Derbent – razlika između verzija

'''Derbent''' (руски: ''Дербе́нт''), [[perzijski jezik|farsi]]: دربند, čitaj: ''Darband'') je najjužniji grad u [[Rusija|Rusiji]], i drugi po značaju grad u [[Dagestan]]u.

Postoji tvrdnja da je Derbent najstariji grad u Rusiji. Još od starog veka, ovo podurčje je bilo veoma značajno zbog svog položaja kao vrata prema [[Kavkaz (region)|Kavkazu]]u. U Derbentu postoje arhološki lokaliteti starosti i preko 5000 godina. Kao rezultat geografske specifičnosti, grad se razvio između dva niza zidina u brdovitom delu i obale [[Kaspijsko jezeromore|Kaspijskog jezera]]. Vekovima su brojni narodi davali gradu razna imena, ali svako je bilo u vezi sa "vratima", "portalom", "kapijom".

Grad je sagrađen na zapadnim obalama Kaspijskog jezera, južno od reke Rubas, na padinama Tabasaranskih planina koje pripadaju Kavkazu. Derbent je saobraćajno dobro opslužen - ima sopstvenu luku, željeznica prolazi kroz njega prema [[Baku]]u, kao i drumska saobraćajnica Baku-[[Rostov]]. Derbent ima jedinstven strateški položaj na Kavkazu - grad se nalazi na uskom potezu lako prohodnog prostora (3 -{km}-) između Kaspijskog jezera i Kavkaza, kontrolišući kopneni saobraćaj između [[Istočna Evropa|istočne Evrope]] i [[Bliski istokIstok|Bliskog istoka]]. U svernom delu grada se nalazi spomenik Kirk-lara, ili četrdeset junaka, koji su pali braneći Dagestan od Arapa [[728|728.]] godine. Prema jugu se proteže krak Kavkaskog zida dug 50 -{m}-, poznat i kao Aleksandrov zid, zatvarajući uski prolaz Kaspijskih vrata/Gvozdene kapije (''Portae Athanae'' ili ''Portae Caspiae''). Dok je ovaj zid bio čitav, bio je visok 9 metara i debeo 3 metra, a sa svojim gvozdenim vratima i osmatračnicama predstavljao je snažnu odbranu persijske granice.

Prvo stalno naselje u području Derbenta datira iz 8. veka pre nove ere. Do 4. veka nove ere, ovo područje je bilo deo Kavkaske Albanije, i obično se poistovećivalo sa glavnim gradom Albanom. Današnje ime potiče od persijske reči ''Darband'' sa značenjem "zatvorena vrata", počelo je da se koristi krajem 5. veka ili početkom 6. veka, kada je na ovom području ponovo osnovan grad od strane [[Kavad I|Kavada I]] iz [[SasanidskoSasanidska carstvoMonarhija|Sasanidske]] dinastije [[PersijskoPerzijska carstvoMonarhija|Persijskog carstva]].

Tokom 630-ih, zauzeo ga je Kazarski kanat. Godine [[654|654.]] ga zauzimaju [[Arapi]], koji ga preobražavaju u važno upravno sedište i uvode [[islam]] u to područje. [[Kalif]] Harun-al-Rašid je živeo u Derbentu i doveo ga na dobar glas kao umetnički i trgovinski centar. U 10. veku, s padom Arapskog kalifata, Derbent postaje emirat sve do [[Mongolsko carstvo|mongolske invazije]] [[1239]]. godine.

U 14. veku ga zauzimaju horde [[Tatari|tatarskog]] vođe [[TamerlanTimur|Tamerlana]]a. Godine [[1437]]. je došao pod kontrolu šaha Širvana. Tokom 16. veka, Derbent je bio poprište ratova između [[OsmanskoOtomansko carstvoCarstvo|Osmanskog carstva]] i [[PersijskoPerzijska carstvoMonarhija|Persijskog carstva]], kojim je vladala dinastija Safavida. Do početka 17. veka, safavidski šah [[Abas I Veliki|Abas I]] je naneo težak poraz Osmanskom carstvu i vratio Derbent.

Tokom Rusko-persijskog rata, za vreme [[Petar Veliki|Petra Velikog]], Rusija je osvojila Derbent [[1722|1722.]] godine, ali je [[1736|1736.]] ponovo priznata vlast šaha Nadira. Derbent je [[1747|1747.]] godine postao prestonica kanata pod istim imenom. Za vreme Persijske ekspedicije koju je naložila [[Katarina Velika]] Derbent je osvojen 10. maja [[1796|1796.]] od strane Rusa pod vođstvom generala Valerijana Zubova. Kao rezultat je potpisan Gulistanski mirovni sporazum i Derbent je postao deo [[RuskaRusko ImperijaCarstvo|Ruske Imperije]].

Derbent je u suštini veliki muzej s veličanstvenim planinama i priobaljem, sa velikim turističkim potencijalom. Od [[2003]]. godine se tvrđava i stari deo grada nalaze na [[UneskoUNESCO|Uneskovoj]]voj listi [[Svetska baština|Svetske baštine]]. Nestabilnost u regiji negativno utiče i na razvoj turizma.