], koja je pružala utočište prognanih hrišćanima.<ref name="Žitije Svetog Save">[http://www.rastko.org.rs/knjizevnost/liturgicka/teodosije-zitije_sv_save_c.html Teodosije, Žitije Svetog Save]</ref> Nakon sabora one koji nisu pristali da se odreknu svoje vere i pređu na pravoslavlje, "''s velikim beščašćem iz cele svoje zemlje izgonjahu''."<ref name="Fajfrić"/>

Crkva je naročito ojačala i obogatila za [[Stefanmilutin Uroš II MilutinNemanjić|kralja Milutina]], koji je mnogo izdvajao za podizanje novih crkvi i manastira, zbog čega je, uprkos nemoralnom životu, proglašen za sveca.<ref name="Tomanić"/>

Kada je kralj [[Stefan Dušan Nemanjić|Dušan]] iskoristio nemire u Vizantiji, osvojio neke teritorije i proglasio se za [[car]]a [[1346]]. godine, [[arhiepiskopija]] je proglašena [[patrijaršija|patrijaršijom]], mimo volje [[CarigradIstanbul|Carigrada]]a. Dušan je svojega dvorjanina proglasio patrijarhom, da bi mu on stavio carsku krunu na glavu.<ref name="Rotković"/> Dušanovim ukazom njegov [[logotet]] [[Joanikije II|Joanikije]] postaje prvi [[pećka patrijaršija|pećki patrijarh]].<ref name="vesti">[https://www.vesti-online.com/Stampano-izdanje/19-01-2010/Feljton/22317/Prvi-patrijarh- Prvi patrijarh]</ref> Crkveni velikodostojnici srpske crkve su pružali podršku proglašenju [[SrpskoDušanovo Carstvocarstvo|Srpskog Carstva]] od strane [[Car Dušan Nemanjić|Stefana Uroša IV Dušana Nemanjića]] a jedan od razloga podrške je njihovo očekivanje da im pripadnu prihodi iz onih parohija koje su do tada bile potčinjene carigrdskom patrijarhu.<ref name="McDaniel">Proglašenju carstva na čelu sa srpskom dinastijom Nemanjića... naišlo je na podršku svih slojeva društva... među crkvenim velikodostojnicima - kojima bi pripali prihodi iz parohija ranije potčinjenih carigradskom patrijarhu.</ref> U sastav nove patrijaršije su ušle i mitropolije u osvojenim grčkim oblastima, kao i [[Sveta Gora|Sveta gora]], do tada pod nadležnošću [[carigradskavaseljenska patrijaršija|vaseljenske patrijaršije]]. Tada vaseljenski patrijarh [[Kalist I Carigradski|Kalist]] baca anatemu na Dušana, Joanikija i srpsko sveštenstvo.<ref name="vesti"/> Glas o prokletstvu učinio je u narodu i u nižem sveštenstvu mučan i bolan utisak. Narod je ovo prokletstvo dovodio u vezu s onim nesrećama, koje posle smrti patrijarhove ([[1354]]) i Dušanove ([[1355]]) počeše da snalaze srpski narod.<ref name="Rotković"/>

Odnosi crkve i države u srednjevekovnoj Srbiji su sledili vizantijski model podređenosti crkve državi, koji se u crkvenim krugovima naziva [[Simfonija (teologija)cezaropapizam|simfonija]], a u nauci [[cezaropapizam]].<ref>[http://www.republika.co.rs/310-311/11.html Mirko Đorđević, Muke sa simfonijom]</ref> Nakon turskog osvajanja [[Smederevo|Smedereva]] i [[Srpska Despotovina|Srpske despotovine]] ([[1459]]), pećka patrijaršija prestaje da postoji, odnosno biva pripojena [[Ohridska arhiepiskopija|Ohridskoj arhiepiskopiji]] ([[1463]]), čiji deo ostaje narednih sto godina.

