Darije III – razlika između verzija

| titula = '''[[Šah (vladartitula)|Šah]] [[Perzija|Perzijskog carstva]]'''

| vladavina = lipanj [[336. pne.|336.]] - [[330. pne.]] (6 godina - [[Perzija]])<br />lipanj [[336. pne.|336.]] - [[332. pne.]] (4 godine - [[DrevniStari Egipat|Egipat]])

| ostale titule = [[Veliki kralj]] [[Perzija|Perzije]], [[faraon]] [[DrevniStari Egipat|Egipta]], [[kralj]] [[Babilonija|Babilona]]

| mjesto pokopa = [[Persepolis|Perzepolis]]

| prethodnik = [[Artakserks IV|Artakserkso IV.]]

| nasljednik = [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]]

| djeca = kćeri [[Stateira II|Stateira II.]] i [[Dripetis]]

| dinastija = [[Ahemenidska Monarhija|Ahemenidi]]

'''Darije III. (Artašata)''' bio je posljednji [[veliki kralj]] [[Perzija|Perzijskog carstva]] iz [[iran]]ske dinastije [[AhemenidiAhemenidska Monarhija|Ahemenida]]<ref>[http://www.gaugamela.com/ Kralj Darije III. (Gaugamela.com)]</ref> koji je vladao od [[336. pne.|336.]] do [[330. pne.]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/151631/Darius-III Enciklopedija Britannica: Darije III.]</ref>, kada ga je porazio [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]].

Rođen pod imenom Kodoman<ref>[http://thenagain.info/WebChron/MiddleEast/DariusIII.html Darije III. (ThenAgain.info)]</ref> ([[grčki jezik|grč.]] ''Codomannus''), Darije III. je odmah nakon dolaska na vlast uzeo ime „Darije“, po svome pradjedu s majčine strane [[Darije II.|Dariju II.]], odnosno prema slavnom perzijskom caru [[Darije I. Veliki|Dariju I. Velikom]]. Ime „Darije“ ([[perzijski jezik|staroperz.]] ''Darayavahuš'', [[perzijski jezik|perz.]] داریوش ''Dariuš'') prevedeno sa znači „Dobri vladar“<ref>[http://books.google.com/books?id=jXuFAAAAIAAJ&printsec=titlepage&source=gbs_summary_r&cad=0#PPA185,M1 Zapisi na klinastom pismu - Knjižnica Stanford]</ref><ref>[http://www.avesta.org/znames.htm Zoroastrijska imena (Avesta.org)]</ref>.

Darije III. bio je sin princa Arsama i princeze [[Sisigambis]]<ref>[http://www.american-pictures.com/genealogy/persons/per01592.htm Obiteljsko stablo - Darije III.]</ref>. Njegov otac Arsam bio je sin princa Ostana, koji je pak bio sin perzijskog cara [[Darije II.|Darija II.]], dok je njegova majka Sisigambis bila kćer perzijskog cara [[ArtakserksoArtakserks II.|Artakserksa II.]], također sina Darija II. Prethodnik Darija III. bio je njegov rođak s majčine strane; [[Artakserks IV|Artakserkso IV.]] Nakon krunidbe [[336. pne.]] Darije III. oženio se [[Stateira I.|Stateirom I.]] s kojom je imao dvije kćeri, [[Stateira II.|Stateiru II.]] i [[Dripetis]]<ref>[http://www.american-pictures.com/genealogy/persons/per01592.htm Obiteljsko stablo - Darije III.]</ref>. Njegovom kćeri [[Stateira II.|Stateirom II.]] se kasnije oženio [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]].

[[Artakserks III|Artakserkso III.]], djed Darija III., kao i većina njegovih sinova stradalo su u ubojstvima koje je organizirao perzijski general Bagoas<ref>[http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t66.html Uspon Darija III. (Livius.org)]</ref>, koji je na tron postavio [[ArtakserksoArtakserks IV.|Artakserksa IV.]] (Arza) kao marionetskog vladara. Kada je Bagoas shvatio kako ga više ne može kontrolirati, godine [[336. pne.]] dao ga je ubiti, a na tron je postavio Kodomana, posljednjeg legitimnog nasljednika iz [[Ahemenidiahemenidska Monarhija|kraljevske loze]]. Kodoman (okrunjen kao ''Darije III.'') bio je rođak njegova prethodnika Artakserksa IV., a iskazao se kada je u doba vladavine Artakserksa III. diplomacijom pomirio dva zaraćena kralja nomadskih plemena Kadusijana na sjeveroistoku [[PerzijskoPerzijska carstvoMonarhija|Perzijskog carstva]]<ref>[http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t66.html Uspon Darija III. (Livius.org)]</ref>, i kada je radio kao kraljevski glasnik. KOdoman je na vlast došao s 45 godina, i okrunuo se pod imenom ''Darije III.''

