Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika – razlika između verzija

Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika ({{lang-az|Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası}}; {{lang-ru|Азербайджанская Советская Социалистическая Республика}}) je bila jedna od republika koje su sačinjavale [[Sovjetski Savez]]. Ustanovljena je [[28. april4.|28. aprila]]a [[1920]]. godine, pod imenom Azerbejdžanska SSR. Od [[12. mart3.|12. marta]]a [[1922]]. do [[5. 12.|5. decembra]] [[1936]]. godine bila je republika unutar [[Transkavkaska SFSR|Transkavkaske SFSR]], zajedno sa [[Jermenska SSR|Jermenskom]] i [[Gruzijska SSR|Gruzijskom SSR]]. [[Azerbejdžan]] je istupio iz SSSR-a [[25. 12.|25. decembra]] [[1991]]. godine.

Nakon završetka [[Ruski građanski rat|Ruskog građanskog rata]] i poraza snaga [[Azerbejdžanska Demokratska Republika|Azerbejdžanske Demokratske Republike]], [[28. april4.|28. aprila]]a [[1920]]. godine proglašena je Azerbejdžanska SSR. Vlast su pre toga preuzeli lokalni [[boljševici]] pod vođstvom [[Mirza Davud|Mirze Davuda]] i [[Nariman Narimanov|Narimana Narimanova]], uz pomoć ruske [[Crvena armija|Crvene armije]].

Sovjetske republike Rusija, Jermenija i Azerbejdžan su, [[13. 10.|13. oktobra]] [[1921]]. godine, potpisali sa turskom vladom [[ugovor u Karsu]]. Tim ugovorom je dotadašnja Nahičevanska SSR postala [[Nahčivanska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika]] u sastavu Azerbejdžanske SSR.<ref>http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0020%29</ref>

Pod uticajem političkog pritiska iz [[Moskva|Moskve]], lideri Azerbejdžanske, Jermenske i Gruzijske SSR su, [[12. mart3.|12. marta]]a [[1922]]. godine, osnovali uniju tih triju zemalja poznatu pod imenom [[Transkavkaska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika]]. Članovi Saveznog veća Transkavkaske SFSR bili su Nariman Narimanov (Azerbejdžan), [[Polikarp Mdivani]] (Gruzija) i [[Aleksandar Mijasnikjan]] (Jermenija). Prvi sekretar Komunističke partije TSFSR bio je [[Grigorij Ordžonikidze|Sergo Ordžonikidze]].

[[Decembar|Decembra]] [[1922]]. godine, Transkavkaska SFSR je pristupila uniji sa [[Ruska SFSR|Ruskom SFSR]], te [[Ukrajinska SSR|Ukrajinskom]] i [[Beloruska SSR|Beloruskom SSR]], koje su zatim [[30. 12.|30. decembra]] [[1922]]. godine zvanično utemeljile [[Sovjetski Savez|Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika]]. U decembru [[1936]]. godine, Transkavkaska SFSR je rasformirana, jer članovi Saveznog veća nisu umeli da se dogovore oko nekih državnih pitanja. Posle toga su Azerska, Jermenska i Gruzijska SSR postale direktne članice Sovjetskog Saveza.

Posle [[1921]]. godine, Vrhovno veće za narodnu ekonomiju pokrenulo je projekat osuvremenjivanja i industrijalizacije azerbejdžanskih polja nafte. Otkrivena su mnoga nova naftna polja, poput Iljičevog bazena, Kara-Čuhura, Lok-Batana i Kale. Nakon pokretanja kolektivizacije [[1929]]. godine, Azerbejdžanska SSR je po prvi put postala drugi proizvođač [[čaj]]a u SSSR-u nakon Gruzijske SSR. Naftna industrija Azerbejdžanske SSR, koja je zauzimala preko 60% sovjetske proizvodnje naftnih derivata, odlikovana je [[Orden Lenjina|Ordenom Lenjina]], [[31. mart3.|31. marta]]a [[1931]]. godine. Republika je po drugi put odlikovana Ordenom, prilikom proslave petnaeste godišnjice postojanja.