{{citat|"Kada Pećka patrijaršija 1557. dobija od Carigrada povlastice ona stiče i svoju teritoriju... pored starih oblasti nekadanje pećke partijaršije pre turske najezde, nova Pećka patrijaršija dobila je nove dijeceze u Bosni i Hercegovini, Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji sa Sremom i u Ugarskoj, čak tamo do Budima. Prema tome Pećka patrijaršija je posle 1557. proširila svoju jurisdikciju nad pravoslavnima u svim zemljama, gde se srpski narod naselio u XV i XVI veku. Ovako proširena Pećka patrijaršija daleko je prelazila pod Turcima granice Patrijaršije iz doba Nemanjića".<ref>Vasa Čubilović. "Odabrani istorijski radovi ". Beograd. "Nova knjiga". 1983. str. 95.</ref>|[[Vaso Čubrilović|Vasa Čubrilović]]}}

[[1577]]. godine [[Mehmed-paša Sokolović]], [[veliki vezir]] (premijer) Osmanlijskog carstva poreklom iz pravoslavne [[Hercegovina|hercegovačke]] porodice, je ponovo ustanovio Pećku patrijaršiju na znatno proširenom području nadležnosti koje je obuhvatalo oblasti današnjeg [[Kosovo|Kosova]], [[Crna Gora|Crne Gore]], [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], [[Bugarska|Bugarske]], [[Srbija|Srbije]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Rumunija|Rumunije]] i [[Mađarska|Mađarske]]. Na patrijaršijski presto je postavio svoga brata [[MakarijePatrijarh Sokolovićsrpski Makarije|Makarija Sokolovićа]]. Posle obnovljenja Pećke Patrijaršije zaživeli su mnogi stari zapusteli manastiri. [[Turci]], koji su hteli da održe [[mir]], dozvoljavali su pećkim patrijarsima da lično sakupljaju materijalna sredstva za izmirenje obaveza prema turskoj blagajni. Zahvaljujući ovim velikim povlasticama, patrijarh Makarije je smatran "[[etnarh]]om srpskog naroda", a savremenici su ga nazivali "patrijarhom cele srpske zemlje i pomorskih i severnih krajeva i ostalih".<ref name="Tomanić">[http://www.bosnafolk.com/pdf/spc.pdf Milorad Tomanić, Srpska crkva u ratu i ratovi u njoj]</ref>

[[1592]]. na patrijaršijski presto je došao [[Jovan Kantul]] koji napušta makarijevsku politiku i postaje učesnik u akciji zapadnih država za oslobođenje balkanskih naroda od Turaka. Po izbijanju [[Dugi rat (1593-1606)|austro-turskog rata (1593-1606)]] vršački episkop [[Teodor Nestorović]] predvodi [[Banatski ustanak]] protiv Turaka ([[1594]]). Srpski ustanici su noslili zastave sa likom [[Sveti Sava|svetog Save]]. Posle prvih uspeha, turska vojska je savladala otpor Srba. Zbog ovog ustanka, Turci oštro kažnjavaju Pećku patrijaršiju. Još iste 1594. godine episkop Teodor je ubijen, a [[relikvija|mošti]] svetog Save su prenete iz Mileševa u Beograd i demonstrativno spaljene na [[Vračar]]u. Pećki patrijarh Jovan je 14. oktobra [[1613]]. godine obešen u [[CarigradIstanbul|Carigradu]]u i sahranjen kod Jeni-kapije.<ref name="Tomanić"/>

[[Datoteka:Seoba Srba.jpg|thumb|[[Velika seoba Srba]] sa [[Kosovo|Kosova]] pod vodstvom patrijarha [[Arsenije III Crnojević|Arsenija Crnojevića]].]]

