Evanđelje po Ivanu – razlika između verzija

'''Evanđelje po Ivanu''' ili '''Jevanđelje po Jovanu''' ({{jez-gr|Κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιον}}) je četvrto [[evanđelje]] u [[Biblijski kanon|kanonu]] [[Novi zavjet|Novog zavjeta]]. Napisano je oko [[100]]. godine, i po vremenu pisanja je poslednje kanonsko [[evanđelje|jevanđelje]].

Evanđelje po Jovanu se značajno razlikuje od ostala tri evanđelja (po [[JevanđeljeEvanđelje po Mateju|Mateju]], [[JevanđeljeEvanđelje po Marku|Marku]] i [[JevanđeljeEvanđelje po Luki|Luki]]), i pisano je primetno drugačijim stilom.<ref name="Ehrman">[http://www.scribd.com/doc/60185745/Bart-Ehrman-Isus-to-nije-rekao Bart Ehrman - Isus to nije rekao] (scribd)</ref> Jovan se donekle distancira od [[istorijski Isus|Isusove istorijske ličnosti]]<ref name="Kembridž"/>, i sadrži već razvijenu [[hristologija|hristologiju]] koja [[Isus]]a smatra božanskim [[logos]]om.<ref name=Harris>Harris 1985.</ref> Prethodna tri jevanđelja govore uglavnom o [[Isus Hristos|Hristovim]] propovedima u [[Galileja|Galileji]], dok se ovo više bavi propovedima u [[Judeja|Judeji]]. Za razliku od ostalih, ne sadrži ni jednu [[Isusove parabole|Isusovu parabolu]]. Pritom, Isusove reči su dugi govori, a ne [[Isusove izreke|jezgrovite izreke]].<ref name="Ehrman"/>

Evanđelje po Jovanu oslikava onovremeni sukob [[Rano hrišćanstvo i judaizam|ranog hrišćanstva i judaizma]].<ref>Lindars 1990 p. 53.</ref> [[Fariseji]] se predstavljaju na negativan način, jer nisu vernici, dok su [[Jevreji]] prikazani kako se opredeljuju za i protiv hrišćanstva<ref name="Kembridž"/>, što nekad ide i do otvorenog [[antijudaizamantisemitizam|antijudaizma]].<ref name="Pejgels"/>

Evanđelje po Jovanu su mnogi gnostički hrišćani smatrali svojom knjigom i upotrebljavali kao primarni izvor za [[gnosticizam|gnostičko učenje]].<ref>Irenaeus, AH 3.11.7.</ref><ref>Videti diskusiju u: E. Pagels, The Johannine Gospel in Gnostic Exegesis (Nashville, 1973).</ref> Pa ipak, [[rano hrišćanstvo|rana crkva]] je, uprkos nekim protivljenjima, unela ovo evanđelje u Novi zavet.<ref name="Gnostička evanđelja">[http://www.scribd.com/doc/56095362/Elejn-Pejgels-Gnosti%C4%8Dka-evan%C4%91elja Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja] (scribd)</ref>

Prema hrišćanskom predanju, napisao ga je [[apostol Ivan|apostol Jovan]], jedan od Hristovih učenika, a mjesto nastanka mu jest [[Efes|Efez]]. [[Irenej Lionski]] kaže: »''Nakon toga Ivan, Gospodinov učenik, onaj koji je naslonio glavu na Isusove grudi, objavio je Evanđelje dok se nalazio u Efezu azijskomu''«.

Neki događaji se nalaze samo u tom evanđelju; na primer, Isusov razgovor sa [[Nikodim]]om (u poglavlju 3) i sa [[Fotina SamarićankaSamaritanka|Samarićankom]] (poglavlje 4) ili njegova čuda pretvaranja vode u vino (poglavlje 2) i dizanje Lazara iz mrtvih (poglavlje 10).<ref name="Ehrman"/>

Jevanđelje po Jovanu jednom trećinom je posvećeno poslednjim časovima života [[Isus Hristos|Isusa Hristosa]].