Novi kralj se našao u teškoj situaciji budući da je [[Perzijska Monarhija|Perzijsko carstvo]] u to doba bilo vrlo nestabilno; diljem zemlje vladali su ljubomorni i nepouzdani [[satrap]]i, poput [[Kabaš]]a u [[DrevniStari Egipat|Egiptu]]. U usporedbi s njegovim prethodnicima iz [[Ahemenidiahemenidska Monarhija|ahemenidske dinastije]], Darije III. nije imao nikakvog iskustva u vladanju carstvom, niti je prethodno iskazivao ambicije da njime vlada. Nedostatak tih kvaliteta u doba velike krize pokazali su se presudnim za sudbinu Perzijskog carstva.

Godine [[336. pne.]] [[Filip II Makedonski|Filip II. Makedonski]] prihvaćen je za [[Hegemonija|hegemona]] [[Korintska liga|Korintske lige]] i planira invaziju na maloazijske [[Staraantička Grčka|grčke]] gradove pod perzijskom kontrolom<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/151631/Darius-III Enciklopedija Britannica: Darije III.]</ref>. U proljeće šalje svoje generale [[Parmenije|Parmenija]] i [[Atal]]a u „oslobađanje“ istih gradova, no za vrijeme njihovih vojnih prodora Filip II. je u ljeto iste godine ubijen.

[[Datoteka:Battle of Issus.jpg|thumb|desno|300px|Darije III. prikazan u borbi protiv [[Aleksandar MakedonskiVeliki|Aleksandra Makedonskog]] za vrijeme [[Bitka kod Isa|bitke kod Isa]]]]

Godine [[334. pne.]] sin [[Filip II. Makedonski|Filipa II.]], [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]]<ref>[http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t66.html Uspon Darija III. (Livius.org)]</ref>, postaje hegemonom Korintske lige te vodi kombiniranu makedonsku vojsku u invaziju perzijske [[Mala Azija|Male Azije]].

Ubrzo poslije Aleksandrovog prodora u [[Azija|Aziju]], makedonska vojska pobjeđuje maloazijske Perzijance u [[Bitkabitka kodna GranikaGraniku|bitci kod Granika]]. Darije III. nije sudjelovao u toj bitci, koju je smatrao običnom provincijskom pobunom koje su bile česte u to vrijeme, niti je slutio kako Aleksandar Makedonski ima u planu prodor do srca Perzije. Očekivao je kako će se perzijski [[satrap]]i obračunati s Aleksandrom, pa je mirno ostao u svojoj prijestolnici [[PerzepolisPersepolis|Perzepolisu]]u.

[[Datoteka:Batalla de Gaugamela (M.A.N. Inv.1980-60-1) 02.jpg|thumb|desno|300px|Bijeg Darija III. za vrijeme [[Bitka kod Gaugamele|bitke kod Gaugamele]] na reljefu [[Bjelokostslonovača|slonovače]] iz [[18. stoljećevijek|18. stoljeća]]]]

Okolnosti su bile na strani Darija III. [[331. pne.]] kada je uoči [[Bitka kod Gaugamele|bitke kod Gaugamele]] okupio popriličan broj trupa i dobro ih organizirao, te je dobio vojnu potporu većine perzijskih satrapa. Unatoč svim tim povoljnim faktorima, Darije III. ponovno je izgubio bitku protiv Aleksandra, te je opet morao bježati da bi se spasio od makedonskih progonitelja. Veliki dio perzijskih snaga stradalo je u toj bitci, pa Darije III. poslije više nikad neće moći okupiti kraljevsku vojsku tolike veličine. Darije III. je poslije bitke pobjegao u [[Ekbatana|Ekbatanu]] gdje je pokušavao okupiti novu vojsku za borbu protiv Aleksandra, dok je Aleksandar Makedonski istovremeno zaposjeo [[Babilon]], [[Suza (Iran)Susa|Suzu]] i perzijsku prijestolnicu [[Persepolis|Perzepolis]]. Okupacijom Perzepolisa nakon [[Bitka kod Perzijskih vrata|bitke kod Perzijskih vrata]] Aleksadar je praktički mogao proglasiti pobjedu, no nastavio je goniti Darija III. koji je bježao prema istoku<ref>[http://thenagain.info/WebChron/MiddleEast/DariusIII.html Darije III. (ThenAgain.info)]</ref>.