Pećki patrijarh [[Arsenije III Crnojević|Arsenije III Čarnojević]] (stolovao od [[1674]]-[[1690]]) je bio izuzetno angažovan u [[veliki bečkiturski rat|austro-turskom ratu]] na strani [[Austrijsko carstvoCarstvo|Austrije]]. Nije bio sklon [[Makarijepatrijarh Sokolovićsrpski Makarije|makarijevskoj]] politici i saradnji sa [[CarigradIstanbul|Carigradom]]om, čak je pretio [[izopštenjeekskomunikacija|izopštenjem]]m iz Crkve svima koji su u vezi sa Turcima.<ref>[http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_8_l.html Vladimir Ćorović, Istorija Srba, Velika seoba Srba u Austriju]</ref> Nakon poraza Austrije, plašeći se osvete Turaka, Crnojević predvodi [[Kosovo|kosovske]] Srbe u [[Velika seoba Srba|Veliku seobu]] ka Ugarskoj. Posle velike seobe Srba, 1690. godine, kosovsko-metohijsko stanovništvo je vrlo razređeno.<ref name="Cvijić">[http://www.promacedonia.org/serb/cvijc/cvijic_balkansko_poluostrvo_1.pdf Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (1. deo)]</ref>

Par decenija kasnije, njegov naslednik [[Arsenije IV Jovanović]] (patrijarh od [[1725]]-[[1737]]) se povodi za istom politikom pomaganja Austriji u borbi protiv Otomanske države. Godine [[1737]]. izbija novi [[Rusko-austrijskorusko-turski rat (1735–1739)1735.-1739.|austrijsko-turski rat]] ([[1737]]-[[1739]]), tokom kojeg se kosovski Srbi na poziv pećkog patrijarha ponovo dižu na ustanak, u želji da se priključe austrijskoj [[Kraljevina Srbija (1718-39)|pokrajini Srbiji]]. Ali, kao i u slučaju njegovog prethodnika, Austrija ubrzo doživljava poraz te Arsenije IV predvodi drugu [[Velikevelika seobeseoba Srba|veliku seobu Srba]] na sever, u [[Ugarska|Ugarsku]]. Usled ovih migracija, srpsko stanovništvo na Kosovu krajem [[18. vekvijek|18. veka]]a postaje manjinsko.<ref name="Bebler">[http://www.pescanik.info/content/view/2171/66/ Anton Bebler, Propuštena prilika]</ref>

Političko angažovanje pećke patrijaršije u [[AustroAustrijsko-Turskiturski ratovirat|Austro-Turskim ratovima]] je ubrzalo odluku [[Visoka Porta|Porte]] da ukine ovu crkveno-političku instituciju.<ref name="Bogdanović"/> Patrijaršija je ukinuta [[1766]], a sledeće godine je isto učinjeno sa ohridskom arhiepiskopijom [[1767]]. Eparhije i celokupnu imovinu ovih crkava preuzela je [[vaseljenska patrijaršija|carigradska patrijaršija]].<ref name="Bogdanović">[http://www.kosovo.net/sk/rastko-kosovo/istorija/knjiga_o_kosovu/index.html Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu]</ref> Crkvu su od tada vodili episkopi Grci ([[fanarioti]]).<ref name="Mikić">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_5 Grigorije Mikić, Srpska Crkva u kraljevini Srbiji i Staroj Srbiji i Makedoniji]</ref>

[[Karlovačka mitropolija]] je bila pravoslavna crkvena organizacija [[Srbi|Srba]] u [[Habsburška monarhijaMonarhija|Habsburškoj monarhiji]]. Zahvaljujući carskim privilegijama sve do [[19. vekvijek|19. veka]]a, karlovački mitropoliti bili su najznačajniji predstavnici srpskog naroda u [[HabzburškaHabsburška monarhijaMonarhija|Habzburškoj monarhiji]]. Srpske crkve građene su u stilu tadašnjeg [[barok]]a.

[[1848]]. godine na [[Majska skupština|Majskoj skupštini]] u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]], Srbi na prostoru [[HabzburškaHabsburška monarhijaMonarhija|Habzburške monarhije]] su proglasili stvaranje autonomne [[Srpska Vojvodina|Srpske Vojvodine]], mitropolit karlovački, [[Josif Rajačić]], proglašen je za [[patrijarh]]a, a [[Karlovačka mitropolija]] je uzdignuta na rang [[Patrijaršija|patrijaršije]]. U sastavu Karlovačke patrijaršije je bilo sedam eparhija. Na prostoru [[Ugarska|Ugarske]] postojala je [[Vršačka eparhija|Vršačka]], [[Temišvarska eparhija|Temišvarska]], [[BudimskaEparhija eparhijabudimska|Budimska]] i [[Eparhija bačka|Bačka eparhija]], a na prostoru [[Srem]]a, [[Slavonija|Slavonije]] i [[Hrvatska|Hrvatske]] bile su Karlovačka, Pakračka i Plašćanska ili [[Gornjokarlovačka eparhija|Gornjokarlovačka]].

