Evanđelje po Tomi – razlika između verzija

|pripisano= [[apostoltoma TomaApostol|apostolu Tomi]]

|auditorij= [[egipat]]ski [[хришћанин|hrišćani]]

'''Evanđelje po Tomi''' ([[koptski jezik|koptski]]: ''peuaggelion pkata Thomas'') je zbirka [[Isusove izreke|Isusovih izreka]].

Ovaj [[ranohrišćanski spisi|ranohrišćanski spis]] se ne nalazi u [[kanonbiblijski Svetog pismakanon|kanonu Novog zaveta]]. Jevanđelje po Tomi na [[koptski jezik|koptskom jeziku]] je pronađeno tek u [[20. vekvijek|20. veku]]u zajedno sa ostalim spisima [[bibliotekaknjižnica Nag Hamadi|biblioteke Nag Hamadi]].

Rukopis sadrži 114 izreka koje se pripisuju [[Isus]]u, od kojih se oko polovina nalazi i u kanonskim [[jevanđeljeevanđelje|jevanđeljima]] [[Novi zavetzavjet|Novog zaveta]], dok su ostale izreke bile nepoznate pre otkrića. Uvod u pojedinu izreku u većini slučajeva glasi: "''Isus reče''". Iako je u [[Nag Hamadi]]ju pronađeno zajedno sa nekim [[gnosticizam|gnostičkim]] spisima, Jevanđelje po Tomi se ne može pripisati nekoj posebnoj gnostičkoj školi ili sledbi.<ref name="Koester"/><ref>Davies, Stevan L., ''The Gospel of Thomas and Christian Wisdom'', 1983, p.23-24.</ref> Kakogod, rani crkveni episkopi, poput [[EvsevijeEuzebije iz CezarejskiCezareje|Evsevija]], su smatrali Tomino jevanđelje za [[jereshereza|jeretički]] spis.<ref>[http://www.newadvent.org/fathers/250103.htm Church History (Book III), Chapter 25:7] and [http://books.google.ca/books?id=XeGWjxDpo2wC&pg=PA207&dq=catalogue+apostles++++John++%22Acts+of+Andrew+and+John%22+Thomas+Matthias&client=firefox-a&cd=6#v=onepage&q=catalogue%20apostles%20%20%20%20John%20%20%22Acts%20of%20Andrew%20and%20John%22%20Thomas%20Matthias&f=false Eusebius]</ref>

Autorstvo se pripisuje [[apostoltoma TomaApostol|apostolu Tomi]], poznatom kao Toma Blizanac.<ref name="Koester">[http://www.theologywebsite.com/etext/naghammadi/thomas.shtml Helmut Koester, Introduction to the Gospel of Thomas]</ref> Neki naučnici osporavaju Tomino autorstvo i smatraju da je pravi autor nepoznat.<ref>April D. DeConick 2006 ''The Original Gospel of Thomas in Translation'' ISBN 0-567-04382-7 page 2</ref>

Barem jedan od tih grčkih fragmenata proizlazi iz rukopisa napisanog pre [[200]]. godine po Hristu, što znači da je grčka verzija toga evanđelja bila u upotrebi u Egiptu već u [[2. vekvijek|2. veku]]u.<ref name="Koester"/> Autorstvo evanđelja pripisuje se Judi Tomi Didimosu, poznatom kao [[toma Apostol|apostol Toma]]. U [[Sirijska pravoslavna crkva|Sirijskoj crkvi]], Toma je poznat kao [[Isus]]ov brat koji je utemeljio crkve na Istoku. Evanđelje po Tomi je najverovatnije napisano u [[Sirija|Siriji]]. Dvojbeno je li izvorno sastavljeno na [[aramejski jezik|aramejskom]], a potom prevedeno na grčki, jer su mnoge najstarije Isusove izreke, poput onih iz kanonskih evanđelja, najpre bile u opticaju na aramejskom, Isusovom jeziku.<ref name="Koester"/>

U svom najizvornijem obliku, jevanđelje po Tomi verovatno potiče iz [[1. vekvijek|1. veka]]a.<ref name="Koester"/> Kester smatra da ako najranije evanđelje Novog Zaveta, [[Evanđelje po Marku]], potiče iz [[70]]. godine n.e., Evanđelje po Tomi verovatno potiče iz prethodne generacije.<ref name="Pejgels"/> Mnogi stručnjaci osporavaju Kesterovo datiranje Evanđelja po Tomi i datiraju ga u [[2. vijek|2. vek]].