Za razliku od ostalih evanđelja, Jovan dosta mesta posvećuje objašnjavanju ko je Isus i aranžiranju „znakova" koji treba da dokažu da je ono što Isus kaže o sebi istina.<ref name="Ehrman"/> Naglasak je na duhovnoj strani Hristovog života. Isusovi govori su dugački i u njima mnogo govori o sebi.<ref name="Kembridž">Kembridžova ilustrovana istorija religije (str. 232-236), Stylos, Novi Sad, 2006. ISBN 86-7473-281-X</ref> Isus božanskog [[AvaAbba (otac)|Oca]] prikazuje kao onog ko donosi svetlost slepima, radost tužnima, a život mrtvima. [[Učenik (hrišćanstvokršćanstvo)|Učenike]] uvodi u [[život]] koji je već [[večnostvječnost|večan]] jer nikada neće prestati.<ref name="Kembridž"/>

Po Jovanu, ono što je važno jeste da je [[apostol Toma Apostol|Toma]], koji isprva nije verovao u [[Isusovo vaskrsenje|Isusovo uskrsnuće]], na kraju Isusa nazvao "''moj Gospodar i moj Bog''", što je bio način na koji su nazivani [[popis rimskih careva|rimski carevi]].<ref name="Kembridž"/>

Jovanova verzija evanđelja teši i nadahnjuje grupe vernika koje se nalaze u položaju ugnjetene manjine, koja, kako oni veruju, ovaploćuje božansku [[svetlost sveta|svetlost u svetu]]. Evanđelje po Jovanu počinje uvodnim rečima [[Knjiga Postanka|Knjige Postanja]], po kojima Bog „u početku" odvaja [[svjetlost|svetlost]] od [[tama|tame]]. Jovan izjavljuje da „svetlost svetli u tami, a tama je ne obuze" (1:5). Jovan upliće [[osnovni elementi|iskonske elemente]] razdvojene u [[postanjeknjiga Postanka|postanju]] - svetlost i tamu - u ljudsku dramu, tumačeći ih u religijskom, etičkom i društvenom kontekstu. Prema Jovanu, „[[svetlost sveta]]" počinje sijati kroz Isusa iz Nazareta, koji se otkriva kao [[Sin Božji]].<ref name="Pejgels"/>

U vreme nastanka evanđelja, [[rano hrišćanstvo|rani hrišćani]] se još uvek nisu smatrali zasebnom religijom, već pokretom unutar [[judaizam|judaizma]].<ref>Bruce Chilton and Jacob Neusner, Judaism in the New Testament: Practices and Beliefs (New York: Routledge, 1995), 5. "by their own word what they (the writers of the new testament) set forth in the New Testament must qualify as a Judaism. . . to distinguish between the religious world of the New Testament and an alien Judaism denies the authors of the New Testament books their most fiercely held claim and renders incomprehensible much of what they said"</ref> Mnogi stručnjaci veruju da Evanđelje po Jovanu predstavlja mišljenje radikalne [[sekta|sekte]], izbačenih iz domaćih [[sinagoga]] zbog svoje tvrdnje da je [[Isus]] [[Mesija]], i otuđenih od jevrejske zajednice.<ref name="Pejgels">[http://www.scribd.com/doc/55129006/Elejn-Pejgels-Poreklo-Satane Elejn Pejgels - Poreklo Satane] (scribd)</ref> Naučnici smatraju da je ovaj traumatični razdor definisao autopercepciju Jovanove grupe koja vidi sebe kao malenu manjinu Božjih ljudi „koju svet mrzi," i koja podstiče svoje članove da odbace celokupni društveni i religijski kontekst u kojem su rođeni.<ref>William Horbury, „''The Benediction of the Minim and Early Jewish-Christian Controversy''". Journal of Theological Studies 33 ([[1982]]): 19-61</ref><ref>T. C G. Thornton. „''Christian Understandings of the Birkath ha-Minim in the Eastern Roman Empire''". Journal of' Theological Studies 38 ([[1987]]): 419-31</ref><ref>Asher Finkel. „''Yavneh's Liturgy and Early Christianity''". Journal of Ecumenical Studies 18: 2 ([[1981]]): 231-50</ref><ref>Alan F. Segal. „''Ruler of This World: Attitudes about Mediator Figures and the Importance Sociology for Self-Definition''". In E. P. Sanders, ed. ''Jewish and Christian Self-Definition''. Vol 2, pp. 245-68. Philadelphia: Fortress Press, [[1980]].</ref>