[[Beogradska mitropolija]] je bila [[Pomjesnamjesna crkva|pomjesna]] autonomna (od [[1831]].) te [[autokefalna crkva]] (od [[1879]]. do [[1920]]. godine). Prije toga je bila [[eparhija]] [[Vaseljenska patrijaršija|Vaseljenske patrijaršije]] u Otomanskom carstvu pod nadležnošću grčkih [[fanariotfanarioti|fanariota]]a.

Nakon što je [[1830]]. godine [[sultan]] priznao Srbiji samostalnu unutrašnju upravu, carigradski patrijarh je pristao da mu knez predlaže episkope, a da ih on potvrđuje. [[1832]]. g. je Srbija sklopila sa carigradskom patrijaršijom sporazum o samoupravi srpske Crkve.<ref name="Mikić"/> Mitropolija je bila umešana u međudinastičke borbe u Srbiji, pa je prvi [[mitropolit beogradski Petar|mitropolit Petar Jovanović]], kao protiv Obrenovićevac, nakon povratka kneza Miloša na vlast bio prinuđen da podnese ostavku [[1859]]. godine, nakon čega je otišao u [[karlovačka mitropolija|karlovačku mitropoliju]] i postao je episkop gornjokarlovački.<ref name="Mikić"/>

Godine [[1878]]. priznata je nezavisnost Srbije, a godinu dana, [[1879]]. godine je Beogradska mitropolija dobila [[autokefalna crkva|autokefalnost]]. Početkom [[20. vijek]]a Beogradska mitropolija je imala nadležnost na čitavom području tadašnje Kraljevine Srbije, sa upravnom podjelom na sljedeće eparhije: [[Beogradska eparhija|Beogradska]], [[Šabačka eparhija|Šabačka]], [[ŽičkaEparhija eparhijažička|Žička]], [[Niška eparhija|Niška]] i [[Timočka eparhija|Timočka]]. Beogradski episkop je bio arhiepiskop i mitropolit Srbije.

[[Patrijarh srpski Dimitrije|Dimitrije Pavlović]] je bio posljednji [[beogradska mitropolija|beogradski mitropolit]] ([[1905]]-[[1920]]) i prvi [[patrijarh]] ujedinjene Srpske pravoslavne crkve ([[1920]]-[[1930]]).

Sa ukidanjem [[Pećka patrijaršija|Pećke patrijaršije]] ([[1766]]), obrazovana u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] samostalna ''[[Cetinjska mitropolija|Mitropolija cetinjska]]''. Crnogorski crkveni poglavari ujedno su bili i političke vođe tadašnje crnogorske države iz dinastije [[Dinastija Petrović-Njegoš|Petrovića]]. U Crnoj Gori je postojala neka vrsta pravoslavne [[teokratijateokracija|teokratske]] vladavine, sa jakim osloncem na [[Rusija|Rusiju]]. [[Danilo I]] (1851—1860) je odvojio crkvenu vlast od svjetovne.

Stvaranjem [[Kraljevina SHSJugoslavija|Kraljevine SHS]], Crnogorska mitropolija je [[1920]]. godine postala deo ujedinjene Srpske pravoslavne crkve.

Nakon ukidanja [[Pećka patrijaršija|Pećke patrijaršije]], od kraja [[1760]]-ih do [[1880]], Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini je bila pod direktnom nadležnošću [[CarigradskaVaseljenska patrijaršija|Carigradske patrijaršije]]. Nju su vodili [[fanarioti]], grčki sveštenici iz [[Istanbul]]a. Godine [[1920]], posle Prvog svetskog rata i stvaranja Kraljevine SHS, Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini dolazi pod verski autoritet novo-uspostavljene [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske patrijaršije]], pod [[Dimitrijepatrijarh Pavlovićsrpski Dimitrije|patrijarhom Dimitrijem]].