Po početku [[VelikiIstočni otadžbinskifront (Drugi svetski rat)|Velikog otadžbinskog rata]], industrija Azerbejdžanske SSR proizvela je 25.4 miliona tona goriva, što je bio rekord u celoj istoriji azerbejdžanske naftne proizvodnje. [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]] i [[Francuska]] tada su ozbiljno razmišljale o bombardovanju azerbejdžanskih naftnih polja, kako ne bi pala u ruke [[Adolf Hitler|Hitlerovim]]ovim snagama. Do kraja [[1941]]. godine, velik broj [[Azeri|Azera]] priključio se Narodnim dobrovoljačkim korpusima. Radnici na naftnim poljima pokrenuli su incijativu rada dvanaest časova dnevno, bez slobodnih dana ili proslava praznika sve do kraja rata, kako bi time pomogli sovjetskoj ekonomiji da izdrži ratne napore. Baku je Hitleru i njegovim generalima bio glavni strateški cilj, kako bi iskoristili naftna polja. Snage nemačkog [[VermahtWehrmacht|Vermahta]]a stigle su do [[Kavkaz (region)|Kavkaza]]a, ali to je bio njihov krajnji domet kada su poraženi kod [[Staljingrad]]a početkom [[1943]]. godine. Od 700.000 do 800.000 Azera, koji su bili regrutovani u Crvenu armiju, poginulo je njih 400.000.

Važan događaj za Azere u Azerbejdžanskoj SSR bila je sovjetska okupacija severnog [[Iran]]a, takođe pretežito naseljenog Azerima. Ovo je za posledicu imalo rast pan-azerbejdžanskog nacionalizma, oživljavanje [[Azerski jezik|azerskog jezika]], koji je do tada bio potiskivan od [[Persijskiperzijski jezik|persijskog]]. [[Novembar|Novembra]] [[1945]]. godine, u [[Tabriz]]u je pod sovjetskim pokroviteljstvom osnovana [[Narodna vlada Azerbejdžana]], pod vođstvom [[Džafar Piševari|Džafara Piševarija]].

Od [[1950-e|1950-ih]] godina, u Azerbejdžanskoj SSR potaknut je period ubrzane urbanizacije i industrijalizacije. Međutim, od [[1960-e|1960-ih]] opala je važnost azerbejdžanske naftne industrije, delimično zbog intenzivnije prerade nafte u ostalim regionima Sovjetskog Saveza. Još jedan od problema bio je rast tenzija između Jermenaca i Azera oko [[Nagorno-Karabah]]a. Moskva je zbog toga na čelo Azerbejdžanske KP [[1969]]. godine postavila [[Hejdar Alijev|Hejdara Alijeva]]. Alijev je bio uspešan u poboljšanju ekonomskih uslova i odnosa između Azera i Jermenaca. Nakon pokretanja [[Perestrojka|Perestrojke]], Alijev se protivio [[Mihail Gorbačov|Gorbačovljevim]] reformama, nakon čega ga je ovaj prisilno penzionisao.<ref>http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+az0021%29</ref>

Etničke tenzije potakle su osnivanje brojnih opozicionih organizacija, od kojih je najznačajnija bila Narodni Front Azerbejdžana. Međutim, u organizaciji je kraja [[1989]]. godine došlo do rascepa između modernista i konzervativnih islamista. Rascep je uzrokovao nasilje usmereno protiv Jermenaca, zbog čega je Sovjetska armija upućena da smiri stanje. Nemiri su kulminirali nakon što su sovjetski vojnici u suzbijanju nereda ubili 132 demonstranta u [[Baku]]u, [[20. januar1.|20. januara]]a [[1990]]. godine.

[[Azerbejdžan]] je usvojio deklaraciju o neovisnosti [[30. avgust8.|30. avgusta]]a [[1991]]. godine, a nakon raspada Sovjetskog Saveza [[25. 12.|25. decembra]], pristupio je [[Zajednica Nezavisnih Država|Zajednici nezavisnih država]].