Proučavaoci primećuju da se termin "[[Jevreji]]" ili "[[Judeja|Judejci]]" (gr. ''Ioudaios'') pojavljuje kod Jovana mnogo češće nego u ostalim Evanđeljima, i da njegova upotreba ukazuje da se autori još više distanciraju od jevrejske većine.<ref name="Pejgels"/> Ponekad se upotreba termina poklapa sa opštim značenjem, u pasusima u kojima su Jevreji [[narod]]. Na drugim mestima, termin se odosi na [[Judeja|Judejce]], žitelje [[JerusalimJeruzalem|Jerusalima]]a i okoline, i određuje ih kao različite od [[Galileja]]ca i [[Samarija|Samarićana]]. Dalje, termin "Jevrejin" je sinonim za jevrejske vođe. Međutim, na nekim mestima Jovan upotrebljava termin „Jevreji" da označi ljude strane i neprijateljske prema Isusu. Jovan, na primer, ponavlja da su „''Jevreji hteli da [ga] ubiju''" i da je Isus ponekad izbegavao da putuje u Jerusalim „''strahujući od Jevreja''".<ref name="Pejgels"/>

{{citat|Ne može biti sumnje o osnovnom značenju teksta, koji pokazuje da jevrejsko neverovanje, i neprijateljstvo prema istini i životu, proističe iz toga što su oni đavolova deca.<ref>[[Rudolf Bultmann|Rudolph Bultmann]], ''Das Evangelium Johannis''. Gottingen: Vandenhoeck und Ruprecht, [[1941]]. Translated by G. R. Beasley-Murray. ''The Gospel of John: A Commentary''. Oxford: Basi1

Jovanovo evanđelje sadrži i elemente nekih drugih tradicija.<ref name="Kembridž"/> Neki proučavaoci smatraju da ima zajedničkih elemenata sa [[gnosticizam|gnosticizmom]].<ref>Stephen L. Harris, ''Understanding the Bible''. Palo Alto: Mayfield. [[1985]].</ref> Njegovu oštrinu protiv jevrejske većine [[Elaine Pagels|Elejn Pejgels]] naziva "[[Eseni|esenskom]] gorčinom".<ref name="Pejgels"/>

Jedna od njegovih značajki u evanđelju je dualizam svjetlost-tama koji je prisutan i u [[kumranskisvici spisisa Mrtvog mora|kumranskom nauku]].

Prema [[Bart Ehrman|Ehrmanu]]u, Evanđelje izgleda da se okončava sa 20:30-31; te poglavlje 21 izgleda dodato kasniji da bi se popunila priča o pojavljivanju [[uskrsliisusovo Isusvaskrsenje|uskrslog Isusa]]. Ehrman također smatra da se i početni stihovi 1:1-18, koji su neka vrsta prologa, razlikuju od ostatka evanđelja. Taj uvod govori o „Reči" Božijoj ([[Logos]]u), koja je postojala sa Bogom od početka i bila je sam Bog, i koja je „postala meso" u Isusu Hristu. Taj pasus je napisan uzvišeno poetskim stilom koji ne nalazimo u ostatku evanđelja; pritom, nigde drugde u tekstu se Isus ne naziva [[Logos]]om.<ref name="Ehrman"/>

* [[Razvoj kanona Novog zavjeta|Kanon Novog zaveta]]