[[Datoteka:Димитрије (Павловић).jpg|thumb|175px|[[Patrijarh srpski Dimitrije|Dimitrije Pavlović]], posljednji [[beogradska mitropolija|beogradski mitropolit]] i prvi [[patrijarh]] ujedinjene [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]]

Prva konferencija pravoslavnih episkopa održana je 18/31. decembra [[1918]]. godine u Sremskim Karlovcima. Tom prilikom zaključeno je da postoji volja za ujedinjenjem i da se očekuje da će i crkva u Crnoj Gori pristati na ujedinjenje, koja nije bila zastupljena na ovom zboru [[episkopepiskopos|episkopa]]a. Druga konferencija održana je od 11/24. do 15/28. maja [[1919]]. u Beogradu. Tada je proglašeno "duhovno, moralno i administrativno jedinstvo svih srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti", koje će se definisati kada se ceo Arhijerejski sabor "Ujedinjene Srpske Crkve" sastane pod predsedništvom svoga Patrijarha. Formiran je i privremeni odbor od pet članova („Središnji Arhijerejski Sabor Ujedinjene Srpske Crkve”). Na Trećoj konferenciji, održanoj od 20. novembra/3. decembra do 2/15. decembra u Sremskim Karlovcima, usvojen je "Nacrt zakona o proglašenju i vaspostavljanju Srpske Patrijaršije". Pregovori sa Carigradskom patrijaršijom trajali su više od šest meseci. Okončani su tek kada je plaćeno 1,5 milion franaka naknade. Nakon toga je [[Vaseljenska patrijaršija|Carigradska patrijaršija]] [[19. mart3.|19. marta]]a [[1920]]. priznala i blagoslovila ujedinjenje.<ref name="Ujedinjenje"/>

Sjedinjenje pokrajinskih pravoslavnih Crkava u jednu Srpsku Crkvu proglasio je Kralj Aleksandar I. svojim aktom od. [[17. jun6.|17. juna]]a [[1920]]. Četvrta konferencija, održana 27. avgusta/9. septembra [[1920]]. godine, proglasila se [[Sveti arhijerejski Saborsabor|Svetim arhijerejskim Saborom]] Srpske Pravoslavne Crkve.<ref name="Ujedinjenje"/> Za patrijarha izabran [[Patrijarh srpski Dimitrije|Dimitrije Pavlović]], dotadanji arhiepiskop Srbije i [[beogradska mitropolija|mitropolit beogradski]].<ref name="Mikić6">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%86%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_6 Grigorije Mikić, Ujedinjenje Srpske Crkve i obnova Patrijaršije]</ref>

Uspostavljanje Srpske patrijaršije izvršeno je 12. septembra 1920. u Sabornoj crkvi svetog Nikole u Karlovcima, na ceremonijalan način prepun [[kosovski mit|kosovske simbolike]]. Srpski patrijarh je svečano ustoličen u [[Peć (grad)|Peći]]i 28. avgusta [[1924]]. godine.<ref name="Folić">[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_izmedju_1_i_2_svj_rata/kosovski_mit_u_projekcijama_srpske_pravoslavne_crkve.htm Mr Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE]</ref>