Među prvima ga spominje [[Origen]].<ref>Origen, ''Prva homililija na sv. Luku''</ref> Početkom III stoleća [[Hipolit Rimski|Hipolit]] piše protiv Evanđelje po Tomi, pripisujući ga gnosticima [[naasenci]]ma<ref>Hipolit, ‘''Pobijanje svih heresa''’, V, 2</ref>, te u IV stoleću [[Kiril Jerusalimski]] pripisujući ga [[manihejcimanihejstvo|manihejcima]]ma<ref>‘Kateheze’, IV, 36; VI, 31</ref>, a kao autora, Tomu, vidi nekog Manijevog učenika. Filip iz Side (oko 430. g.) ga svrstava u heretički korpus. Pominje ga i [[Decretum Gelasianum]] kao krivoverničko: ''Evangelium nomine Thomae quibus Manichei utuntur''.

Fragmenti Tominog evanđelja u izvornoj, grčkoj verziji, pronađeni su u papirusima [[OksirinhusOksirinh]]us 1, 654 i 655, koji su otkriveni i objavljeni početkom 20. stoleća, no kao delovi Tomina jevanđelja identifikovani su tek posle otkrića [[knjižnica Nag Hamadi|knjižnice Nag Hamadi]]. Celokupno Evanđelje po Tomo je pronađeno u biblioteci u Nag-Hammadi, na [[koptski jezik|koptskom jeziku]]. Pretpostavlja se da je koptsko evanđelje prevod starijeg grčkog spisa.<ref name="Koester"/>

Toma sadrži čuvenu izreku "[[carstvo Božje je u vama]]" kojom ismeva poglede onih koji misle da je „[[božje kraljevstvo|carstvo Božje]]" događaj koji se dešava u istoriji ili neko određeno „mesto":

[[Datoteka:Collezione loeser, spinello aretino, frammento di affresco con san tommaso 2.jpg|thumb|right|Spis je nazvan po [[apostoltoma TomaApostol|apostolu Tomi]], poznatom kao Juda Toma Blizanac.]]

U Evanđelju po Tomi carstvo je stanje samospoznaje.<ref name="Pejgels"/> Tema [[samospoznaja|prepoznavanja sebe]] je opširnije razrađena u izrekama (npr. 50, 51) koje govore o spoznaji čovjekova božanskog porekla. [[Спасење|Spasenje]] se postiže svlačenjem svega što je od ovoga [[svetsvijet|sveta]]a (npr. izreke 21, 37, 56). Učenici moraju "biti prolaznici" u sadašnjem pokvarljivom postojanju (npr. 42). Idealni učenik opisan je izrazom "samac", "samotnjak", koji za sobom ostavlja sve što ljudsko biće veže uz svet (npr. izreke 16, 23, 30 i 76). Čak i [[žena|žene]] mogu postići taj cilj, ako načine sebe "[[čovekčovjek|čovekom]]om" (izreka 114).<ref name="Koester"/>

Za razliku od kanonskih evanđelja koji sadrže značajne segmente narativnih materijala o životu i čudima Isusa Hrista, kod Tome tome nema tragova. Izreke koje se odnose na budući dolazak [[Sin Čovečjičovečji|Sina Čovečjeg]], karakteristične za sinoptička jevanđelja, kod Tome uopšte ne postoje. Dok sinoptička jevanđelja naglašavaju eshatološko očekivanje dolaska "[[Božje carstvokraljevstvo|Božjeg carstva]]", Evanđelje po Tomi naglašava otkrivanje "Očevog carstva" u [[samospoznaja|spoznaji sebe]] (npr. izreka 3), vođenoj Isusovim izrekama. Takvo razumevanje spasenja slično je onome izraženo u mnogim odlomcima Evanđelja po Jovanu, u kojemu je otkrivanje [[istina|istine]] i [[život]]a vezano uz Isusove reči (Jv 6,63; 8,51).<ref name="Koester"/>

