Biblos – razlika između verzija

'''Biblos''' ('''Βύβλος''', '''Byblos''') je [[Grčki jezik|grčko]] ime za [[Fenicijafenikija|feničanski]] grad '''Gebal''' (ranije '''Gubla'''). To je grad na obalama Mediterana u [[Guvernatorat Libanonske gore|Guvernatoratu Libanonske gore]] u suvremenom [[Libanonu]] gdje se koristi suvremeno [[Arapski jezik|arapsko]] ime '''Jbeil''' (جبيل {{unicode|Ǧubayl}}), a dok se za vrijeme [[Križarski ratovi|križarskih ratova]] koristio naziv '''Gibelet'''. Vjeruje se da je osnovan oko 5000. pne., a prema fragmentima koji se pripisuju legendarnom feničanskom historičaru [[Sanhuniaton]]u (koji je navodno živio prije [[trojanski rat|trojanskog rata]]), sagradio ga je [[Kron (Titan)|Kron]] kao prvi grad u Feniciji.<ref>''The Theology Of The Phœnicians: From Sanchoniatho'' [http://www.sacred-texts.com/cla/af/af01.htm]</ref> Danas se vjeruje da je jedan od najstarijih [[Popis najstarijih stalno naseljenih gradova|stalno naseljenih gradova na svijetu]].

Najstariji arheološki nalazi o stalnom naseljavanju datiraju iz [[5. milenijum pne.|5. milenijuma pne.]], kada se tadašnja [[neolit]]ska naseobina bavila jednostavnom [[zemljoradnja|zemljoradnjom]], uzgajanjem životinja i [[ribolov]]om. U to doba se vjerojatno razvila i trgovina s [[AnadolijaMala Azija|Anadolijon]]. U doba [[halkolitik]]a ([[4. milenijum pne.]]) se izrađivala [[keramika]], [[oružje]] od [[bakar|bakra]] s [[Cipar|Cipra]] i [[Kavkaz (region)|Kavkaza]]a, a mrtvi pokapali u [[glina|glinenimgline]]nim [[ćup]]ovima. Pred kraj tog perioda su [[blato|blatne]] kolibe bile zamjenjivanje s [[pravokutnikpravougaonik|pravokutnim]] [[kuća]]ma koje su imale [[drvo (materijal)|drvene]] krovove, dok je sama naseobina prvi put opasana [[zid]]om.

U [[3. milenijum pne.|3. milenijumu pne.]] je grad postao važno trgovačko i vjersko središte, s obzirom na razvoj trgovine s [[EgiptEgipat|Egiptom]]om. Egipćanima se prodavao [[libanonski cedar|kedrovina]] s [[Libanon (gorje)|Libanonskog gorja]], [[smola]], [[vuna]] i [[maslinovo ulje]], dok se od Egipćana kupovalo [[zlato]], [[alabaster]], [[papirus]], [[lan]], [[konop]] i [[žitarice|žito]]. Također su postojale razvijene trgovačke veze s Anadolijom i [[Mezopotamija|Mezopotamijom]]. Egipatski [[faraon]]i su velikodušno darovali [[hram]] [[Baalat-Gebal]] (ženska »varijanta« [[bog]]a [[Baal]]a, ekvivalent egipatske boginje [[Hator]]).

Pred kraj 3. milenijuma pne. su područje prepravili [[Amoriti]] te se pomiješali s prvotnim stanovništvoom. Veze s [[EgiptEgipat|Egiptom]]om su postupno obnovljene, obnovio se kult Baalat-Gebal, ali iz tog perioda datiraju i tragovi [[Semiti|semitskog]] uticaja na egipatski način pokopa u [[grobnica]]ma. Godine [[1725. pne.]] su grad s novim voijnim tehnikama (bojne [[dvokolica|dvokolice]] s [[domaći konj|konjskim]]skim zapregama) na pola vijeka zauzeli [[Hiksi]], sve dok ih godine [[1580-e pne.|1580. pne.]] nisu istjerali Egipćani i u Biblosu uspostavili [[vazal]]nu državu. Uveden je kult [[Izida|Izide]] i [[Oziris]]a. Pred kraj [[13. vijek pne.|13. vijeka pne.]] (najstariji zapis je pronađen na [[sarkofag]]u kralja [[Ahiram]]a iz tog perioda) su se u Biblosu pojavili prvi tragovi [[feničanska abeceda|feničanske abecede]], koja je najstarija [[linearna abeceda]] na svijetu ([[ugaritska abeceda]] je starija, ali se temelji na [[klinopisklinasto pismo|klinopisu]]u).