U razdoblju od [[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|nastanka Jugoslavije]] [[1918]]. do [[1935]]. SPC je bila "državotvorna" verska organizacija, veličala je postojeći poredak, podržavala [[frankofilija|frankofilski]] državni kurs i [[integralno jugoslovenstvo]] kralja Aleksandra, i ispoljavala "klerikalni legitimizam". Pravoslavni crkveni poglavari, pogotovo [[patrijarh srpski Varnava|patrijarh Varnava]], bili su na poziciji ideologije jugoslovenskog nacionalizma i [[šestojanuarska diktatura|šestojanuarske diktature]], a SPC je sarađivala sa jugoslovenskim nacionalnim organizacijama kao što su [[Jugoslovenska nacionalna stranka]], [[Savez srpskih sokola|Sokoli]], Skauti, [[Narodna odbrana]], [[Četnici]], itd.<ref name="Žutić">[http://govori.tripod.com/nikola_zutic.htm Nikola Žutić: Srpsko pravoslavlje i Anglikanska crkva]</ref> Na verskom planu, Srpska pravoslavna crkva je blisko sarađivala sa [[Anglikanska crkvazajednica|Anglikanskom crkvom]] i [[starokatoličkestarokatolička crkvecrkva|starokatoličkim crkvama]], protiveći se [[RimokatoličkaKatolička crkva|Rimokatoličkoj crkvi]].

[[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] se ponašala ovisno o mjestu i prilikama. U [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] se nalazila u veoma teškoj situaciji zbog [[Genocid u NDH|masovnog progona srpskog življa]] od strane [[ustaše|ustaša]], koji je naročito pogodio prvake [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]]. Mnogi srpski sveštenici u NDH su pobijeni, među njima i nekoliko onih sa najvišim titulama (mitropolita, episkopa i sl.) a većina ih je zatvarana i odvođena u logore. Preostali su se većinom su se pridruživali [[četnici]]ma. Neki od njih postali su važni četnički komandanti, kao što je bio pop [[Momčilo Đujić]] u sjevernoj Dalmaciji, pop [[Savo Božić]] u sjevernoj Bosni ili pop [[Radojica Perišić]] u Hercegovini. U Crnoj Gori pravoslavna je crkva bila lojalna talijanskom [[okupatorratna okupacija|okupatoru]]u, naročito sam mitropolit crnogorsko-primorski [[Joanikije Lipovac]], koji je do kraja ostao uz četnike, pa se sa njima na kraju rata i povukao iz Crne Gore. U Srbiji je vrh SPC uoči rata bio pro-engleski orjentisan, usled čega su ih Nemci tretirali kao podrivače. Crkva je nastojala da ostane "neutralna" ali je, s druge strane, pokazivala otvoreno neprijateljski stav prema [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilačkom pokretu]].<ref name="leksikon"/>

Općenito, stav SPC je bio saradnja sa [[četnici]]ma i neprijateljstvo prema [[partizaninarodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]]ma. Postajali su i rijetki izuzeci, kao pop [[Vlado Zečević]], koji je postao vijećnik [[Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije|AVNOJ]]-a i visoka politička ličnost.<ref name="leksikon">[http://www.leksikon-yu-mitologije.net/read.php?id=2241 Uloga Crkve] (leksikon-yu-mitologije)</ref>

[[Srpska pravoslavna crkva u SFRJ|Srpska pravoslavna crkva je u periodu SFRJ]] je bila odvojena od države i predstavljala je isključivo versku instituciju, bez političkog autoriteta.<ref name="Balkan bluz">[http://www.e-novine.com/feljton/32506-Duhovni-krov-Velike-Srbije.html Duhovni krov "Velike Srbije"]</ref> Odnos crkve i države se u ovom razdoblju zasniva na [[sekularizacija|sekularizaciji]], [[ateizam|ateizaciji]] i izmeštanju religije u sferu privatnog.<ref name="izvori">[http://www.scribd.com/doc/3492554/Filozofskoteoloki-izvori-antievropskog-i-antizapadnog-diskursa-u-SPC Filozofsko-teološki izvori antievropskog i antizapadnog diskursa u SPC]</ref> U ovom razdoblju [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] je najduže vodio [[patrijarh srpski German|patrijarh German]] od [[1958]]. do [[1990]]. godine. [[15. april4.|15. aprila]]a [[1967]]. godine počinje da izlazi "[[Pravoslavlje (novine)|Pravoslavlje]]", novine srpske patrijaršije, s blagoslovom [[Patrijarh srpski German|patrijarha srpskog Germana]].

