Evanđelje po Luki – razlika između verzija

'''(J)evanđelje po Luki''' ({{jez-gr|Κατὰ Λουκᾶν εὐαγγέλιον}} ''Kata Loukan euangelion'') je treće od četiri [[Biblijski kanon|kanonska]] [[evanđelje|evanđelja]] [[Novi zavjet|Novog zavjeta]], koji opisuje [[Isus]]ov život, smrt i uskrsnuće.

Hrišćanska tradicija njegov nastanak datira oko [[60]]. godine, dok većina današnjih naučnika smatra da je napisano pred kraj [[1. vekvijek|1. veka]]a, odnosno oko [[85]]. godine.<ref name="Brown">[[Raymond E. Brown]]. An Introduction to the New Testament.</ref>

Izvori ovog [[Jevanđeljeevanđelje|jevanđelja]] su [[evanđelje po Marku|jevanđelje po Marku]], kao i drugi izvori (vidi [[Q dokument]]). Oko trećine evanđelja po Luki čini jedinstven materijal u odnosu na druga evanđelja, i taj se tekst bavi pozitivnim odnosom koji je Isus imao prema [[žena]]ma i strancima, njegovim saosećanjem za prognane i siromašne, i novom snagom koju krotkima donosi [[sveti Duh]].<ref name="Kembridž">Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. ISBN 86-7473-281-X</ref> Jevanđelje po [[JevanđelistApostol Luka|Luki]] karakteristično je po [[Hristove priče|Hristovim pričama]] i parabolama. Ovde se nalaze i čuvene priče [[Priča o bludnom sinu|o bludnom sinu]] i [[Priča o dobrom Samarićaninu|o dobrom Samarićaninu]].<ref name="Kembridž"/>

Lukino je jevanđelje u prvom redu bilo namenjeno [[Hrišćanstvo|hrišćanskim]] zajednicama sastavljenim od preobraćenika koji nisu pripadali [[judaizam|judaizmu]] (''[[inovjerci|gentiles]]'').

Hrišćanska tradicija ga pripisuje [[LukaApostol EvangelistLuka|Luki]], preobraćeniku iz paganske [[Grčka|grčke]] porodice, liječniku i sljedbeniku [[apostolapostoli|apostola]]a [[Pavle iz TarzaTarsa|Pavla]]. Prema preovlađujućem mišljenju današnje nauke, pravi autor je nepoznat.<ref name="britannica.com">"biblical literature." Encyclopædia Britannica. 2010. Encyclopædia Britannica Online. 06 Nov. 2010 [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/64496/biblical-literature].</ref>

U svakom slučaju, hrišćanin koga tradicija naziva Lukom je jedini nejevrejin među piscima evanđelja, i govori u ime nejevrejskih preobraćenika u hrišćanstvo koji su sebe smatrali istinskim naslednicima Izraela. On uzima Markovo evanđelje kao osnov i proširuje ga u skladu sa svojim shvatanjima - shvatanjima nejevrejina koji je prišao Isusovom pokretu.<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref> Isti autor je napisao je i [[Djela apostolska|Dela apostolska]]<ref>[[Udo Schnelle]], ''The History and Theology of the New Testament Writings'', Fortress Press, 1998. p. 259.</ref>, koja mnogi naučnici smatraju drugi tomom Lukinog jevanđelja.<ref>David Aune ''The New Testament in Its Literary Environment'' (Philadelphia: Westminster, 1987), p. 77.</ref><ref>[http://www.thebooksofthebible.info ''The Books of The Bible''] (Colorado Springs: International Bible Society, 2007); ''The Original New Testament'' (San Francisco: Harper & Row, 1985).</ref> Oba spisa su upućena izvesnom Teofilu, čiji identitet nije savim jasan.<ref name="Kembridž"/>

Luka daje mnoge detalje koji su doprineli kasnijim hrišćanskim percepcijama da je [[Poncije Pilat|Pilat]] bio dobronamerni slabić, a da je jevrejski narod odgovoran za Isusovu smrt, kao i za smrt mnogih njegovih sledbenika.<ref name="Pejgels"/>

Profesor [[Bart Ehrman|Bart Erman]] nalazi primere teoloških izmena [[biblijski rukopisi|novozavetnih rukopisa]] radi suprotstavljanja [[adopcionizam|adopcionističkom]] gledištu. Te izmene naglašavaju da je Isusa rodila devica, da nema zemaljskog oca, da nije usvojen prilikom krštenja i da je bio Bog.

Tako, u starim rukopisima Evanđelja po Luki, kada su [[Sveti Josip|Josif]] i [[Majka Marija (majka Isusova)|Marija]] odneli Isusa u Hram gde ga je blagoslovio sveti čovek Simeon, stoji: „''njegov otac i majka čudili onome što mu je rečeno''" (Luka 2:33). Međutim, u velikom broju rukopisa taj pasus je izmenjen da glasi: „''Josif i njegova majka su se čudili''..." Tako izmenjeno Evanđelje više ne govori da je Josif [[otac]] Isusa.<ref>Tako, na primer, u prevodu Vuka Karadžića stoji: "Josif i mati njegova", dok kod Ivana Šarića stoji: "Otac njegov i majka njegova".</ref> Sličnih izmena ima i nekoliko stihova kasnije, kada Isus kao dvanaestogodišnjak, bez znanja roditelja ostane u Hramu. Tekst kaže: „''njegovi roditelji nisu znali za to''". Neki rukopisi menjaju tekst da glasi: „''Josif i njegova majka nisu znali za to''". Dalje u tekstu, nakon što su se vratili u Jerusalim da nađu Isusa, Marija ga nalazi u hramu i grdi: „''Otac i ja smo te tražili!''" I opet su neki [[pisar]]i izmenili tekst da glasi „''Mi smo te tražili!''" <ref name="Ehrman"/>

Još jedna protuadopcijska izmena se pojavljuje u priči o [[JovanIvan Krstitelj|Jovanovom]] [[Krštenje Isusa|krštenju Isusa]], što je mesto koje su mnogi [[rano hrišćanstvo|rani hrišćani]] koristili u prilog tvrdnji da je Bog odabrao Isusa da bude njegov sin. U najvećem broju sačuvanih rukopisa, glas sa neba kaže: „''Ti si moj voljeni Sin kojim sam veoma zadovoljan''" (Luka, 3:23). Ali, u jednom starom grčkom rukopisu i u nekoliko latinskih rukopisa, glas kaže nešto sasvim drugačije: „''Ti si moj Sin, danas sam te rodio''”. Citat u ovom obliku također navode rani [[crkveni oci]] u vremenu pre nastanka većine sačuvanih rukopisa. Ta rečenica se često citira u 2. i [[3. vekvijek|3. veku]]u svuda, od [[Rim]]a, preko [[Aleksandrija|Aleksandrije]], [[Severnasjeverna Afrika|severne Afrike]], [[Palestina|Palestine]] i [[Galija (regija)|Galije]], pa sve do [[Španija|Španije]]. I u gotovo svim slučajevima, navodi se druga varijanta teksta („''danas sam te rodio''"). Tekst su izmenili kasniji pisari koji su se plašili adopcionističkih konotacija.<ref name="Ehrman"/>

* [[Razvoj kanona Novog zavjeta|Kanon Novog zaveta]]