Za razliku od ostalih feničanskih gradova se Biblos odupro napadima [[Hetiti|Hetita]] te ostao vezan uz oslabljen Egipat, sve dok ga oko godine [[1200-e pne.|1200. pne.]] nisu zauzeli tzv. [[Narodi sa mora|Morski narodi]] te tako okončali egipatsku vlast. U tom periodu se važnost Biblosa smanjila, dok je primat pripao [[Tir (Libanon)|Tiru]]u na jugu i [[Arvad]]u na sjeveru. Biblos je otada ostao manje trgovačko središte, koje je uglavnom trgovalo [[papirus]]om između [[EgiptEgipat|Egipta]]a i [[Antička Grčka|Grčke]]. Prema ([[grčki jezik|grčki]] ''biblos'') je također dobio današnje ime iz koga potječe grčka riječ za knjigu i naziv "[[Biblija]]".

Biblos je nakon toga došao pod vlast [[Asirci|Asiraca]] a zatim [[Neobabilonci|Novobabilonaca]] ([[Kaldeja|Kaldejci]]). Kada je godine [[530-e pne.|539. pne.]] [[Kir Veliki|Kir II.]] zauzeo [[Babilon]], pod [[Perzija]]ncima je započeo novi uspon grada. Godine [[332. pne.]] se bez otpora predao [[Aleksander Veliki|Aleksandru Velikom]] te je zato u doba [[helenizem|helenizma]] u gradu dugo vremena postojala polu-autonomna kraljevska dinastija.

Pod [[Pompej]]em je uključen [[Rimsko Carstvo|Rimski imperij]] ([[64. pne.]]) nakon čega počinje ekonomsko slabljenje, uzrokovanom sječom kedrovih [[šuma]] na Libanonskom gorje. Kada su [[Antički Rim|Rimljani]] prestali s opsežnim građevinskim radovima, Biblos opstao važno vjersko središte, gdje se kult [[Adonis]]a slavio do [[2. vijek]]a. U periodu [[BizantinskoBizantsko Carstvocarstvo/Latinična verzija|Bizantskog Carstva]] (godine [[395]].) je [[hrišćanstvo|kršćanstvo]] potpuno istisnulo dotadašđnje [[paganizam|poganstvo]] te je Biblos postao sjedište [[biskupijadijeceza|biskupije]].

Nakon [[Arapi|arapskog]] osvajanja godine [[636]], grad je dobio današnje arapsko ime te pod njima ostalo sve do [[križarski ratovi|križarskih radova]]. Križari su ga osvojili godine [[1104]]. te je [[Raymond IV od Toulousea|Raymond de Saint-Gilles]] dao sagraditi znamenitu [[tvrđavafortifikacija|tvrđavu]]. Nakon Raymnodove smrti [[1105|sljedeće godine]] je pod vlašću [[Genova|Đenovežana]] trgovao s [[Evropa|Evropom]], dok ga godine [[1187]]. nije osvojio [[Saladin]] i u njemu naselio [[Kurdi|Kurde]]. Godine [[1199]]. su ga križari ponovno osvojili te se zadržali sve do godine [[1266]], kada ih je prognao [[emir]] [[Nadžibi]], [[poručnik]] [[Mameluki|mamelučkog]] [[sultan]]a [[Bejbars]]a. Mameluke je slijedilo [[Otomansko Carstvo|Otomanski imperij]] a mjesto nikada nije doselo nekadašnju slavu.