Iako u periodu SFRJ Srpska pravoslavna crkva nije javno politički delovala, ona je služila kao nosilac i katalizator srpskog [[nacionalizam|nacionalizma]].<ref name="izvori"/> U godinama nakon Titove smrti grupa nacionalistički orijentisanih ''[[justinovcijustin Popović|justinovaca]]'' i ''[[Nikolaj Velimirović|nikolajevaca]]'' je preuzela vodeće svešteničke funkcije u SPC.<ref name="izvori"/> Nakon toga, Srpska pravoslavna crkva je pružila bitnu podršku [[Slobodan Milošević|Miloševićevom]] usponu na vlast i podržavala aktivnosti njegovog rukovodstva na [[Antibirokratska revolucija|ukidanju]] [[autonomija|autonomije]] [[Vojvodina|Vojvodine]] i [[Kosovo|Kosova]].<ref name="Balkan bluz"/>

[[Srpska pravoslavna crkva u jugoslovenskim ratovima|Srpska pravoslavna crkva u jugoslavenskim ratovima]] je imala veoma izraženu ulogu. Tokom ovog razdoblja na čelu [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] je bio [[patrijarh srpski Pavle|patrijarh Pavle]].

Tokom [[jugoslovenski ratovi u bivšoj Jugoslaviji|jugoslovenskih ratova]] 1990-ih godina mnogi akteri su se pozivali na Srpsku pravoslavnu crkvu, tražili njenu podršku i često je dobijali.<ref name="II deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, II deo]</ref> Među njima su bili mnogi srpski političari, vojnici, vojni komandanti, uključujući i komandante paravojnih formacija, novinari, pesnici, pisci, itd.<ref name="II deo"/> Mnogi predstavnici SPC su javno podržavali srpske vojne i paravojne formacije.<ref name="Sprega">[http://www.koreni.net/modules.php?name=News&file=article&sid=924 Mirko Đorđević, O sprezi pravoslavne crkve sa strukturama političke moći]</ref>

Tokom 1990-ih, [[svetosavski nacionalizam]] je postao dominantna struja unutar crkve.<ref name="Byford"/><ref name="Petakov"/> Kao glasnogovornike nacionalizma unutar Crkve, kritičari navode četiri [[Justin Popović|Justinova]] učenika: [[Amfilohije Radović|Amfilohija Radovića]], [[Artemije Radosavljević|Artemija Radosavljevića]], [[Atanasije Jevtić|Atanasija Jevtića]] i [[Irinej Bulović|Irineja Bulovića]].<ref name="Byford">[http://www.helsinki.org.yu/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi]</ref> Do 1991. godine, sva četvorica [[justinovcijustin Popović|justinovaca]] su se našli u vrhu SPC, kao episkopi. Njih četvorica, uz patrijarha Pavla, predstavljali su "idejni sinod" SPC.<ref name="Tomanić"/>

Srpska pravoslavna crkva je tokom ratova u bivšoj Jugoslaviji odbacila sve [[mir]]ovne planove, uključujući [[Vensov plan]], [[Vens-Ovenov plan]], [[Plan Kontakt-grupe|Plan Kontakt grupe]] i [[Dejtonski mirovni sporazum]].

Nakon [[Atentat na Zorana Đinđića|atentata na premijera Zorana Đinđića]] [[2003]]. godine uspostavljen je takozvani ''[[simfonija (teologija)cezaropapizam|simfonijski]]'' odnos Republike Srbije i SPC, koji je bio tipičan za [[Kraljevina Srbija|Kraljevinu Srbiju]].<ref name="izvori"/> [[19. maj5.|19. maja]]a [[2003]]. godine [[Sveti arhijerejski sabor|Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve]] [[kanonizacija|kanonizuje]] Nikolaja Velimirovića za [[svetac|sveca]], i pored brojnih kritika na račun njegovih političkih stavova. Maja [[2003]]. na saboru Srpske pravoslavne omladine usvojena je tzv. ''Studenička deklaracija'' [[Atanasije JeftićJevtić|Atanasija Jeftića]], kojom se kritikuju evropske integracije i evropska kultura u celini, a oni koji se zalažu za Evropu se nazivaju evroslinavcima.<ref name="III deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, III deo]</ref> U crkvenom političkom programu iz 2004. godine, nazvanom „Predlog načertanija za XXI vek“ (vidi: [[Načertanije]]), se kaže sledeće:

{{citiranje|Naša će se budućnost i buduće srpske države zasnivati na [[svetosavlje|svetosavlju]], [[kosovski zavetmit|kosovskom zavetu]], preispitivanju dosadašnje ukupne srpske kulture, očuvanja srpskog jezika i ćirilice, obnovi srpskog sela, domaćinske porodice, parohijske zajednice, crkveno-narodnih sabora i monarhije, koji će o svemu odlučivati.<ref name="I deo">[http://www.pescanik.info/content/view/4028/171/ Zašto se u crkvi šapuće, I deo]</ref>|Predlog načertanija za XXI vek, [[2004]].}}

Srpska pravoslavna crkva se zalaže za rehabilitaciju ne samo četničkog pokreta<ref>[http://www.b92.net/info/komentari.php?nav_id=158541 SPC prenosi tela četnika]</ref>, već i srpskih kolaboracionista iz Drugog svetskog rata, [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]] i [[Milan Nedić|Milana Nedića]].<ref name="Rajić">[http://www.pescanik.info/content/view/4078/1084/ Ljubiša Rajić, SPC ne prožima Sveti duh nego svete nekretnine]</ref> [[9. maj5.|9. maja]]a 2009. godine, na [[Dan pobede|Dan pobede nad fašizmom]], u Sabornoj crkvi u Beogradu je održan pomen saradnicima fašista [[Milan Nedić|Milanu Nediću]], Dimitriju Ljotiću i njihovim pristašama.<ref>[http://www.e-novine.com/index.php?news=25832 Pomen mrtvim fašistima u Sabornoj crkvi u Beogradu]</ref>

Početkom [[2009]]. godine SPC je stopirala [[Zakon o zabrani diskriminacije (Srbija)|Zakon o zabrani diskriminacije]], jer se u njemu zabranjuje [[diskriminacija]] na temelju seksualnog opredeljenja.<ref>[http://www.tportal.hr/vijesti/svijet/12092/Srpska-crkva-stopirala-zakon-protiv-diskriminacije.html Srpska crkva stopirala zakon protiv diskriminacije]</ref><ref>[http://www.blic.rs/Vesti/Politika/81951/Crkva-protiv--zakona-o-diskriminaciji Crkva protiv zakona o diskriminaciji]</ref> Uoči [[Beogradskabelgrade povorka ponosaPride|beogradske povorke ponosa]] 2009. godine, koja je otkazana, mitropolit [[Amfilohije Radović]] je nazvao homoseksualnu ljubav jalovom dodajući da „''drvo koje ploda ne rađa siječe se i u oganj baca''“.<ref>Srpska pravoslavna crkva - [http://www.spc.rs/sr/povorka_srama „Povorka srama“], 16.9.2009.</ref> Ovu izjavu, koja je kasnije prihvaćena kao zvanični stav Crkve, osudilo je više nevladinih organizacija kao [[govor mržnje]]<ref>B92 - [http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=09&dd=17&nav_category=12&nav_id=381865 „SPC o Povorci: Ljubav ili Sodoma“], 17.9.2009.</ref>, a neki pravnici su u njoj pronašli elemente krivičnog dela<ref>[http://www.e-novine.com/srbija/vesti/30401-Povorka-ponosa-podelila-vladike.html Povorka ponosa podelila vladike]</ref>, zbog čega su organizacije za ljudska prava najavile tužbu.<ref>[http://www.novinar.de/2009/09/24/skandalozno-amfilohiju-sude-zbog-gej-parade.html Skandalozno: Amfilohiju sude zbog gej parade?!]</ref>

* [[Političko delovanje Srpske pravoslavne crkve|Politika Srpske pravoslavne crkve]]