[[Edvar Konz]], britanski stručnjak za budizam, podseća da su Tomini hrišćani (koji su poznavali i upotrebljavali tekstove kao što je Evanđelje po Tomi) u Južnoj Indiji bili u dodiru s [[budistibudizam|budistima]]ma, što je utjecalo na njihove spise.<ref>E. Conze, »Buddhism and Gnosis«, u: Le Origini dello Gnosticismo: Colloquio di Messina 13—18 Aprile 1966 (Leiden, 1967), str. 665.</ref>

Profesorica [[Elaine Pagels]] razmatra zašto je [[rano hrišćanstvo|rana hrišćanska]] [[hrišćanska crkva|crkva]] odbacila tekstove kao što je Evanđelje po Tomi, a prihvatila druge, verovatno kasnijeg datuma, poput evanđelja po Mateju, Luki i Jovanu? Ona zaključuje da je crkva odobravala evanđelja koja podupiru institucionalizaciju hrišćanskog pokreta, dok je osudila kao [[hereza|jeres]] ona koja nisu služila institucionalizaciji, već su podsticala ljude da se direktno obraćaju Bogu, bez posredstva crkve ili sveštenstva. Evanđelje po Tomi kaže da nalasku Božjeg kraljevstva prethodi usamljenički proces samootkrivanja, dok kanonska evanđelja daju mnogo jednostavniju poruku: čovek dospeva do Boga ne duhovnom samospoznajom, već verom u Isusa Mesiju.<ref name="Pejgels"/> Evanđelje po Tomi ne daje odgovore na praktična pitanja kao što su: Želiš li da postimo? Kako da se molimo? Treba li da dajemo milostinju? Po kojem propisu da se hranimo? Prema Tomi, kada učenici ovakva pitanja postavljaju Isusu, on odbija da im da određena uputstva, i odgovara samo: „''Ne govorite laži, i ne činite ono što mrzite: jer nebo vidi sve''". Ovaj odgovor prepušta svakoga svojoj [[savestsavjest|savesti]]i, jer ko bolje zna kad čovek laže, i šta mrzi? Isusov odgovor je ironičan, jer čoveku govori da se osloni na sebe. Za razliku od Evanđelja Novog Zaveta, ovde Isus ne daje nikakve programske smernice za grupno podučavanje i izgradnju religijske institucije.<ref name="Pejgels"/>

Evanđelje po Tomi podseća na [[Q dokument|tip izvora]] koje su koristili autori Mateja i Luke kada su sastavljali svoja evanđelja.<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref> Velik broj izreka iz Evanđelja po Tomi ima paralele u novozavetnim evanđeljima - u sinoptičkim jevanđeljima [[Jevanđeljeevanđelje po Mateju|po Mateju]], [[JevanđeljeEvanđelje po Marku|Marku]] i [[JevanđeljeEvanđelje po Luki|Luki]], te u [[Evanđelje po JovanuIvanu|Evanđelju po Jovanu]] (ove sličnosti su posebno značajne; npr. izreke 13, 19, 24, 38, 49, 92). Neke izreke imaju paralele i u nekanonskim jevanđeljima, osobito u [[Evanđelje po Hebrejima|Evanđelju po Hebrejima]] (npr. izreka 2) i [[EvanđeljeGrčko evanđelje po Egipćanima|Evanđelju po Egipćanima]] (npr. izreka 22), koja su bila u opticaju u 2. stoleću.<ref name="Koester"/>

* [[Апокриф|Apokrif]]