[[Datoteka:The Family of Darius before Alexander by Paolo Veronese 1570 fragment.jpg|thumb|desno|300px|Obitelj Darija III. pred Aleksandrom Makedonskim ([[Paolo Veronese]], [[16. vijek|16. stoljeće]])]]

Za vrijeme bijega, [[Baktrija|baktrijski]] satrap [[Ljutnja|Bes]] koji se kod Gaugamele borio skupa s Darijem III. i koji se predstavljao kao njegov privženi saveznik, izdao ga je zbog osobnih interesa. Prilikom prvog odmora baktrijski vojnici zauzeli su kraljev šator, zarobili Darija III., te ga poveli u Baktriju kao zarobljenika jer su očekivali kako će ih Aleksandar nagraditi ako mu isporuče zarobljenog Darija III. Poslije toga bilo je jasno kako Darije III. više neće moći podići ikakvu perzijsku silu protiv Aleksandra jer više nije imao status [[Šahšah (vladartitula)|perzijskog šaha]] niti je predstavljao ikakvu opasnost za osvajačke makedonske snage. Ipak, Aleksadar Makedonski nastavio je potjeru u cilju da osobno pronađe i zarobi Darija III.<ref>[http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t14.html Smrt Darija III. (Livius.org)]</ref>

[[Datoteka:Den Leichnam des Darius.jpg|thumb|300px|[[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]] prekriva mrtvo tijelo Darija III. svojim plaštom ([[bakropis|bakrorez]] iz [[18. stoljećevijek|18. stoljeća]])]]

Godine [[330. pne.]] satrap Bes ubio je Darija III. i ostavio njegovo tijelo u kolima koje su pronašli makedonski vojnici<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/151631/Darius-III Enciklopedija Britannica: Darije III.]</ref>. Taj događaj razočarao je Aleksandra koji je želio uhvatiti živog Darija III. Kada je Aleksandar ugledao mrtvo Darijevo tijelo, uzeo je njegov kraljevski prsten a njegovo tijelo poslao je u [[Persepolis|Perzepolis]]<ref>[http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t14.html Smrt Darija III. (Livius.org)]</ref> gdje su ga pokopali u kraljevskim grobnicama sa svim počastima. Ubrzo poslije sahrane Darija III., Aleksandar se [[334. pne.]] oženio njegovom kćeri [[Stateira II.|Stateirom II.]] čime je učvstio svoj legitimitet nasljednika perzijskog kralja.

* U filmu „Aleksandar“ (''Alexander'') iz [[2004|2004.]] godine u režiji [[Oliver Stone|Olivera Stonea]] Darija III. je tumačio glumac Raz Degan.

* Američki glumac Carlos Ferro posudio je glas Dariju III. u japanskom [[Animirani film|animiranom filmu]] ''Alexander Senki'' iz [[1999|1999.]] godine.

* [[355. pne.]] - u doba vladavine [[ArtakserksoArtakserks III.|Artakserksa III.]], Darije III. diplomacijom uspjeva primiriti dva suparnička kralja nomadskih plemena Kadusijana.

* [[336. pne.]] - perzijski general [[Bagoas]] daje ubiti perzijskog kralja [[ArtakserksoArtakserks IV.|Artakserksa IV.]] i na tron postavlja Kodomana, koji se kruni kao Darije III.

* [[336. pne.]] - u [[StaraAntička Grčka|Grčkoj]], [[Filip II Makedonski|Filip II. Makedonski]] prihvaćen je za [[Hegemonija|hegemona]] [[Korintska liga|Korintske lige]] i planira invaziju na maloazijske [[Staraantička Grčka|grčke]] gradove pod perzijskom kontrolom<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/151631/Darius-III Enciklopedija Britannica: Darije III.]</ref>.

* [[336. pne.]] - Filip II. umire, a na makeonskom tronu ga naslijeđuje njegov sin [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]].

* [[330. pne.]] - satrap [[Ljutnja|Bes]] ubija Darija III. za vrijeme bijega.

* [[330. pne.]] - kraj [[iran]]ske dinastije [[AhemenidiAhemenidska Monarhija|Ahemenida]]; Aleksandar Makedonski postaje vladarem većine [[PerzijskoPerzijska carstvoMonarhija|Perzijskog carstva]].

* [[Perzijska Monarhija|Perzijsko Carstvo]]

* [[Filip II Makedonski|Filip II. Makedonski]]

* [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]]

|prethodnik = [[Artakserks IV|Artakserkso IV.]]<br />([[338. pne.|358.]] - [[336. pne.]])

|gl_članak_funkcija=[[Veliki kralj]] [[Perzija|Perzije]]<br />([[336. pne.|336.]] - [[330. pne.]])<br />____________________ <br />[[Faraon]] [[DrevniStari Egipat|Egipta]]<br />([[336. pne.|336.]] - [[332. pne.]])

|nasljednik=[[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]]<br />([[330. pne.|330.]] - [[323. pne.]])<br />____________________ <br />([[332. pne.|332.]] - [[323. pne.]])